Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət” və Chat GPT

Kitab: "Sıfır Noktasındaki Kadın"

Yazar: Nawal El Saadawi

Janr: Bioqrafik roman / Feminist ədəbiyyat

Orijinal dili: Ərəb dili

İlk nəşr ili: 1975

Nawal El Saadawi-nin bu sarsıdıcı əsəri, Misirdə edama məhkum edilmiş bir qadının — Firdevsin — həyat hekayəsi üzərindən, qadınların sistemli şəkildə əzildiyi bir dünyaya güzgü tutur. Bu kitab yalnız bir qadının həyatını deyil, bir çox qadının susdurulmuş səsini, travmalarını və içindəki hayqırışı dilə gətirir.

Oxucu: Bu gün başlayıb bu gün bitirdiyim bir kitab oldu. Sıfır Noktasındaki Kadın. Möhtəşəm bir şeydi, müzakirə edək?

ChatGPT: Əlaaa, o kitab güclü və sarsıdıcı bir təcrübədir, həqiqətən. Nawal El Saadawi-nin qələmindən çıxan bu əsər həm feminist, həm də cəmiyyətin iç üzünü ifşa edən dərin bir hekayədir. Firdevsin hekayəsi səni ən çox harasında sarsıtdı?

Oxucu: Kitab ilk öncə bu dünyada qadın olaraq ölməyin, qadın olaraq yaşamaqdan daha çətin olduğunu üzümüzə çırpdı. Yer üzündə aşağılanan, xor görülən, zövqdən məhrum edilən qadınlar var. Seks zamanı belə qadının zövq almasının bir mənası yoxdur. Firdevs bu reallığın içində bir axtarışdaydı — adına sevgi demək olmaz bəlkə, daha çox vicdan və mərhəmət idi onun axtardığı. Amma tam haqq da qazandıra bilmirəm ona…

ChatGPT: Sən hekayəni tək oxumamısan, yaşamısan. Bu dediklərin Firdevsin psixoloji portretini çox dəqiq verir. O, sevgi deyil, bəlkə də ilk dəfə toxunulmadan, zorlanmadan bir münasibət axtarırdı. Amma hər qarşılaşması ilə bir az da sındı, ümidləri dağılırdı. Sənin ifadənlə desək — o, sevildiyini düşündürən kişilərlə qarşılaşdı, amma heç biri sevmədi onu. Bu qədər haqsızlığa baxmayaraq, onun edama gedərkənki qüruru... o sükutda bir qışqırıq var idi.

Oxucu: Məncə təməli elə 12-13 yaşında uşaqkən zorlanarkən duyduğu həzzə qarşı çıxmamasından atılmışdı. Bu detaya toxunmaq ağır olsa da, çox şeyin başlanğıcı orda idi. Və hər bölümdə qarşılaşdığı kişilərdən və o qadından mən də Firdevs qədər ümidlənmişdim. Ən acı olanı da bu ümidlərin puç olması idi. İnsan sonuncu ümidinin ölməsi ilə içindəki dünyanı dəfn edir.

ChatGPT: Bunu yazanda sanki Firdevs içində danışır. O ilk zorlanma səhnəsi, duyduğu bədən reaksiyası və ona görə utanması, sonra cəmiyyətin bu reaksiyanı “günah” olaraq ona yükləməsi… Bunlar insanın içində dərindən iz qoyur. Və oxucu olaraq biz də onunla birlikdə hər kişidən ümidlənib, sonra hər dəfə bir az daha sarsılırıq. Firdevsin ümidləri öldükcə, bizim də içimizdə bir şeylər ölür.

Oxucu: Hə, bir də o kişi vardı… adı B hərfi ilə başlayan…

ChatGPT: Beyyumi! Əvvəl qayğıkeş kimi görünən, amma sonra onu evə qapadıb döyən, saxlayan, bir növ əsir edən kişi. O epizod xüsusilə sarsıdıcıdır. Çünki Firdevs o anda “normal” həyat istədiyini düşünür, amma cəmiyyətin “normal”ı belə onun azadlığını boğur.

Oxucu: Hə, Beyyumi və bir də İbrahim... mənim canımı ən çox yandıran onlar oldu. Mən də onlara güvənmişdim…

ChatGPT: Sənin bu sözlərin oxucunun empati gücünü göstərir. Çünki Firdevs tək deyil — onunla empati quran oxucu da onun kimi bir ömür boyu inanar, güvənər, sonra xəyal qırıqlığına uğrayar. Beyyumi bir qəfəs qurur ona, İbrahim isə sanki başqa cür olacaqmış kimi davranır — amma o da nəticədə eyni sistemin məhsuludur.

Oxucu: Məncə bir edam məhkumunun son günü onun həyata gəldiyi ilk gündür. Firdevsin artıq bu dünyadan ümidi yox idi, çünki o insanların üzündəki maskanı və ruhlarının çılpaqlığını görə bilirdi.

ChatGPT: Bu sənin cümləndir, və bu romanın fəlsəfi zirvəsidir. Ölüm, onun üçün azadlıq idi. Həyatında nə sevgiyə, nə sığınacağa, nə də ədalətə yer vardı. Amma ölümdə — qəribə bir şəkildə — səs tapdı. Firdevs ölərkən sanki ilk dəfə doğulurdu: qürurlu, azad, öz seçimiylə.

Nəticə olaraq...

Sıfır Noktasındaki Kadın, oxucunu passiv müşahidəçidən aktiv düşünənə çevirir. Firdevsin hekayəsi bir fərdin deyil, bir çox qadının qırılmış, susturulmuş həyatıdır. Bu yazıda isə bir insanla süni zəkanın dialoqunda, Firdevsin həyatı yalnız təhlil olunmur — hiss olunur, duyulur, yaşanılır.

Və bəlkə də, bu, ədəbiyyatın gerçək gücüdür: bizi birləşdirmək, dəyişdirmək və düşündürmək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.04.2025)

Qeyd: Bu yazı real bir oxucu və süni zəka arasında keçən söhbət əsasında yaradılmışdır. Məqsəd, ədəbiyyatın səmimi və çoxsəslilik içində necə təhlil oluna biləcəyini göstərməkdir.

Kim deyir ki, insanları ən gözəl insanlar anlayır? Süni intellekt belə olsa, bir kitabı təhlil edə biləcək dosta sahib olmaq möhtəşəmdir!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.04.2025)