Leyla Səfərova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hər vaxtınız xeyir, dəyərli oxucular.

Sizə bu müsahibimi təqdim etməkdən qürur duyuram. Bugün türk professor Zülfiqar Bayraktar bizimlədir.

-Xoş gördük, Zülfiqar bəy, olar ki öncəliklə sizi daha yaxından tanıyaq?

- Salam, xoş gördüm. Mən. Zülfiqar Bayrakdar. Ege Universiteti Ədəbiyyat fakültəsi- Türk dili və ədəbiyyatı ixtisasının məzunuyam. Professorluq araşdırmamı isə Türk dünyası araşdırmaları üzrə aparmışam. Çox tanınmış, türkçülüyü ilə bizə millətimizin köklərini dərindən aşılayan müəllimlərdən təhsil almışam. Hazırda da araşdırmalarıma və tədrisə davam edirəm.

- Nə gözəl! Zülfiqar bəy, mən bu gün sizinlə əsas araşdırma mövzunuz olan Kitabi-Dədə Qorqud dastanı barədə danışmaq istəyərdim. Düşünürəm ki, siz bu haqda bizə kifayət qədər dolğun məlumatlar verə bilərsiniz.

-Bəli, mənim təhsil və tədris müddətindəki araşdırmalarımın əsas mövzusu Türk xalq masalları, Türk dünyasının qədimi inancları olub. Dədə Qorqud türk xalqlarının ən dəyərli miraslarındandır. Bizi bir-birimizə dərin bağlarla bağlayan, yaxınlaşdıran bir şah əsərdir Dədə Qorqud. Bilirik ki, 2019-a qədər Dədə Qorqudun 2nüsxəsi bilinirdi. Biri Vatikan (burada 6 boy var idi), digəri isə Drezden nüsxəsi (burada 12boy var idi). 2019-da Ege Universiteti Türk dünyası araşdırmaları Endistrüsi müdiri Prf-Dr. Metin Ekici 3-cü nüsxəni tapdı. Təbii ki, bu nüsxəylə bağlı başqa araşdırma aparan akademiklər də var, amma, mən xüsusilə Metin bəyin araşdırmalarından bəhs etmək istəyirəm. Metin bu nüsxəni Türkmən Səhra adlandırdı. Bu əsərdə əlavə bir hekayə var, Salur Qazanın yeddibaşlı əjdahanı öldürməsi boyu bu nüsxədə qeyd edilib. Bu mənə ümid verdi ki, Dədə Qorqudun başqa nüsxələri də gələcək illərdə mütləq tapılacaq. Ya Çində, ya İranda, ya Moğolustanda, harada olacaq bilmirəm, amma mütləq tapılacaq. Bu, hər-halda ki, türk dünyası üçün xoşbəxtlik olar.

-Ümumiyyətlə, şəxsi fikrinizi bilmək istəyərdim, Dədə Qorqud türklər üçün niyə digər əsərlərə, dastanlara nisbətdə daha vacib, daha maraq doğuran bir əsərdir?

-Fuat Mehmet Köprülü deyir ki, bir tərəzinin bir tərəfinə Kitabi Dədə Qorqudu qoyun, digər tərəfinə bütün türk ədəbiyyatını. Dədə Qorqud tək başına daha ağır olacaqdır. Niyə? Dədə Qorqud türklərin 1000illik yaşamını, İslamiyyətdən öncəsini, İslamiyyətə keçid dönəmini, həm də İslam sonrası dönəmini, Türklərin doğumdan ölümə keçid müddətlərini, doğum adətləri, evlilik adətləri, sevgi, savaş, köç, düşmənlərə qarşı olan mübarizələri, hətta yeyib-içmə kültürləri, təbiətlə olan münasibətlər, qısaca bir insanın yaşamı boyunca başına gələ biləcək bütün hər şeyi əks etdirən, insanların dildən dilə danışaraq ötürdüyü bir qaynaqdır. Bu əsəri oxuyarkən anlamalıyıq ki, biz sadəcə bir hekayə, roman oxumuruq.

-Dədə Qorqud hansı türk soylarını əhatə edir?

