“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində Türkiyənin “Genç Yürekler” jurnalının təqdim etdiyi 51 türk müəllif inin yazıları yer alır. Türkiyə türkcəsində yayılan əsərlərin əsas qayəsi budur: “Dildə, fikirdə, işdə birlik!”.

“Türkistan’dan Anadolu’ya Türk Kültüründe Ferfene Toplantısı”

Muhammet Bekir Karacakaya

“Ferfene” kültürü Türkistan sahasından Anadolu’ya gelen Oğuz boyları tarafından nesilden-nesile gerçekleşmiş kültür aktarımıyla birlikte İç Anadolu Bölgemizde rast gelebildiğimiz, icra edilen bir gelenektir. Türk eğlence kültürünün bir unsuru olan ferfene Türk Dil Kurumu sözlüklerinde “Ortaklaşa yapılan yemekli-içkili toplantı”, “Düğün, ya da bayramlarda gençlerin birleşerek bir kuzu, ya da koyun kesip yemeleri”, “Çocukların ayrı-ayrı evlerden malzemelerini toplayıp, kırda yaptıkları pilav” maddeleri ile yer alır.

Geleneğin icrasını incelediğimizde bu konudaki asıl anlamın “Ortaklaşa yapılan yemekli, içkili toplantı” ifadesi olduğunu görebiliriz. İç Anadolu ağızlarında “ferfene” kelimesi “felfele”, “felfene”, “ferfana”, “ferfane”, “ferfere” gibi farklılıklar da göstermektedir. Ankara’da ise “ferfene” kelimesi yaygın olarak kullanılır, telaffuz edilir. Türk dünyasında ferfene geleneği, en doğudan-en batıya gittiğimizde Doğu Türkistan’da “Meşrep”, Kırgızistan’da “Coro-Bozo”, Özbekistan’da “Geşdek”, Bulgaristan sahasında “Muhabbet”, Kırım-Karay sahasında da “Konuşma” adlarıyla icra edilir. Ferfeneyi oluşturan temel unsurlar sohbet, toplu yemek, saz dinletisi ve oyun havalarıdır.

Ferfene’nin amacı bir arada yaşayan bölge halkının arasındaki iletişim bağının kuvvetlenmesi, tanışıklığın artması ve hatta bu tanışıklıkların dostluklara dönüşmesidir. Esas itibarıyla bu gelenek, sosyal dayanışmanın temellerini sağlamlaştırmaya yöneliktir.

Ferfene geleneğinin icrasına toplumun her kesimi katılabilir. Ferfene yaşlıyı, genci, çocuğu; fakiri, zengini, muhtarı ve onun gibi makam sahiplerini bir araya toplar. Ferfenede toplumsal sınıf ayrımı kabul edilmez. Ferfene toplantısında yenilen yemeği katılımcılar ortak olarak hazırlar. Yemeğin hazırlanışında önceden eli yatkın olduğu bilinen gençlere de görevler verilir. Buradaki amaç, sofra kültürünün gençlere aktarımıdır. Yapılacak yemeğin başında mutfak işlerinin nizamını sağlayacak bir ocakbaşı bulunur.

Ferfenede yapılan yemekler mevsimsel ve ekonomik şartlara göre seçilir. Yemeklerin yapımında kullanılacak malzemeler de yapımda olduğu gibi, yine ortaklaşa temin edilir. Her kes getirebildiği malzemeyi bir bohçaya koyar ve yemeğin yapıldığı alana gizlice bırakır. Ekonomik durumu daha az müsait olanlar kendi şartlarından dolayı, diğer katılımcılarla aynı katkıda bulunamayabilir. Katılımcıların temin ettiği malzemeler gizlice toplandığı için ekonomik sıkıntılarından dolayı, pek fazla katkıda bulunamayan katılımcıların da gururu incinmemiş olur.

