Aida Eyvazlı yazır

Arxivdə qalıb müəyyən səbəblər üzündən dərc edilməyən bir yazımı “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim etmək istədim. 10 ilin yazısıdır. Amma ordakı mesajlar bu gün daha aktual, daha keçərlidir. Bu yazımı da çapa hazırladığım “Seçmə məqalələr” kitabıma daxil etməyi düşünürəm. Buyurun.

     Çətindir.... Vətənsizlik çox çətindir.  Vətən anadan olduğun kənddir, rayondur, şəhərdir. Kəndin vətən yaddaşı lap iti olur. Kənd uşaqları başqa cür böyüyürlər. Onlar biz şəhərlilər kimi deyillər. Onlar kəndlərdə cığırların, yolların, bulaqların, daşların, ağacların da dilini bilirlər. Kəndlərdə ocaq yaddaşı, od yaddaşı, bulaq yaddaşı olur. Elə ana südü kimi bir şeydir. Hələ anadan olmamış yazılır kəndçilərin qanına bu genetik kod. Bu gün cılızlaşmağımızın bir səbəi də kəndlərimizin şəhərə inteqrasiyasıdır. 

    Kaş dəyişməyəydi dünya. Kaş elə kənd düşüncəsiylə qalaydıq. Kaş elə kəndçi olaydıq. Onda insanlar daha saf idilər. Onda  ləmpə işiğında oxuyanlar da çox idilər.  O kəndçi  uşaqları səhər o başdan inək-mal nobatına gedib, axşam da ləmpə  işığında  dərs  oxuyurdular.  Özü də bü gün qurduğumuz Azərbaycan Respublikasının bütün yükünü  o kənddən çıxan  alimlər, yazıçılar, tarixçilər, riyaziyyatçılar çəkiblər. İndiki əksər alimlər plaqiatlıqla alimlik dərəcəsi aldıqları halda, o kənd uşaqları gecələrini-gündüz edib, auditoriya qapılarında bazburudlu professorların qınayıcı, kinayəli nəzərlərində bəzən əriyə-əriyə, bəzən də elə şahənəliklə alırdılar əməklərinin haqqı olan “alim”,  “professor”, “doktor” adlarını.                                           ... Dağ kəndləri də bir başqa aləmdir . Axi təbiət həm də öz xarakterindən verir  insanlarına. Dağ kəndində böyüyənlər bir az da cəsur, bir az da məğrur, bir az da güclü olurlar. Hələ o kənd uşaqlarının mərdanəliklərini demirəm. 

      ...Çətindir... Azərbaycanın 12 rayonunda  kəndlərini qoyub gələnlər üçün çətindir... O kəndlərdə qalan məzarların ağrısını çəkmək olmur.  Məzarlar insanın  təsəlli yeridir. Gör bir nə qədər insan qırıldı  məzar, kənd həsrətini çəkə-çəkə bu 24  ildə. Hamısını da gözləri yolda qaldı . Şəhərdə pulla  yer aldıqları qəbristanlarda dəfn olundular. Qəbirləri də həsrətdən çat-çatdır.  Gözləri yol çəkən kənd qəbristanlıqlarından isə heç danışmaq istəmirəm. Tapdağ altında olan  kəndlərdə o qəbirlər qalıbsa, üzərində ruhlar ağlayır.

    ... Bu yazını mənə yazdıran yazdırdı. Allah insafını kəsmiş Qulu Kəngərli. Dövlətin rəsmi xəbər agentliyinin xüsusi müxbiri  Qulu Kəngərlidən danışıram. Daşkənddəki Azərbaycan səfirliyində eyni otaqda otururuq. Hərdən  İrəvanda qoyub gəldikləri Sallı kəndindən, uşqalığından, orda keçən gəncliyindən danışır yana-yana bu anadan uşağ ikən yetim qalan, yetim Qulu. Bu tərəfdən də kəndləri Sallıdan  didərgin olandan  sonra, bu dəfə də Vətəndən yetim qaldı. Bu yaxınlarda bir əhvalat danışdı.  Dünyamı dünyamdan aldı. Vətənsizliyinə yandım. Həsrətinə yandım Qulunun.  Bir qardaşı var. Qədir. Qazaxıstanın Pavlodar şəhərində yaşayır. Hamı onu yaxşı oğlan kimi tanıyır. Bu vilayətdəki bütün azərbaycanlılara ata-analıq eləyir, uşaqlıqdan yetimlik görən Qədir də. O qədər çətin günləri olub ki, o günlərin acısını insanlara əl tutmaqla çıxarır canından. Bu kənd uşağı  da, qardaşı Qulu kimi, nə vaxt görüşürüksə, İrəvanda qalan kəndlərindən, bulaqlarından, yaylaqlarından danışır.  Qulu deyir ki, üç il bundan əvvəl gedib  Qədir qardaşının yanına, qardaşı gətirib qışın qış çağında bir  qab dolu qoz qoyub  stolun üstünə. Qulu götürüb qozun o üzünə bu üzünə baxıb. Qədir görüb ki, Qulu qozu çox o tərəf- bu tərəfə çevirir. Deyib , nədi ə..., götür ye də bazardan almışam.  Qulu bir də burnuna çəkib iyləyib bu qozları, deyib yox qardaş, məni aldada bilmərsən, bu bizim  kənddəki qoz ağacımızın məhsuluna oxşayır. İki qardaş qucaqlaşıb baş-başa verib hönkür-hönkür ağlayıblar. Qulu  25 il bundan əvvəl qoyub gəldiyi kəndlərinin meyvəsini rəngindən, qoxusundan tanııyıb.  Sonra məlum olub ki, Qədir  Pavlodardan İrəvana gedən bir erməni tanışına pul verib deyib ki, get evimizi tap, orda qoz ağaçımız qalıb, əgər versələr, o qozdan al gətir mənimçün. Erməni balası da, Qədirin dediyi kəndi tapıb. Bir vedrə qozu erməni yiğıb pulsuz verib.  Bax budur kəndin genetik kodu. Bax budur kəndin yaddaşı.

