İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Vantroloq (və ya vantrolog) – səhnədə kuklalarla çıxış edən və danışarkən dodaqlarını tərpətmədən səsini idarə edən bir sənətkardır. Tamaşaçılarda elə təəssürat yaranır ki, sanki danışan kukladır, insan deyil. Bu sənət Türkiyədə "karnından danışmaq" (yəni qarından danışmaq) adı ilə də tanınır. Vantroloqlar müxtəlif səslərlə kukla obrazlarına fərqli xarakterlər verirlər və tamaşalar yaradırlar. Əyləncə dünyasında, xüsusilə uşaqlar üçün maraqlı və sevilən bir performans növüdür. Məhz Türkiyə təcrübəsinə əsaslanaraq bu sənət barədə danışacağıq.

 

Necə vantroloq olmaq olar?

 

1. Bacarıq inkişafı:

Vantroloq olmaq üçün ilk növbədə dodaqları tərpətmədən danışmağı öyrənmək lazımdır. Xüsusilə “B”, “F”, “M”, “P”, “V” kimi səslər çətin hesab olunur və xüsusi texnika ilə öyrədilir.

 

2. Təlim və Məşq:

Peşəkar vantroloq olmaq üçün mütəmadi məşq vacibdir. Bəzi universitetlər və akademiyalar bu sahədə kurslar və təlimlər keçirir. Bu kurslarda səs texnikası, kukla idarəsi və səhnə davranışı öyrədilir. Məsələn Karabük Universiteti və  İstanbul Gedik Universiteti bu sahədə təlimlər təşkil edir.

 

3. Yaradıcılıq və Doğaçlama:

Vantroloqlar doğaçlama bacarığına malik olmalıdır. Kuklalarla dialoq qurmaq, fərqli səs tonları ilə fərqli kukla xarakterləri canlandırmaq və tamaşaçını əyləndirmək əsasdır.

 

4. Səhnə Təcrübəsi:

Təcrübə qazanmaq üçün tədbirlərdə, məktəblərdə, tədbirlərdə çıxış etmək faydalıdır. Hər çıxış yeni təcrübə və bacarıq deməkdir.

 

Vantroloqluqda istifadə olunan kuklalar

 

Vantroloqlar müxtəlif növ kuklalardan istifadə edirlər. Bunlar arasında:

Əl kuklaları: Əl ilə idarə olunan sadə kuklalardır.

Mexaniki kuklalar: Göz, ağız və bəzən əlləri hərəkət edə bilən kuklalardır. Bu cür kuklalar tamaşalara daha çox canlılıq qatır.

 

Təbiətə bənzər kuklalar: İnsan və ya heyvan formasında olan, daha real görünüşlü kuklalardır. Tamaşa zamanı kukla ilə vantroloq arasında sanki canlı bir dialoq yaranır.

 

Vantroloqun səhnə hazırlığı

 

Hər vantroloqun çıxışı xüsusi ssenariyə əsaslanır. Bu ssenarilərdə zarafatlar, situasiyalar və tamaşaçı ilə interaktiv səhnələr olur. Həmçinin vantroloq bir neçə kukla obrazı ilə çıxış edə bilər, hər birinin səsi və şəxsiyyəti fərqli olur.

 

Məsələn:

- Bir kukla gülməli və dəcəldir.

- Digəri ağıllı və ciddi danışır.

- Başqası yerli dialektdə danışa bilər.

Bu müxtəliflik tamaşanı daha maraqlı edir və vantroloqun peşəkarlığını göstərir.

 

Uşaqlar və böyüklər üçün Vantroloqluq

 

Uşaqlar üçün: Kuklalarla nağıllar danışmaq, əxlaqi dərslər vermək, əyləncəli dialoqlar qurmaq çox effektlidir.

Böyüklər üçün: Sosial mövzulara toxunan, yumorlu, bəzən satirik çıxışlar təqdim oluna bilər.

 

Başlamaq üçün nə lazımdır?

