Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

İnsan ürəyi təbiətin ən incə ahənglərini özü ilə daşıyan bir dünyadır. Bu ürəkdə cərəyan edən duyğuları anlatmaq isə hər zaman asan olmur. Ancaq bəzən dörd söz – sevgi, eşq, məhəbbət, sevda – insan ruhunun ən dərin qatlarına işıq salaraq əslində ayrı-ayrı duyğuların incə çalarlarını əks etdirir. Ədəbiyyatda bu sözlər müxtəlif kontekstlərdə işlənsə də, hər birinin özünəməxsus incə anlamı var və hər biri insan həyatının müxtəlif mərhələlərində öz dərin təsirini göstərir.

Sevgi: Həyatın Sadə və Saf Duyğusu

 Ədəbiyyatda "sevgi" kəlməsi bəzən həyatın ən saf, təmiz məqamlarını ifadə edir. Sevgi ailə üzvlərinə, dostlara, təbiətə, hətta həyata olan bir bağlılıqdır. Bu duyğu mürəkkəb ehtiraslardan və qarşılıqlı gözləntilərdən azaddır. Əslində, sevgi həyatın özünə dair bir bağlılıqdır. İnsan sadəcə həyatın dəyərini hiss edir və onu yaşamaq istəyir.

Bu duyğunun incəliyini ədəbiyyatda tez-tez görmək mümkündür. Ramiz Rövşənin şeirlərində, Nazim Hikmətin əsərlərində insan sevgisinin bir ehtiramla işlənməsi, onu yaşadıb dəyərli etməsi qəlbə toxunan bir iz qoyur. Sevgi tək bir insana deyil, bəzən bütün varlıqlara olan bağlılığı əks etdirir.

Eşq: Odlu-Alovlu Tutqu

Eşq ədəbiyyatda fərqli bir anlam daşıyır. Eşq yanıb-yaxılmaq, coşmaq, qarşısıalınmaz bir hisslə bağlanmaqdır. Eşqdə ehtirasın və sadiqliyin izləri olur, bu hiss insanı təlatümlərə çəkir. Klassik Şərq ədəbiyyatında eşqin məna və formaları çox zaman dərin fəlsəfi təhlillərlə müşayiət olunur. "Leyli və Məcnun" əsərində Məcnunun Leyliyə olan eşqi onu dəli edir, dünyanı gözündən silir. Bu, elə bir eşqdir ki, insanı ağlından alıb təbiətə, torpağa və səmaya bağlayır.

Həqiqi eşq həm də təmiz və uca sevginin ən yüksək nöqtəsi kimi təsvir olunur. Eşq bəzən insanı məhvə sürükləsə də, onun ruhunu saflaşdırır, onu yeni bir məna ilə doldurur. Əslində, eşq bir az "yanma", bir az "yox olma" deməkdir. Bəlkə də elə bu səbəbdən Füzuli kimi böyük söz ustaları eşqi “aldığı ağrı-acıdan zövq alan bir yanğın” kimi dəyərləndiriblər.

Məhəbbət: Dərin Məna və Sükut

Məhəbbət sözü isə çox zaman təntənəli və dərin bir bağlılığı ifadə edir. Məhəbbət sevginin daha ağır, daha dərin və mənalı bir formasıdır. Bu duyğuda anlayış, fədakarlıq, qarşılıqlı hörmət vardır. Məhəbbət bəzən illər ərzində yaranır və kök salır. Elə bir sevgi ki, sönməz, illər keçsə də, gücünü itirməz. Ədəbiyyatın müxtəlif janrlarında – romanda, povestdə, hətta şeirdə də məhəbbət səmimi və ehtiyatlı duyğularla təsvir olunur. Məhəbbət şirinliklə, təmizliklə, yumuşaqlıqla səslənir. Əsərlərdə həyat yoldaşları arasında dərin məhəbbət, ata-ana və uşaqlar arasındakı səmimi məhəbbət təsvir edilir.

Bu xüsusiyyətləri ilə məhəbbət, eyni zamanda, qarşılıqlı əlaqələrdə daha dərin bir mərhələdir. Yazıçı və şairlər məhəbbəti sadəcə bir hiss kimi yox, həm də mənəvi dəyər kimi təqdim ediblər. Məhəbbət cəmiyyətin əxlaqi əsaslarını formalaşdırır, fərdləri qarşılıqlı bağlılığa yönəldir.

Sevda: Səbəbsiz Həsrət

Sevda ədəbiyyatda eşqin bir başqa formasıdır. Lakin sevda daha çox gizli, uzaqdan və əldə edilməz bir arzu kimi təzahür edir. Sevdada ümidlərlə dolu həsrət var, bəzən bu həsrət duyğuların qarşılıq tapmadığı məkanlarda daha güclü şəkildə yaşayır. Sevda insanı ümidləndirir, onu yaşamağa davam etməyə sövq edir, ancaq hər zaman içində bir məhrumiyyət hissi daşıyır.

Ədəbiyyatda "sevda" çox zaman uzaqdan-uzağa sevmək, əlçatmaz arzuya bağlanmaq kimi təsvir edilir. Elə buna görə də, Əliağa Vahid kimi şairlər sevdanı çox zaman bir nisgillə anıblar. Onların əsərlərində sevda dərd kimi, şirin acı kimi əks olunur. Bu duyğunun insan ruhunda yaratdığı təsir fərqlidir; bəzən bir insanı həyatdan soyudub öz dünyasına qapanmasına səbəb olur. Sevda bir insanı gözəl həyəcanlarla yaşayarkən, bəzən həyatı boyu bu "əlçatmazlıq" duyğusu ilə yaşadan bir istəkdir.

Ədəbiyyatın Yaratdığı Dünya

Ədəbiyyat insan qəlbində baş verən bu duyğuların hər birini müxtəlif obrazlarla, hekayələrlə, səhnələrlə əks etdirir. Hər bir duyğu özündə bir həqiqəti gizlədir, bəzən isə oxucunu yaşatmaq, düşündürmək üçün onun qəlbinin dərinliyinə xitab edir. Bu dörd söz, əslində, insan ruhunun rəngarəngliyini, duyğuların hər şəxsə görə fərqli yaşanmasını əks etdirir.

Sevgi insanı həyatı sevməyə sövq edir; eşq yanmağa, coşmağa vadar edir; məhəbbət sabit və dərin bağlılığa yol açır. Sevda isə insanı daha çox həsrətlə yaşayan, ancaq heç zaman ümidini itirməyən bir xarakterə bürüyür.

Beləcə, bu dörd sözdə sanki bir ömür yaşanır, insan ruhunun bütün təlatümləri, ehtirasları, bağlılığı bir-bir əks olunur. Ədəbiyyat bu duyğuları sözlərə çevirərək, oxucunu həm həyatın, həm də duyğuların gözəlliklərini, dərdlərini hiss etməyə səsləyir.

Bu boz noyabr günlərində sizlərə ən ülvi hisslərinizin təntənəsi arzusu ilə!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.11.2024)