Xanəliyeva Nigar, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Türk xalqları dünyanın ən qədim mədəniyyətlərindən biri olmaqla tarix boyunca geniş ərazilərdə hakimiyyət sürmüş, zəngin mədəniyyət, fəlsəfə və hərbi bacarıqlarla tanınmışdır. Türk etnosunun kökləri Orta Asiya çöllərinə uzanır və onların tarixi səlnamələri hər bir addımda qəhrəmanlıq, mübarizə və yeniliklərlə zənginləşir.
Mifologiya və mədəniyyət
Qədim türklərin dünyagörüşü onların mifologiyasına və inanclarına dərindən bağlı idi. Gök Tanrı inancı türk dünyagörüşünün mərkəzində dayanırdı. Göy, yer və su kimi təbii elementlər müqəddəs hesab olunurdu. Türk dastanlarında, xüsusilə "Ergenekon" və "Oğuz Kağan" kimi əsatirlərdə təbiətlə vəhdət, azadlıq uğrunda mübarizə və birlik ruhu təsvir edilir.
Türklər yalnız savaşçı deyil, həm də mahir sənətkar və tacirlər olmuşlar. İpək Yolu boyunca qurulan ticarət şəbəkələri türk xalqlarının Asiya ilə Avropa arasında mədəniyyət körpüsü rolunu oynamasına imkan yaratmışdır. Arxeoloji qazıntılar türk sənətinin parlaq nümunələrini – qızıl və gümüşdən hazırlanmış zərgərlik əşyalarını, oyma daşları və naxışlı parçaları ortaya çıxarmışdır.
Dövlətçilik və qanunlar
Qədim türklər dövlətçilik ənənələrinə görə də diqqətəlayiqdirlər. Hunlar, Göytürklər və Uyğurlar kimi qüdrətli dövlətlər yalnız hərbi güclə deyil, həm də güclü idarəetmə sistemləri ilə tanınmışdır. Məsələn, Göytürk Kağanlığı ilk dəfə "Türk" adını rəsmi dövlət adı kimi istifadə etmiş və tarixdə türklərin mərkəzləşmiş dövlət anlayışını formalaşdırmışdır.
Orxon-Yenisey yazıları türklərin qədim yazı mədəniyyətinin möhtəşəm nümunəsidir. Bu yazılar yalnız tarixi faktlar deyil, həm də türklərin həyat fəlsəfəsi, dünyagörüşü və dövlətçilik prinsiplərini əks etdirir: "Türk xalqı öz dövlətini qorumazsa, yadellilər onu özlərindən ayıracaqdır."
Hərbi bacarıqlar və siyasi təsir
Türk xalqları tarixin hər dövründə döyüş meydanlarında öz hünərlərini göstərmişlər. Qədim Hunların Avropaya yürüşləri, Göytürklərin Çinə qarşı apardığı mübarizə və Səlcuqlu türklərin Anadoluda qurduğu hakimiyyət türklərin hərbi bacarıqlarını və siyasi təsir gücünü sübut edir. Qədim türk orduları atçılıq və yay oxatma texnikası ilə döyüş meydanlarında üstünlük qazanırdılar.
Türklərin dünya mirasına töhfəsi
Türk xalqları tarixən yalnız silah gücü ilə deyil, həm də elm, mədəniyyət və fəlsəfə sahəsində dünya mirasına böyük töhfələr vermişlər. Onlar çöl həyatından gələn sərtlik və nizam-intizam ilə şəhər mədəniyyətini birləşdirərək bəşəriyyətin inkişafına töhfə veriblər. Məsələn, qədim Uyğurlar kağız istehsalı və kitab çapında mühüm addımlar atmışlar.
Son söz
Qədim türk xalqlarının tarixi yalnız keçmişin bir səhifəsi deyil, həm də indiki türk xalqlarının kimliyini və gələcək yolunu müəyyənləşdirən bir irsdir. Türk tarixi, mədəniyyəti və fəlsəfəsi bu gün də öz aktuallığını qoruyur, türk xalqlarını birləşdirən mənəvi bağ olaraq yaşayır.
Bu qədim xalqın mirası, mübarizəsi və zəngin mədəniyyəti bizə yalnız fəxr etmək üçün deyil, həm də gələcək nəsillərə ilham vermək üçün yadigar qalmışdır.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(25.11.2024)
