Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”
SUAL
Susdurmayaq haqq söz deyən dilləri
Görən gözə çəkdirməyək milləri.
Vaxtlı – vaxsız soldurmayaq gülləri
Bir gül kimi sola bilər bu dünya.
Güclüləri gücsüzləri döyməsə,
O əyilməz, tərəzisi əyməsə.
Xain gözü, düşmən əli dəyməsə
Qayasını qala bilər bu dünya.
(M.Ələkbərli)
Dəyərli şairimiz, niyə bu dünya düzəlmir ki, düzəlmir?
CAVAB
Dünya haqqında Azərbaycan poeziyasında Səməd Vurğundan üzübəri kifayət qədər təsirli, cəmiyyət içində populyar nümunələr var:
Bir də görürsən ki, açılan solur,
Düşünən bir beyin, bir torpaq olur.
Bir yandan boşalır, bir yandan dolur,
Sirrini verməyir sirdaşa dünya…
M.Arazın “Dünya sənin dünya mənim, dünya heç kimin”, yaxud “Dünya düzəlmir ki, düzəlmir, baba”, H.Arifin “Bu dünya düzəlsə atama lənət” kimi bir çox deyimləri dünyanın etibarsızlığı, insanların arzularına, ümidlərinə çox zaman adekvat olmaması şairlərimizin dünya haqqında “Dünya düzələn deyil” kimi kəskin ittihamına rəvac verir. Molla Pənah Vaqifin “Mən cahan mülkündə mütləq doğru halət görmədim” misrası ilə başlayan müxəmməsi də dünyanın puçluğuna, insanların gəldi-gedərliyinə, vəfasızlığına daxili bir üsyanla, ciddi psixoloji sarsıntı ilə qələmə alınmışdır. Dahilər, filosoflar zaman-zaman dünya haqqında düşünmüş, insan zəkasının, insan kamalının qalib gələcəyi vaxta, zamana ümid bəsləmişlər. S.Vurğunun “İnsan” pyesində filosof Şahbazın bir obraz olaraq dəyəri, mahiyyəti verdiyi bu sualla ölçülür. Dünyada baş verən bütün haqsızlıqların, müharibələrin, fəlakətlərin, insanları sarsıdan, ağrıdan bütün olayların günahı dünyanın boynuna yüklənir. Dünya dinmir, susur. Dünya demir ki, məni kimlərəsə dar eləyən, kimlərəsə cənnətə, kimlərəsə cəhənnəmə döndərən mən deyiləm. Qoynumda yer verdiyim, qucağımda bəslədiyim, minlərin, milyonların payını əlindən alan, acgöz, doyumsuz, qudurğan, insanlıq adına ləkə gətirən varlıqlardır. Müharibələr də, saysız insan qırğınları da onların ucbatından olur. Mən gənclik illərimdə “Qurd ağzı bağlayan Səlmi qarıya məktub” adlı bir şeir yazmışdım. O şeirdə belə sətirlər vardı:
Elə bir dua охu, a Səlmi qarı,
Çoxalır dünyada «qan-qan» deyənlər.
Аrtır öz payından artıq yeyənlər,
Dünya çəkə bilmir bu əzabları.
Canilər canbirdi qanlı qudurub,
Çaşanı udmaqdı fikri, niyyəti,
Ölkə var ölkənin qəsdinə durub,
Ölkə var talayır bəşəriyyəti.
Bilirdim görübsən övlad dağını
Beş oğul itirdin ötən davada.
Çiçəklər тökdülər gül yarpağını
Мatəmə batdılar quşlar yuvada...
Elə bir dua охu, а Səlmi qarı
Susdur «qan, qan» deyən о bayquşları,
Dənizdə, havada, yerdə təzədən,
Bu qoca dünyanı bir də təzədən
«Bölüm» deyənlərin аğzını bağla,
«Ölüm» deyənlərin аğzını bağla!
Bu qədər uzun ricətdən sonra sualınızın kəsə cavabına qayıdıram. Dünya düzələcək, mütləq düzələcək. Dünyadakı bütün insanların kamilləşəcəyi, dünyanı öz doğma evi sanacağı illərdə. Dünyanın yaradıcısı qadir Allahımızın gözümüzə görünəcəyi möcüzəli tarixdə!..
Allahın bizə görünəcəyi
gün,
Yer üzündəki bütün insanların
əlindədir.
Günlərin bir günü
eyni saatda, eyni anda
Eyni duayla,
Eyni sayğıyla
bu əllər Allaha
doğru uzansa,
Bu əllər əl tutmağa
öyrəşsə,
Əl kəsməkdən usansa.
Bu əllər “yaxşılıq”
adlı altıncı
barmağı bitirsə,
Bütün pislikləri,
yamanlıqları
Silib-süpürsə,
Yer üzündən birdəfəlik
itirsə,
Bu əllər sərhədləri,
Yerin bağrına çəkilən
çəpərləri, sədləri
Yara bilsə, sökə bilsə,
Bu əllər qanlı cinayətləri
özündə gizləyən
viranlıqların,
qaranlıqların
Boğazına çökə bilsə,
Eyni gündə, eyni saatda,
eyni anda,
Kainatın bütün
sirli qapıları
Taybatay açılardı
üzümüzə,
İşıq düşərdi bütün
qaranlıqlara,
Allahın bizə görünəcəyi
günün müjdəçisi
olardım mən də!
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(02.09.2024)
