Famil Hacısoy, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Budur, gecənin qoynundan çıxaraq dan yerinin bağrını dələn səhər yelinin sərinliyində maşınımız yol alır qədim-qayın torpaqlarımıza- Şərqi Zənguzura doğru. Əsrarəngiz gözəlliyinin bəlasına düçar olmuş azad edilmiş ərazilərə çataçatdayıq. Otuz bir illik ayrılığın göynəklərini ovutmaq üçün ürəyimizdəki yarası çox dərin olan göynəyin duzuna su səpməyə tələsirik.

Görünən Cəbrayıldı,

Görən hayıl-mayıldı.

Gözəllikmiş bəlası,

Düşmən gördü ayıldı.

Elə ki, qəsbkar ermənilərin keçilməz xətt sandıqları məşhur iohan səddini keçirsən, “vəhşilik ustaları”nın ağılasığmaz əməllərinin şahidi olursan. Göz gördüyündən dəhşətə gəlir. Göz gördüklərini ifadə etməkdə söz acizdir. Sözün də nitqi quruyur burada. 

Araz acizliyindən yenə də laldır, dərdi sinəsində, ayrılıq yükü çiynində səsini içinə çəkib, bir üzündə sevinc, bir üzündə kədər bir bədəni ikiyə bölərək məlul-məlul axır. Bəlkə də, qəhrəman oğullarımızın canı və qanı bahasına işğaldan azad olmuş dədə-baba torpaqlarımıza qovuşmağımıza həsəd aparır. “Bugündən onun üçün də olacaqmı?”- Düşünür Araz...

Arazın dərdinə üzülərkən bir səs gəldi qulağıma qeybdən:

O tay yurd, bu tay vətən,

Yoxdu Arazdan ötən.

Əllər qalıb uzalı,

Dərddi axan sinəmdən.

Koldu arada bitən,

Yol yox Xudafərindən.

Bugün gözyetəndisə,

Sabah olar əlyetən.

Ətraf bizə qucaq açsa da, çox şey tanış gəlmədiyindən bu yerlərin dünəni yaddaşımda çözələndi. Belə bir deyim yada düşür: Yolu yaxşı tanımaq üçün onu bir dəfə azmaq lazımdır. Görünür, bizlər bu yollarda azmadığımızdan çətinliklə irəliləyirik. Xiffətdən yol-irizini kol-kos basmış, yol-yolağasını tanıyıb tapmaq yaddaşımız hopmuş silinməz izlərin insafına qalmış, var-yoxunu mənfur yağı yağmalamış, az qala bir qərinədir ki, sinəsinə dağlar çəkilmiş, yuxuları ərşə çəkmiş, döyülüb əzilməkdən hər cür işgəncəyə düçar olmuş bir kəndin zorla sezilən izlərini gördüm. Yaxınlaşıb harayladım yal-yamacı, bağ-bağatı səsimə hay gəlmədi qəlb üşüdən sükutdan özgə. Sanki bu mənzərədən qurumuşdu dil-dodağı sükutun da. Dedim yəqin küsüb məndən, getdim qucub könlün alam. Elə bu an sükutun bətnindən boylandı hər tərəf, hər yan...

Gördüm qana həris cəlladların zülmündən yarası köz bağlamadığından köksünün qanı qurumayan bağ-bağatın, yal-yamacın canında can qalmayıb, Həsrət sormuş taqətini. Doğma sakinlərinin yolunu gözlədiyindən buz bulaqları əriyib torpağının könlünü  ala-ala yerin tərkinə gömülüb ki, düşmən taptağının oylağına çevrilməsin. Gördüm ki, asfat yollar ot bitirmiş adam boyu, yoxa çıxmış kəhrizlərin dişgöynədən suyu. göyərçinlərə yuva olmuş neçə quyu. Gördüm ki, daşı daş üstə qalmayan evləri uçuq-sökük, yolları yolsuzluqdan boynubükük, ilin bu çağında çöl-çəmənin rəngi saralı, düzənliyə dönmüş sıx ağaclı adamkeçməz ormanları. 

Silinmişdi yer üzündən neçə-neçə kənd, oba. 

Bu dəhşətlər, bu zillətlər sığan deyil nə dinə, nə Kitaba.

Gördüm kafirlərdən insaflı imiş goreşənlər. Bu gorsuzlar qoymamışlar məzarlardan əsər belə qala. Görün qəbirlərə necə divan tutmuşlar zombiləşmiş qarğa-quzğun tinətli bu vəhşilər.

Anaları insan deyil, “donuz” doğmuş bu kəsləri. Dırnaqlayıb viran qoymuş məzarlığı, məzarların bağrın dəlmiş nəfsləri... 

Yazıçı Varis Yolçuyevin təbirincə desək: “qəlb korşalanda iki ayaqlı insanın dörd ayaqlı heyvana çevrilməsi prosesi baş verir.” Burada rastlaşdığım işğalçıların qoyub getdiyi mənzərə bundan ibarət idi.

Bu yağış gürçat oldu,

Yuduğu yer çat oldu.

Kədərdən gəj bağlayıb

Ürəyim qat-qat oldu.

...Çox şükür ki azad gördüm, çal-çağırlı şənliklərsiz, alaçıqsız dağlar, sürülərsiz kövşənlər sizi bugün. Sir-sifətiniz dəyişsə də, bəniziniz soluxsa da nəfəsimə nəfəs qatdı görüşümüz. İgidlərimizin canı, qanı bahasına açıldı köksünüzə vurulmuş dolaşığa düşən bir müşkül düyün.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.07.2024)