Əməkdar jurnalist Flora Xəlilzadənin “Böyük qayıdışın ikinci mərhələsi” yazısını təadim edirik. Qərbi Azərbaycan mövzusu bu gün çox aktualdır. Ona görə də əslən o bölgədən olan dəyərli qələm sahibinin mesajları çox diqqətəlayiqdir.
“İlan ulduz görməyincə ölməz” deyirlər. Bu sözlərdə nə qədər gerçəklik var, bilmirəm, amma atalar sözü kimi formalaşaraq, dilimizdə yaşayırsa, deməli həqiqətdir. Xəstə təxəyyüllü daşnakpərəst qüvvələrin əməlləri haqqında fikirləşdikcə, düşünürsən ki, nə dərəcədə ilan xislətli millətin mövcudluğu mümkünmüş. “Böyük Ermənistan” xəstəliyinə tutulmuş daşnakların sabun köpüyünə bənzəyən niyyətlərinin puçluğunu göstərmək üçün tarixin çox dərin qatlarına baş vurmaq tələb olunmur. Əlimizdə olan tarixi sənədlərin, fakt və dəlillərin işığında, eləcədə erməni tarixçilərinin öz sözləri ilə məsələləri bir daha təkrar etmək lazımdır.
Diqqətə çəkirəm, erməni tarixçisi B.İşxanyan 1916-cı ildə Petroqradda çap etdirdiyi “Qafqaz xalqları” kitabında yazırdı: “Antik dövrdə ermənilərin əsl vətəni olan “böyük Ermənistan” Kiçik Asiyadan kənarda yerləşirdi”. Tarixçilərin qeydinə görə, Fərat çayının yuxarı qolu olan Qaraçay sahilində yaşayan ermənilər artıb çoxalandan sonra torpaq iştahasına düşüblər. Onlar çox sonralar Ağbaba, Çuxur Səd, Şərur mahallarına gəliblər. Van gölündən başlayaraq Urmiya, Göyçə gölünə qədər olan məsafəni işğal ediblər.
Başqa bir erməni tarixçisi K. Patkanyan isə “Yaxın Asiya tarixində Van yazıçılarının rolu” kitabında belə yazırdı: “Ermənistan heç bir zaman bəşər tarixində xüsusi rol oynamamışdır. “Böyük Ermənistan” ermənilərin yayılıb səpələndikləri bir regionun coğrafi adıdır”.
Bir daha tarixi faktlardan aydın olur ki, daşnakların törətdiyi toqquşmalar zamanı 1905-1907 və 1914-1920-ci illərdə təxminən yarım milyon azərbaycanlı ermənilər tərəfindən qətlə yetirilmişdir. Bu acı və dəhşətli faktı da təkrar etmək lazımdır ki, 1918-ci ilin martın son 3 günü ərzində ermənilər Bakıda 15 min azərbaycanlını qətlə yetirmişdir.
1988-ci ilin noyabr və dekabr aylarında isə ermənilər azərbaycanlıları- oğuz türklərini kütləvi surətdə çox amansızlıqla ata-baba yurdlarından qovdular. Payızla qışın qovuşduğu şaxtalı günlərdə soydaşlarımızın sırf yaşadığı 170, qarışıq yaşadığı 94 yaşayış məntəqəsindən azərbaycanlılar zorla çıxarılıb. Bu qovhaqov əməliyyatının özü də çox dəhşətli tərzdə həyata keçirildi. Dörd rayondan olan 229 azərbaycanlı min bir əzabla qətlə yetirildi. Kirovakanda 12 azərbaycanlı diri-diri yandırıldı. Quqarkda körpələri boruya dolduraraq ağzını qapadılar.
O qovulanlar arasında mənim də doğmalarım, əzizlərim var idi. Biz çox yaxşı bilirdik ki, bütün düyünlərin açarı Qarabağdadır. Biz Zəngəzurun həsrətini çəkirdik, amma birinci olaraq Şuşa, eləcədə Şərqi Zəngəzur daşnaklardan təmizlənməli idi. Bir qərinə bu nisgillə yaşadıq. Nəhayət millətimiz “Dəmir yumruq” sahibinin – Ali Baş Komandan İlham Əliyevin ətrafında sıx birləşərək, düşmənin üstünə yeriməyi bacardı. Qarabağımız daşnaklardan təmizləndi.
