“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Sadiq Qarayevin “Qarayev məktəbi” yazısını təqdim edir.

Atamdır deyə bunları yazmıram, bəlkə kiməsə, xüsusilə gənclərə faydası olar deyə yazıram.

Mən Ondan çox şey öyrəndim.

Qarayev deyirdi:

-Ən pis xüsusiyyət yaltaqlıq və tamahkarlıqdır. Özündən vəzifəcə  böyüklərlə oturub-durmağa cəhd eləmə.

Buna misal da gətirirdi ki, Gəncədə oxuyanda şahidi olmuşdur ki, bir dəllək 4- 5 vəzifəli dostuyla yeyib- içirdi. Mən baxırdım ki, onlar dəlləyi ofisant kimi ora-bura buyrurdular.

-Özündən imkanlı insanlarla dostluqdan da qaç. İki dəfə o sənə qonaqlıq verəndə bir dəfə sən verməlisən, edə bilməsən ta bu dostluq yox, qarın otarmaqdır.

Qarayev ALLAHA və elmə inanır. Başqa heç nəyə. Nənəmgil deyirdi ki, o, yeniyetmə olanda gecə görürmüşlər ki, çiyinlərində və alnında işıq yanır. Bunu gedib bir mollaya deyirlər. Molla deyir ki, öz sidiyindən ayağına tökün. Başqa bir mollasa deyir ki, siz onu murdarladız. Yoxsa O ya pəhləvan , ya da seyid olacaqmış. 

Mən bu hadisəni dədəmdən soruşanda, gülüb deyirdi:

- O vaxtlar elektrik lampası zadı yox idi. Gecə qaranlıqda yun, ya sintetik köynəyi sürətlə dartıb başımdan çıxaranda, elektriklənib, ani işıq saçırmış, nənəngil də  təhsilsiz adamlardı, elə bilirmişlər nurlanırmışam))

Qarayev doğrudan da pəhləvan kimiyidi, çəkisi heç vaxt 65 kq-dan yuxarı olmayıb. Ancaq danışırlar ki, heç kim onun kürəyini yerə vura bilməyib. 

Bir dəfə üzüm bağlarında idik, qonşu kənddən bir kişi vardı, dirəndi ki, Qarayev,  gəl güləşək. Nə qədər etdisə, atam güləşmədi.

Mən pis oldum, yolda soruşdum ki, qorxdun, niyə güləşmədin? Gülüb dedi:

- Sən də onunla eyni ağıldasan.  Kişi heç nədən qorxmaz. Onun anası yanında idi. Ananın yanında oğlu yıxmaq olmaz. O qanmır, mənə nə gəlib..

Qarayevə kim söyləsəydi ki, belə qəribə, qorxulu, əcaib yuxu görmüşəm, zarafatla deyərdi ki, gic adam gic yuxular görər.

Mən onun yuxu yozmaq, fal, filana baş qoşduğunu görmədim.

Və ya kimsə desəydi ki, gözümə nəsə görsəndi, qulağıma səs gəldi, cin, şeytan , filan, deyərdi ki, normal adamlarda belə şey olmur, yəqin ağlın qaçıb. 

O, həm də bu sözləri elə zarafatla deyərdi ki, heç kim inciməzdi. Bir dəfə yaxın bir qohum sayıqlamağa başlayır ki, nur, mələk görürəm, səs eşidirəm və s. Hamı da yığışıb başına, sakit dayanıb ki, bəs gözlüyün buna vergi verirlər. Dədəm gəlir, baxır ki, yazıq qızdırmadan ölür, həkim çağırırlar, iynədən sonra özünə gəlir.

Yoxsa ki, bədbəxt əldən gedəcəymiş. 

Qarayev mənə deyirdi:

-Kişi hər şəraitdə soyuqqanlı olmalıdır. Həyatdır, hər şey ola bilər. Məsələn, mən səhər ölə bilərəm və ya başqa hadisə olar, burda qeyri- adi bir şey yoxdur. Onda sən özünü itirmə.

Nənəm rəhmətə gedəndə çox qohum əqraba, hamısı da anam tərəfdən , (dədəmin heç bir qohumu, qardaşı, filanı yoxdu) 40 gün saqqal saxladı. Dedilər, qoy Qarayev tək olduğunu hiss etməsin. O neylədi, 3- cü gün üzünü qırxdı. Dedi, üzüm qaşınır. Mənə isə dedi ki, insana sağlığında hörmət qoyarlar.