1. Sadə bir əl kuklası alın və ya özünüz düzəldin.

2. Kuklaya ad, xarakter və səs verin.

3. Güzgü qarşısında dodaqları hərəkət etdirmədən danışmağa çalışın.

4. Qısa səhnələr quraraq məşq edin – məsələn, kukla ilə dialoq.

5. Çıxışlarınızı video ilə qeyd edib analiz edin.

 

Başlanğıc üçün sadə məşqlər

 

Vantroloqluqda ən vacib məsələ dodaqları hərəkət etdirmədən danışmaqdır. Xüsusilə bəzi hərflər çətinlik yaradır. Budur, bu bacarığı inkişaf etdirmək üçün bir neçə məşq:

1. Dodaqsız danışma məşqləri

Aşağıdakı cümlələri güzgü qarşısında tələffüz edin və dodaqlarınızın hərəkət etmədiyinə əmin olun:

- “Salam, mən sənin dostunam!”

- “Bu gün hava çox gözəldir, elə deyilmi?”

- “Mən şokolad yeməyi sevirəm!”

2. Əvəzedici səslər

Dodaq hərəkətinə səbəb olan səsləri aşağıdakı kimi əvəz etməyi öyrənin:

B → D

P → T

M → N

Məsələn, “Baba” əvəzinə “Dada”, “Papa” əvəzinə “Tata”, “Məmnunam” əvəzinə “Nənnunam” kimi deyərək məşq edin.

3. Kuklanın səsini tapın

Kuklanı əlinizə alaraq onun danışıq tərzini müəyyən edin:

- Hündür səsli, enerjili?

- Alçaq tonlu və sakit?

- Dialektli və ya spesifik aksentli?

Səs tonunu tapdıqdan sonra sadə sual-cavablarla məşq edin:

-Sən kimsən? – Mən Dodo kuklayam!

-Necə hiss edirsən özünü?– Çox şadam, çünki səhnədəyəm!

 

Səhnə Performansı üçün tövsiyələr

 

1. Tamaşaçı ilə təmas qurun: Kukla vasitəsilə zarafatlar edin, suallar verin.

2. Göz kontaktı saxlayın: Tamaşaçı ilə deyil, kukla ilə danışın – bu daha inandırıcı görünür.

3. Ssenari yazın: Kuklanın kim olduğu, nə danışacağı və tamaşanın başdan sona quruluşunu əvvəlcədən planlaşdırın.

4. Çeşidli xarakterlər yaradın: Əgər birdən çox kukla istifadə edirsinizsə, hər birinin fərqli danışıq tərzi və şəxsiyyəti olmalıdır.

 

İlhamverici nümunələr

 

Dünyada tanınmış vantroloqlar arasında:

*Jeff Dunham* – Böyüklər üçün komedik çıxışları ilə tanınır.

*Terry Fator* – Musiqi və komediyanı birləşdirən çıxışları ilə məşhurdur.

*Darci Lynne Farmer* – Gənc yaşında vantroloqluqla məşhurlaşıb və musiqi ilə çıxış edir.

Onların çıxışlarına baxmaq, sizə texnika, səhnə idarəsi və kukla xarakterləri barədə yeni ideyalar verə bilər.

 

Karyera imkanları və gəlir

 

Vantroloqlar televiziyada, uşaq şənliklərində, teatr səhnələrində və tədbirlərdə çıxış edə bilərlər. Təcrübəyə, tanınırlığa və səhnə bacarığına görə qazanc da dəyişə bilər.  Türkiyədə orta aylıq maaşları 4,250 TL ilə 5,50 TL arasında dəyişir. Bu sahədə uğur qazanan şəxslər şəxsi şoular, YouTube kanalları və ya təlim proqramları ilə daha geniş auditoriyaya çıxış əldə edə bilirlər.

 

Təlim və sertifikat Proqramları

 

Qardaş Türkiyədən 3 ünvan nümunə gətiririk:

- Karabük Universiteti Vantroloq Sertifikat Proqramı 

- İstanbul Gedik Universiteti Vantroloq Təlimi

- Edessa Akademi Vantroloq Təlimi.

Bəs Azərbaycanda vəziyyət necədir? Bu barədə ayrıca danıçacağıq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.04.2025)