Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Təsadüf və təvafüq gündəlik həyatımızda tez-tez rast gəldiyimiz, lakin bəzən tam anlamadığımız iki maraqlı anlayışdır. Hər biri gözlənilməz hadisələrin necə baş verdiyini və bunların bizlərçün hansı mənada olduğunu düşündürür.

 Təsadüf

Təsadüf sadəcə şansın bir oyunudur. Məsələn, bir gün kafedə oturursan və yanındakı masada olan tanımadığın bir insanla söhbət etməyə başlayırsan. Bu, sadəcə təsadüfdür. Amma bəlkə də həmin insan bir müddət sonra iş axtarışında sənə kömək edəcək və ya dostuna çevriləcək. Təsadüflər bəzən həyatımızın yönünü dəyişdirə bilər.

Bir başqa nümunə: yolda gedərkən uşaqlıq dostunu təsadüfən görürsən. Bir neçə il görmədiyin bu dostla yenidən bir araya gəlmək uzun müddət unudulmuş xatirələri canlandırır. Bu, təsadüfi bir görüşdür, amma onun nə qədər dəyərli olduğunu zaman göstərir.

Təvafüq

Tevafük isə daha dərin və simvolikdir. Məsələn, bir gün kitab oxuyarkən tam da sənə lazım olan bir ifadəyə rast gəldiyin zaman bu hadisə özlüyündə bir tevafükdür. Sanki həyatın sənə bir mesaj göndərir. Və ya, bir müddət əvvəl baş verən bir hadisə ilə indi yaşadığın bir vəziyyətin arasında gözlənilməz bir əlaqə yaranır. Bunu dərk etdikdə "Bu necə oldu?" deyə düşünürsən.

Təvafüq: Dini Görüşlər

Təvafüq- bir çox din və inanc sistemlərində mənalı hadisələrin, gözlənilməz uyğunluqların və ya qismətlərin bir göstəricisi kimi qəbul edilir. İslam dinində təvafüq Allahın iradəsinin bir təzahürü kimi görülür. Müsəlmanlar başlarına gələn hadisələrin bir təsadüf olmadığını, Allahın planına uyğun olaraq baş verdiyini düşünürlər. Məsələn, bir insanın bir yerdə rast gəldiyi bir hadisə onun həyatında bir dönüş nöqtəsi ola bilər və bu, Allahın ona göndərdiyi bir mesaj kimi şərh edilə bilər.

Xristianlıqda da təvafüq Tanrının planının bir hissəsi kimi qəbul edilir. İnanclara görə, bəzi hadisələr Tanrının bizi yönləndirmək üçün göndərdiyi işarələrdir. Məsələn, bir insanın bir mətn oxuyarkən öz həyatına dair bir cavab tapması onun ruhsal yolunda bir təvafüq olaraq qiymətləndirilir.

Təsadüf: Elmi Fikirlər

Təsadüf- elmi baxımdan bir çox tədqiqat sahəsində, xüsusən də statistikada və kvant mexanikasında önəmli bir rol oynayır. Elmi yanaşmada təsadüf hadisələrin qeyri-müəyyənliyini və gözlənilməzliyini vurğulayır. Məsələn, statistik eksperimentlərdə hadisələrin nəticələri şansa əsaslanır və bu, təsadüfün bir hissəsidir.

Kvant mexanikasında müəyyən hadisələrin baş verməsi tamamilə təsadüfi hesab edilir. Bu sahədə elektronların və digər subatomik hissəciklərin davranışları təsadüfi statistik modellərlə izah edilir. Bu baxımdan elmi düşüncə təsadüfün rolunu ön plana çəkir, lakin bəzən bu təsadüflərin arxasında daha dərin qanunların və ya əlaqələrin olduğunu da qeyd edir.

Sevilən şairimiz  Nüsrət Kəsəmənli bir zamanlar təsadüfü məhəbbətlə belə birləşdirmişdi: 

Bizi görüşdürüb nigaran yollar,

Yollar ürək kimi boşalar, dolar.

Allahın işini nə bilmək olar,

Bəlkə bu təsadüf məhəbbət oldu.

Bəlkə tanrı payım, könül ruzumsan,

Bəlkə də tanrıya çatan sözümsən.

Bəlkə də sən mənim alın yazımsan.

Bəlkə bu təsadüf məhəbbət oldu.

Yaranan ülfəti sən kəsmə hələ,

Tale qismətindən sən küsmə hələ.

Əlvida deməyə tələsmə hələ,

Bəlkə bu təsadüf məhəbbət oldu.

Ürəyim az qalır sinəmdə uça,

Həmdəm aramışam ömür boyunca.

Qoy bir də üzünə baxım doyunca,

Bəlkə bu təsadüf məhəbbət oldu.

Ötəri tanışlıq bir adət deyil,

Elə hər sevgi də səadət deyil,

Bilirəm hər görüş məbəbbət deyil,

Bəlkə bu təsadüf məhəbbət oldu.

Təvafüq dini və ruhsal mənada hadisələrin bir məqsəd və ya mənaya sahib olduğunu düşünməyə yönəldir. Təsadüf isə elmi baxımdan hadisələrin gözlənilməzliyini və qeyri-müəyyənliyini vurğulayır. Hər iki anlayış insanın həyatında baş verən hadisələri anlamasına kömək edir; birisi daha çox mənəvi bir çərçivə təqdim edirsə, digəri daha analitik və elmi bir yanaşmadır. Həyatımızda bu iki konseptin birləşməsi bizi daha geniş bir perspektivə yönəldir.

Təsadüflər və təvafüqlər həyatımızın gözəllikləridir. Bəzən sadə görünən bir təsadüf böyük dəyişikliklərin başlanğıcı ola bilər. Təvafüqlər isə həyatda nələrin mənalı olduğunu düşünməyə vadar edir. Hər iki anlayış bizi daha diqqətli və açıq fikirli olmağa təşviq edir, çünki bəzən gözlənilməz hadisələr həyatımızda yeni bir səhifə açır. Bir sözlə, həyatın bu iki maraqlı tərəfi bizi daha da zənginləşdirir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.11.2024)