Qarayev qeybət etməzdi, heç bunu bacarmırdı da. Çünki, heç insanların çoxu haqqında məlumatı yox idi. O Eynşteyni, Napoleonu vəs. tanıyırdı. Anam soruşurdu ki, filankəsi tanıyırsan, deyirdi yox. A kişi, o filankəsin filanıdı, onu da tanımırsan? Əsəbləşib deyirdi ki, onları tanımağa borculuyam? 

Məndə də bu xüsusiyyət var, hey soruşurlar ki, filankəsi tanıyırsan, filan yerdə işləyir,  naxçıvanlıdı və s. Deyirəm VALLAH tanımıram..

Qarayev  çox işlərdə işlədi, ancaq heç vaxt kommunist partiyasına girmədi. Bir dəfə səbəbini soruşdum. Dedi, təklif etdilər, kimsə 50 rubl şirinlik istədi. Mən də düşündüm ki, pullu partiya mənə lazım deyil. Dedim, bu əsl səbəb ola bilməz. Əsəbiləşib  dedi ki, o partiya xırda ticarət üstündə atamı tutub, 10 il iş verdi, gedər gəlməzə getdi yazıq. Nənən 4 yetimi it zülmüylə böyütdü…

Mən heç vaxt Qarayevin kiminləsə mübahisə etdiyini, dalaşdığını və ya şit zarafat etdiyini, kiminsə eybini lağa qoyduğunu görmədim. Onun zarafatından heç kim incimədi, çünku insan şəxsiyyətinə toxunmazdı. 

Qarayev həm də sadəlik simvolu idi. Əqli, fiziki, xarakter baxımından əksəriyyətindən güclü olmasına baxmayaraq, həmişə məclisdə aşağıda oturar, yuxarı qaçmazdı. Bir dəfə səbəbini soruşdum, gülüb, dedi:

-Yerin nə fərqi var, yuxarıda oturanda adamın ağlı artır? Ya kvadrat tənlik beyninə girir? Həm də sən necə, hardan baxıb, sübut edərsən ki, ora yuxarıdır?

Nəhayət, Qarayev məndə elmə maraq yaratdı. Heç vaxt vəzifə, ticarət, pul qazanmaqdan danışmadı. Elə bil alimlər aləminin sakiniydi.

Qarayev mənim Kimya, biologiya, fizika, riyaziyyatdan ilk müəllimimdir. İndi də o, bu elmlərin əsas qanunlarını bilir. 

Anam yaylaqda qoyunun dərisini vannanın  üstünə atıb, yununu qırxırmış. Qarayev o tərəfdən gəlirmiş. Anam soruşur:

- A kişi, deyə bilərsən, bu qoyun niyə qaçmır?

- Elə bilirsən bilmirəm, ayaqlarını bağlamısan.

- ALLAH evini tiksin kişi, görmürsən bu qoyunun özü yox, dərisidir?

Yenə yaylaqda, dana gedir, Qarayev onu geri qaytarmaq istəyir, düşür dalına, dana qaçır. Babam hirslənib anama xitabən deyir:

- Lala, sən düz deyirsən, bu diplomu oğurlayıb, yandan getmək əvəzinə, dananın dalınca düşüb.

Qarayevsə belə cavab verir:

- Bizə institutda dana qaytarmaq öyrətməyiblər.

Aha, Qarayev, bu da sənin və Lalazərin ad gününə kiçik yazı ilə təbrik töhfəsi.  Akademik, olmasa xalq yazıçısı, filosof, heç olmasa nazir filan olmadın ki, indi sosial şəbəkələr çal-çağırla qeyd etsinlər.

Amma bir işdə xətrimə dəyib: Soruşdum, mənim kitablarıma hansı qiyməti verirsən?

-3 vermək olar. -deyib gülümsədi.

O gün danışdım, dedi hərdən gəl, sifətin yadımızdan çıxmasın.

Gələcəyimi biləndə  25 il əvvəl olduğu kimi mən çatana qədər 10 dəfə körpüyə çıxıb, evə gələr...

Bu yazını Qarayevə oxusam, bilirsiz nə deyər?

- Belə faydasız işlərlə məşğul olma.

Ad gününüz mübarək ata, ana.

Biz 8 uşaq sizdən razı qaldıq, ALIAH da sizdən razı olsun.

ALLAH bütün atalara , analara can sağlığı versin, ölənlərə rəhmət eyləsin.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.07.2023)