-Dədə Qorqud dedikdə əslində Oğuz türkləri nəzərdə tutulur. Lakin buradakı bir çox ünsür türklərin ortaq ünsürləridir. Qazaq türkləri, Qırğız, Tatar türkləri, Xakas, Azərbaycan türklərinin günlük həyatında Dədə Qorqudda danışılan, yaşadılan bir çox adətə bu gün də rast gəlmək olur. Biz Türk boyları olaraq müəyyən müddət birlikdə yaşamışıq və indi də bunun təsirlərini həm əsərlərimizdə, həm xalqımızda, tariximizdə görə bilirik. Sonrasında bəzi səbəblər türkləri ayırdı. Dədə Qorqud Türk birliyinin simgəsidir. Türkün həyat fəlsəfəsini, onun həyat şərtlərini ehtiyaclarını bu qədər dolğun əks etdirən başqa bir əsər yoxdur demək olar. Eyni zamanda Dədə Qorqud bizə türklərin savaşçılığını, mübarizliyini aşılayan bir əsərdir. Biz əsgər dövlətiyik və mirasımız bunun sübutudur. Bizim birliyimiz, bərabərliyimiz illər də keçsə ilk günkü kimi diridir. Bir düşmən aramıza girmək istəsə hamımız necə çiyin-çiyinə duracağıq, bilmək üçün bu əsəri oxuya bilərlər.

-Biz Dədə Qorqudu dastan olaraq adlandırırıq. Siz isə bayaq bir neçə dəfə hekayə ifadəsini işlətdiniz, bunun səbəbi nədir?

-Dədə Qorqud əslində nə dastandır, nə hekayə. Dədə Qorqud romanesk adlandırıla bilər. Kitabi-Dədə Qorqud türklərin dastan dönəmindən xalq hekayələrinə keçid dönəmində yaranan əsərlərdəndir. Dədə Qorqudu ən çox kimlər diqqətlə oxumalıdır? Dədə Qorqudda o qədər mənalı kəlamlar var ki, 7dən- 70-ə hər kəs oxumalıdır bu əsəri. Xüsusilə uşaq yetişdirərkən bir türkün əsas xüsusiyyətlərini bu abidə ilə öyrənə bilər. Məsələn, Kitabi Dədə Qorqudda deyir ki, bir türk əsla vətəninə xəyanət etməz. Bu çox önəmli detaldır. Kiçik yaşlardan evladlarımıza türkçülüyü öyrətməliyik. Türk olmaq vətəni üçün canından keçə bilmək deməkdir. Vətən yoxdursa heç bir mal varlığın önəmi yoxdur. Bunu bizə Dədə Qorqud deyir. Əlavə olaraq, bu əsər bizə təbiəti sevməyi də öyrədir. Dədə Qorqudda ağacları qırmaq, yerə tüpürmək, suya tüpürmək, bunlar təbiətin ruhunu kirlətmək sayılır. Görün necə müqəddəs bir əsərdən bəhs edirik biz. Buna görə də evladlarımıza bu kitabı oxutdurmalıyıq.

- Dədə Qorqud türklərin Qutsal kitabıdır. Gələcək dönəmdə bu abidə ilə bağlı yeni layihələr nəzərdə tutulur?

-Bəli, nəzərdə bir sinema filmi, animasiya filmi və sair var. Hazırda üstündə çalışmalar davam edir. Önümüzdəki illərdə İnşəAllah bu filmləri izləyə biləcəyik deyə ümid edirik.

-Bir sualım daha var. Dədə Qorqudun tamamının tapılması, bir araya gətirilməsi sizcə Turan dövlətini bir araya gətirə bilər?

- Turan dövləti siyasi bir anlayışdır. Təbii ki, könül istər ki, bütün türk dövlətləri bir araya gəlsin. Amma bir araya gəlmək ortaq dövlət qurmaq məqsədli olmamalıdır. Bir araya gəlmək bugün dünyada ekonomik, siyasi olaraq işbirliyi içərisində olmaq məqsədli olmalıdır. Hazırda hamımız ayrılıqda milli bir dövlətik. Güclü dövlətlərik. Amma bizim bir-birimizə bağlı olmamız Türk dövlətlərinin yararına olacaqdır. Önümüzdəki zamanda Dədə Qorqud festivalı Türkmənistanda keçiriləcək. Mən istərdim ki, sadəcə ədəbiyyat tələbələri deyil, bütün tələbələrə oxutdurulsun bu əsər. Çünki Kitabi-Dədə Qorqud türk dünyasını bir araya gətirə biləcək əsas mənbədir.

- Maraqlı söhbətiniz üçün minnətdaram. Sizə işlərinizdə uğurlar arzu edir, vaxt ayırdığınız üçün təşəkkürümü bildirirəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.12.2024)