Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”
MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.
Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@
21.
QABAQCIL TƏCRÜBƏ
21-ci əsr informasiya əsridir. 1997-ci ildə Kopenhagendə İFLA-nın (Kitabxana Assosiasiyalarının və Müəssisələrinin Beynəlxalq Assosiasiyasının -red.) təşkil etdiyi 143 ölkədən 3000 nümayəndənin iştirakı ilə Baş konfrans “21-ci əsrin astanasında kitabxanalar və informasiya bəşəriyyətin inkişafı üçün” adlanırdı. Və hədəf bəlli idi: İKT(İnformasiya-Kommunikasiya Texnologiyaları -red.) inqilabı əsrində mütaliənin rolunu qabartmaq, elektron resursların kitabı sıradan çıxarmasına yol verməmək.
ABŞ, Fransa, Yaponiya, Almaniya kimi ölkələrdə uşaq və gənclərin yüksək təhsil almaları, milli mədəniyyət ənənələrinə sadiq vətəndaş kimi yetişmələri, dünya sivilizasiyasının gələcək istiqamətini müəyyən edə bilən şəxsiyyət kimi formalaşmaları üçün xüsusi dövlət sənədləri – doktrinalar hazırlanıb. Məsələn, ABŞ-da “Amerika – 2000-ci il”, “Ailəvi savadlanma və kitabxanalar” proqramları, Yaponiyada “Mütaliə edən analar” kampaniyası icra edilməkdədir. Ən müxtəlif sahələrdə dünyaya örnək olan Yaponiya yapon analarını asudə vaxtlarında mənasız sabun operalarına baxmaqdan, səmərəsiz vaxt öldürməkdən çəkindirərək öz uşaqları ilə birlikdə kitab oxumağa yönəldir. Ana ucadan oxuyur, övladı dinləyir, sonra rollarını dəyişirlər. Beləcə, hər ikisi qiymətli cövhərlə qidalanırlar.
Bunu bizlər niyə etməyək? Tarixən balalarına beşik başında laylay deyən, bir qədər böyüyəndə nağıllar danışan Azərbaycan anaları niyə də hazırkı durumda övladları üçün xilaskarlıq missiyasına qoşulmasınlar ki?
Kitaboxumaqyaddaş, diqqət və konsentrasiya kimi beyin funksiyalarını yaxşılaşdırır.Bundan əlavə, empatiya, sosial bacarıq və yaradıcılığı inkişaf etdirə bilir. Amerikada mütaliə mədəniyyətini yüksəltmək üçün hədəf qrupu kimi körpə uşaqların götürülməsi çox maraqlıdır. Onlarda öncə nağıl danışmaqla, sonra rəsm və pazllarla, ən nəhayət, şəkilli kitablarla zövq formalaşdırır, onların kitab sevgisini oyadırlar.
Qabaqcıl təcrübədən danışmışkən, heç də bizə dost olmayan qonşularımızın təcrübəsini də burda qeyd etmək istərdik. Onlar da uşaqlara körpəlikdən bir şeylər aşılayırlar. Ancaq nə? Yeni doğulan uşağın qulağına “türk sənin düşmənindir” deyirlər, uşaqlara laylay, beşik nəğməsi əvəzinə “Müqəddəs Ağrı dağını türklər əlimizdən alıb” sözləri ilə yaradılmış zərərli mətnlər oxuyurlar. Aşğı siniflərdə isə mənfur Zori Balayanın “Ocaq” adlı antimilli, anti insani kitabını tədris edirlər. Bu, uşaqların zehnini korlamaq, onları millətçi və şovinist ruhda böyütmək deməkdir. Yalnız elə bu!
Psixoloq AnnaDavıdovadeyir ki,uşaqlarüçün yalnız kitab oxumaq deyil, onları müzakirə etmək vacibdir ki, oxunanlar boşa getməsin.Bundan əlavə, uşaqlar üçün bu sayaq müzakirələr söz ehtiyatını artırmağa da kömək edir. “Oxumasanız beyinənə olacaq? Deyək. Oxumadan, heç bir zehniyükləyüklənmədən insanda mənfiliklərin başvermə ehtimalı yüksəkdir:
- yaddaş pisləşəcək (halbuki İnformasiyaTexnologiyalarıəsrində, lazımi məlumatların şəbəkədən asanlıqla əldəedilə biləcəyizamanda yaddaşxüsusiyyətlərininözlərinin təhlükəaltında olması qorxuncdur);
- məlumatıanlamaqqabiliyyətipisləşəcək(beyintənbəlləşir, buna görə mürəkkəbhərəkətləricra etmək istəmir);
-emosionalzəkaazalacaq.
Bəs beyinüçün hansı kitablar faydalıdır?Bəzi kitabların digərləri ilə müqayisədə müəyyən bir "effektivliyi" sübut edilməməsinə baxmayaraq, komik kitab və tabloid roman oxumağın ağıl üçün qida vermədiyi intuitivdir.Qətişəkildədesək, beyninsüjetin bükülmələrini xatırlamaqdan narahat olmasına ehtiyac yoxdur.Keyfiyyətlibədiiədəbiyyat, hər şeydən əvvəlklassik, düşündürücü, oxumaq üçün daha uyğundur.Beyninizi həddindən artıq məlumatla yükləməkdən və yalnız internetdəki əyləncəli yazıları oxumaqdan qorxmayın.Ancaq ehtiyac və qabiliyyətlərin fərdi olması ilə universal bir oxu siyahısı yoxdur.Müxtəlif zehni stimul almaq üçün müxtəlif janrlarda və mövzularda kitablar oxumaq tövsiyə olunur.Məsələn:
- Bədii ədəbiyyat,
-Motivasiya,
-Karyera inkişafı, özünə kömək kitabları,
-Qeyri-bədii kitablar,
-Tərcümeyi-hallar,
-Tarixi romanlar.
AnnaDavıdovaonu da deyir ki, uşaqlardazehniqabiliyyətlərininkişafıvə zehni aydınlığın qorunması üçün digər intellektual yük növləri də faydalıdır. Bura pazllar, krossvordlar, tapmacalar, intellektual oyunlar aid edilə bilər.
Növbəti: 22.Tarixə rakurs
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(13.11.2024)