Kitablardan oxumuşduq, arxiv sənədlərindən xəbərdar olmuşduq, filmlərdə, tamaşalarda aktyorların rolunda görmüşdük qəhrəman sərkərdələri. Nə qədər xoşbəxtik ki, bizə qismət oldu, qalib Ali Baş Komandanı həyatda görmək, onunla bir tədbirdə iştirak etmək... Allahın bu gününə şükür!
Dekabrın 24-ü, öz ad günündə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Qərbi Azərbaycandan olan bir qurub ziyalı ilə görüşdü. Bu görüşün elə böyük rəmzi mənası var ki...
Əslində bu sadəcə bir görüş deyildi, böyük qayıdışın ikinci mərhələsinin bəzi tezisləri üzərində tanınmış ziyalılarla fikir mübadiləsi aparmaq, təkliflərini dinləmək və bəzi tapşırıqlarını vermək idi. Ali Baş Komandan qürur və vüqarla bildirdi: “Bu gün biz artıq Bala Göyçənin sahilindəyik. Bu gün biz Göyçə gölünü binoklsuz görürük. Birincisi, hesab edirəm ki, bu, ədalətdir. İkincisi, sentyabr toqquşmaları bizi gələcəkdə böyük problemlərdən sığortalayacaq...” Üçüncüsü də Ali Baş Komandana inanan, onun bir tapşırığına canla-başla hazır olan biz Qərbi azərbaycanlılar ürəkdən söyləyirik: “Sizin sayənizdə, biz mütləq Göyçəyə, Dərələyəzə, ən başlıcası Qərbi Zəngəzura... qədim dədə-baba yurdlarımıza qayıdacağıq”.
Qərbi Azərbaycan İcmasının yerləşdiyi bina Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə tikilib. Prezident ikinci dəfə idi ki, burada iştirak edirdi. Birinci dəfə on iki il bundan əvvəl binanın açılışında iştirak edən Ali Baş Komandan uzaqgörənliklə onu Qarabağdan olan məcburi köçkünlərə bağışladı. Zəfərimizdən sonra soydaşlarımız vətənə-Qarabağa qayıtdı. Artıq burada Qərbi Azərbaycan İcması yerləşdirildi. Mətləb aydındır. Mənim ancaq bir sözüm var: Gözün aydın Vətən övladları! Böyük qayıdışın ikinci mərhələsi başladı.
Möhtərəm Prezidentimizin dediyi bir fikir- “Heydər Əliyev 1987-ci ilin noyabrında bütün vəzifələrdən uzaqlaşdırılandan iki həftə sonra erməni millətçiləri baş qaldırdılar” sözləri Silva Kapuitkyanı mənim yadıma saldı. Ermənilər özlərinin anası adlandırdıqları bu bədnam “şairə” görün öz dığalarına nə deyirdi: “Daha nəyi gözləyir və qorxursunuz? Əliyev siyasi bürodan getdi, qalxın ayağa, türklərdən, azərbaycanlılardan torpaqlarınızı alın. Hər kim ömründə bir türk öldürməsə bizdən deyil”. Bu da erməni qadını... atalar sözüdü “İlanın ağına da lənət, qarasına da...” Erməni ermənidir, ona rəhm etməyə dəyməz.
Bu möhtəşəm görüşdə İlham Əliyev biz Qərbi azərbaycanlıların qarşısına mühüm vəzifələr qoydu. “Bütövlükdə XX əsrdə xalqımızın çəkdiyi əzablar haqqında dünya ictimaiyyətinə daha geniş məlumat verilməlidir. Biz hər zaman həqiqəti deyirik”. Bəli, yazmalıyıq. Təkcə özümüz üçün deyil. Dünya ictimaiyyətinə bir daha müxtəlif dillər də çatdırmalıyıq ki, ermənilər son 200 il ərzində millətimizin başına hansı zülmləri, fəlakətləri gətirib. Daha susmaq, nəyi isə gözləmək zamanı deyil.
1988-ci ildə Qərbi Azərbaycandan 300 min azərbaycanlı soydaşımız didərgin edildi, amma bu orada qeydiyyatda olan insanların siyahısıdır. Əslində o 300 minin 300 mindən də çox qohum-qardaşı, oğlu-qızı ayrı-ayrı yerlərdə, ölkələrdə, şəhərlərdə müvəqqəti yaşayırdılar, təhsil alırdılar. Bəs onların talehi ? Bu barədə də fikirləşmək, dəqiq siyahı tutmaq lazımdır ki, heç kim yaddan çıxmasın. Elə bu görüşdə də Prezidentimiz tapşırdı ki: “Qərbi Azərbaycan İcmasının bundan sonra daha mütəşəkkil formada fəaliyyət göstərməsi hamımız üçün önəmlidir”.