Ferfene geleneği “köy odası”, “köy konağı” gibi kapalı bir mekânda icra edilir. Ferfeneyi bölge halkının hem yaş, hem de manevi olarak büyükleri, muhtar gibi yöneticileri ve ya seymen büyükleri düzenler. İç Anadolu Bölgesi ve Ankara sahasında ferfenenin genelde güz aylarında, 15 günde bir, haftada bir, ya da saya gezmesi, oturak âlemleri, yaren meclisleri, düğün toplantıları gibi özel zamanlarda gerçekleştirildiği görülür. Kadın ve erkeklerin ferfeneleri ayrı mekanlarda yapılır. Bazı bölgelerde ferfene köydeki hanelerden birinde de yapılabilir. Bu hanenin seçimi kura ile yapılır. Bir sonraki kurada aynı hane kuraya eklenmez. Ferfenenin yapılacağı mekânda katılımcılar, yaş sıralamasına göre, kendilerine uygun minderlerde otururlar. Baş köşeye de katılımcılar arasındaki en yaşlı kişi oturur. Mekâna giren her kes mekandakilerle kucaklaşır, selamlaşır. Geç kalan kişi ise icranın bozulmaması için her kesi ortak olarak selamlar.

Ferfenenin icrası başladığı andan itibaren icra bitene kadar kimse makul bir bahane olmadan mekânı terk edemez. Bu, bir edep konusu sayılır. Bu kuralın dışına çıkanlar ferfene alanındaki katılımcılara saygısızlıkta bulunmuş sayılır. Her kes yerini aldıktan sonra ferfenenin temeli olan sohbet faslı başlar. Sohbetlerde genel olarak gündelik hayat, şahsi yaşamda yaşanılan zorluklar, ya da güzellikler konuşulur. Büyükler küçüklere hayata dair tecrübelerini, yaşadıkları ve yaşatmaya çalıştıkları gelenek-görenekleri anlatır. Bu şekilde nesiller arası kültür aktarımı da gerçekleşmiş olur. Sohbet faslında kimse müsaadesiz konuşamaz. Ferfene kurallarına uymayan, kuralları ihlal eden katılımcılar önce söz ile uyarılır. Uyarılan katılımcı bir daha hatada bulunursa, mekânın girişindeki ayakkabıları ters çevrilerek onun bir daha ferfene toplantılarına alınmayacağı ifade edilir. Aynı yerleşim alanında müşterek bir hayat yaşayan bu insanlar ferfene ortamında ortak sıkıntılarını da dile getirirler. Bu sıkıntılara çözümler aranır. Hatta bir-birleriyle anlaşmazlığa, küslüğe düşenler de barıştırılmaya çalışılır. Aslında ferfenenin icrasındaki tüm bu ortaklık ve uyumluluk ferfenenin ne kadar önemli bir birleştirici unsur olduğunun da göstergesidir.

Selamlaşma ve sohbet faslından sonra yemekler yenmeye başlanır. Yemeğin dağıtımı ocakbaşının işaretiyle başlar. Yemek yine oturulan minderlerde, kurulan sinilerde yenir. Yemeğe katılımcılar arasındaki yaşça en büyük kişinin besmele çekip buyur etmesiyle başlanılır. Yemeğin bitiminde yine yaşça büyük olanlardan, ilim sahibi olan katılımcılardan biri şükür duası eder. Dua, duanın kabulü ve katılımcıların ölmüşlerine rahmet olması adına Fatiha okunarak sonlandırılır.

Yemeğin bitiminden sonra sofra kaldırılır ve ferfeneye ara verilir. Verilen arada şahsi ihtiyaçlar giderilir. Mevsime ve isteğe göre çay, şerbet, ayran gibi içecekler dağıtılır, içilir. Aranın bitiminden sonra ferfenenin son faslı olan oyunlara geçilir. Fasıla saz ekibinin Ankara havaları çalmaya başlamasıyla geçilir. Sazların konuşmaya başladığı anda söz kesilir. Konuşmaya kalkan olursa, yine sözlü şekilde uyarılır. Oyun faslı sazlar eşliğinde oynanan oyun havalarıyla, zeybeklerle icra edildiği gibi, Türk köy seyirlik oyunlarının oynanmasıyla da devam edilebilir. Oyun havaları oynandığı sırada oyuna katılanlar kaşık çalar. Saz ekibi oyun havası çalmayı kesip bir ağıt olan “Cezayir Havası” çalmaya başladığı anda her kes yerine oturur. Müziğin icrasının bitmesiyle beraber ferfene toplantısı son bulur ve katılımcılar dağılır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.10.2024)