Hələ bu azmış kimi , 1-2 gün bundan əvvəl  FB-də  jurnalst həmkarlarımla ocaq yaddaşı barədə bir polemikaya qoşuldum.  Fizuli Sabiroğlu  yazdı ki, “...həmişə ocaq deyəndə mənim gözümün qabağına təndir gəlir. 1988-də biz Göyçədən köçəndə o vurhavurda anam təndirimizdəki külün hamısını bir torbaya yığıb götürdü. Hələ də yadıma düşəndə tüklərim biz-biz olur.”  Soruşdum ki, o külü neyləyəcəkdi ki anan?! Dedi ki,  anam o külü Şəmkirdə qurduğumuz yeni evin həyətində  ağlaya-ağlaya gətirmişdi, ağlaya-ağlaya da basırdı. Basdırdı ki,  daha burdan başqa yerə köçməsinlər. Orda məskunlaşsınlar.

                          Budur kənd yaddaşı, ocaq yaddaşı,

                          Qəlbimi yandırır hər addım başı. (Aida Eyvazlı)

Mən də Füzuliyə yazdım ki, kaş anan basdırmayaydı o külü.  Bax beləcə, kəndləri şəhərə çevirə-çevirə,  təndirlərimizin istisini, ocaqlarımızın tüstüsünü qoruya bilmirik.  Ocağın odunu qorumasan, qorundan saxlamasan o ocaq tez sönər. Sönür ocaqlarımız, kəndçilərimiz şəhərləşir,  bulaqlardan çiyinlərində kuzə ilə, güyüm ilə  sü gətirən qızlar, gəlinlər azalır, kəndçi qızlar da şəhərlilərə oxşamaq istəyirlər, oxşayanda da çox vaxt səvh edirlər. Çünki hər kəs gərək öz yerişini yeriyə.  Mənim rəhmətlik atam bizi hər il yay tətillərində üç ay aparıb Şamaxıdakı  dağların qoynunda olan, bu gün də yolu-rizi olmayan  o yolsuz səfalı   Xeybəri kəndinə  baba evimizə  qoyardı.  Bizim genetik yaddaşımızı beləcə qaytardı bizə. O günlərdən nənəmin təndiri, bibilərimin min bir çeşidlə toxuduğu xalı palazlar, göydən asılan nənnimiz, nənəmin dərdli bayatıları, üç gün-üç gecə çalınan aşıq toyları  qaldı. Sinədəftər nənəmin o bayatılarıdır  bəlkə mənə yazmağı da öyrədən.  Ay kəndləri əllərində olanlar, təndirlərinizi qoruyun, ocaqlarınızı qoruyun, şəhərə çox uymayın, şəhərin etibarı yoxdur.

Dostlaımın Vətən həsrəti ilə uyumayan ağrılarına bu şerim də bir layladır.

VƏTƏN OĞLU ŞİRVANA DÖN, ŞİRVANA

Vətənin havası, dadı başqadır,

Çiçəyi başqadır, odu başqadır.

Şirin bulaqların suyu bal dadır,

Vətən oğlu Şirvana dön, Şirvana.

Bəzəyi düzəyi vurub hüsnünə,

Dağları bələnib yenə çiskinə,

Heç kimi salmasın fələk sürgünə,

Vətən oğlu Şirvana dön, Şirvana.

Payız  gözəlliyi vurub hər yeri,

Çəmənləri xalça edib , gəl yeri.

Qayalar dön deyir, dağlar gəl deyir,

Vətən oğlu Şirvana dön, Şirvana.

Hər daşı müəmma, tarixi qədim,

Onu anam bildim, gərəyim bildim.

Ondan uzaqlarda deyib gülmədim,

Vətən oğlu, Şirvana dön, Şirvana.

Bu Vətən bizimdir izimiz qalıb,

Onun yaddaşında sözümüz qalıb.

Getmişik Vətəndə gözümüz qalıb,

Vətən oğlu Şirvana dön, Şirvana.

(23 noyabr. 2012. Daşkənd)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.12.2022)