Ermənilərin uzaq keçmişini araşdıranda dəhşətə gəlirsən. Əslində Hindistandan gəlmiş qaraçı tayfalarından ibarət olan törəmələrdir. Talehsizliyə bax ki, rus imperiyasının məqsədyönlü siyasəti nəticəsində bu soyköküsüz millət Qafqazda dövlət yarada bilmişdir. Qamarladıqları ərazilər onlara bəs etmirdi. Qanlı caynaqlarını Qarabağa da uzatdılar. “Dəmir yumruğ”un sayəsində bizim qəhrəman oğullar Qarabağımızı onların murdar caynaqlarından azad etdi.
Hərdən tarixi keçmişə qayıdarkən Andronik Ozanyanı tayqulaq edən türk paşasının ruhuna dualar oxumaqla bərabər, qınaqlı duyğular da yaşayırıq. Gərək cəngavər paşamız bir quldurun qulağını yox, bütövlükdə erməni dığalarının kökünü kəsəydi. Çünki bununla da bəşəriyyət bəla törədən, münaqişə yaradan, insanlıq adına ləkə gətirən “Yer üzünün düşməni” adlanan (“Qabusnamə”) bu soysuz, köksüz, quldur xislətli qrupdan əbədilik can qurtarardı. Amma başqa bir fəxrli duyğu bizi sevindirir ki, Andronikin tayqulaqlığı onu əzizləyən, sevən hayların əbədi olaraq göz dağıdır. Onlar illərdir ki, bu kinin, küdurətin ağrısından xilas ola bilmirlər. Bu gün türk adı gələndə hər bir erməni dığasının qulağı göynəyir.
Ali Baş Komandan haqlı olaraq deyirdi: “Qarabağ münaqişəsi həll olunandan sonra indi bizim qarşımızda duran əsas məsələ budur. Qərbi Azərbaycana Qayıdış Konsepsiyasını da işləməliyik”. Bəs biz nə etməliyik? Hər birimiz yurd yerlərimizi yaxşı tanıyırıq. Ermənilər bizi yurdumuzdan didərgin salsa da, heç də hamısında ermənilər məskunlaşa bilməyiblər. Buna heç sayları da çatmaz. Yurd yerlərimizi xarabazara çeviriblər. Prezidentin sözləri ürəyimizdən xəbər verdi: “Bu ərazidə heç vaxt Ermənistan olmayıb. İndiki Ermənistan bizim torpağımızdır”. Əlbəttə, yubanmadan Qərbi Azərbaycana Qayıdış Konsepsiyası hazırlanmalıdır. Bu vacib vəzifədə biz Qərbi azərbaycanlıların görməli işləri çoxdur. Hər birimiz öz sahəmizdə bu müqəddəs işə öz töhfəmizi verməliyik. Səylərimizi birləşdirərək təkliflərimizi hazırlamalı, bütün beynəlxalq konvensiyalarda bizə məqbul olan müddəalara uyğun şəkildə öz hüquqlarımızı tələb etməklə yanaşı, bir yumruq kimi birləşərək doğma yurdumuza qayıtmaq üçün fasilə vermədən özümüz çalışmalı, Prezidentimizin bütün göstəriş və tövsiyələrini yerinə yetirməliyik. İnamımızı itirtmədən birgə addımlamalı, İlham Əliyevin dediyi kimi ədaləti bərpa etməyə, dünya miqyasında fövqəladə bir nümunə göstərməyi yenidən nümayiş etdirməliyik.
Prezident İlham Əliyevin yekun nitqinin sonunda dediyi: “Gün gələcək, biz Qərbi Azərbaycanda da belə bir gözəl məclis keçirəcəyik və bu günü xatırlayacağıq” sözləri hər birimizin qəlbində elə bir inam, ümid məşəli yandırdı ki, gözlərimizin önündə Vətənə dönən yolların sıxlığı canlandı. Əgər bu gün biz Şuşaya dönə bilmişiksə, Laçında abadlıq işlərini aparırıqsa, Kəlbəcərdə çiçəklərdən şirə çəkən arılarımızın balından dadırıqsa, Zəngilan rayonunun Ağalı kəndində uşaqlar məktəbə gedirsə, Cəbrayılda, Qubadlıda, Füzulidə, Ağdamda... gəzə biliriksə, deməli Qərbi Azərbaycana da dönəcəyimiz gün uzaqda deyil!
Fotoda: Azərbaycanlıların deportasiyası
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(30.12.2022)
