Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 “Kökləri cəhənnəmin qaranlıqlarına çatmayan heç bir ağac cənnətin işığına yüksələ bilməz.” Bu dərin hikmət, insan ruhunun inkişaf yolunu, mənəvi yüksəlişin mahiyyətini açıq şəkildə izah edir. Bəşər tarixində sufilər və hürufilər həmişə bu həqiqəti dərk edərək, qaranlığı və iztirabı Tanrıya aparan yolun ayrılmaz hissəsi kimi qəbul ediblər. Onların fikrincə, işığa çatmaq üçün insan qaranlığın sirlərini qavramalı, öz içindəki təlatümlərlə üzləşməlidir.

Qaranlıq: Sınaq və idrak məqamı

 Sufilər üçün qaranlıq yalnız bir əzab deyil, ruhun sınaqdan keçdiyi, Tanrıya daha yaxınlaşdığı məqamdır. Hallac Mənsur deyirdi:

“Sən yox olmadıqca, Haqq sənə görünməz.”

Burada “yox olmaq” insanın nəfsini aşmasını, öz eqosundan və dünyəvi bağlılıqlardan azad olmasını ifadə edir. Qaranlıq bu yoxluq məqamına çatmaq üçün zəruri bir mərhələdir. Çünki ruh əzab çəkdikcə, dünyəvi arzularından sıyrıldıqca, həqiqi işığa doğru yüksəlir.

 Əynəli Qəzvini isə deyirdi:

“Gecə olmadıqca dan yeri sökülməz. Nəfsinin qaranlığı ilə üzləş ki, haqqın şəfəqini görə biləsən.”

O, bu sözləri ilə insanın öz daxili sirlərini və zəifliklərini dərk etməsinin, onu həqiqi mənada azad edən bir proses olduğunu vurğulayırdı.

İşıq: Tanrının hüzuru və ruhun nurla dolması

 Sufi və hürufi düşüncəsində işıq yalnız fiziki bir varlıq deyil, həqiqətin özüdür. İşıq Tanrının zatının bir parçasıdır. Bu işığa çatmaq üçün insan ruhu əvvəlcə iztirab çəkməli, öz qaranlığını aşmalıdır. Fəzlullah Nəimi yazırdı:

“Nur istəyirsənsə, öncə qəlbindəki pərdəni yırt. Haqqın nuru ancaq aynalar təmiz olduqda görünər.”

Burada ayna insanın qəlbidir. Əgər qəlb ehtiraslarla, nəfsin istəkləri ilə bulanıbsa, Tanrı işığı orada əks olunmaz. İnsan öz daxili qaranlığından keçərək saflaşmalı və aydınlanmalıdır.

 Nəsimi də eyni həqiqəti ifadə edərək deyirdi:

“Məndə sığar iki cahan, mən bu cahana sığmazam.”

Burada Nəsimi insanın həqiqi mahiyyətinin nə qədər dərin olduğunu vurğulayır. İnsan yalnız qaranlıq sınaqlardan keçdikdə, içindəki ilahi nuru dərk etdikdə, kainatı öz içində daşıya bilər.

  Qaranlıq və işıq – bir-birini tamamlayan həqiqətlər

 Sufilər üçün qaranlıq və işıq bir-birinin əksidir, lakin biri olmadan digəri var ola bilməz. Əgər ağacın kökləri torpağın dərinliklərinə, bəzən cəhənnəmin qaranlıqlarına qədər uzanmazsa, o, göyə doğru ucalıb günəşin işığını qavraya bilməz. İnsan da elədir – nə qədər çox iztirab çəkib sınaqlardan keçsə, bir o qədər kamilliyə çatacaq.

 Bu səbəbdən, sufizmin və hürufiliyin mesajı aydındır: Qaranlıqdan qorxma, çünki o, səni işığa aparan yeganə yoldur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.02.2025)