1-10 sentyabrın təqvimi Varisin təqdimatında
1 sentyabr. Ümumdünya Məktubyazma Günü
Ta qədimdən insanlar məktublaşıblar. Poçt göyərçinləri, çaparlar bu namə-məktubları daşıyıblar. Üçkünc, dördkünc zərf məktubları sonralar peyda olub. Çox təəssüf ki, müasir dövrdə mobil telefonların görüntülü zəngləşmələri, skayp kimi texnologiyalar ünsiyyəti bir saniyə ərzində elə reallaşdırır ki, məktub yazıb aylarca yetişməsini və aylarca cavab gəlməsini gözləmirsən. Buna görə də məktublar get-gedə arxaikləşir, unudulur. Amma barı ildə bir dəfə gəlin məktub yazaq, köhnə vərdişlərimizi xatırlayaq. Yazıb, zərfə qoyub aparıb göy rəngli poçt qutusuna ataq. Sonra da Novruzəli kimi onun keşiyində duraq, poçtalyon gəlib onu ünvanına çatdırmaq istəyəndə məktubumuza təhlükə duyub poçtalyonun üstünə atılaq. Öz məktublarımızın ünvana yetişməsinə özümüz də mane olaq. Əslində, avamlıq da gözəldir, onsuz da indi məktubların cavabsiz qaldığı bir zamanəyə yetişmişik. Biri var reallığı görə bilmədən kor olasan, biri də var, görə-görə kor olasan.
1 sentyabr. Aktyor Fazil Salayevin 90 illiyi
Azərbaycan mədəniyyətinin qızıl fondunu təşkil edən köhnə kinolar və onlarda rol alan köhnə aktyorlar – onların yeri bir başqadır, yeniləri heç vaxt onların yerini tuta bilməz. Bir Fazil Salayevi xatırlayaq. Onun “Bir cənub şəhərində” filmində yaratdığı Fazil, “Şərikli çörək” filmindəki Qırçı Məhəmməd obrazlarını məgər unutmaq olarmı?
Fazil İdris oğlu Salayev 1931-ci il sentyabr ayının 1-də Bakı şəhərində anadan olub. Dövrünün çox şöhrətli və istedadlı meydan teatrı aktyoru Lotu Cabbarın nəvəsiymiş. Əslən Cənubi Azərbaycandan idilər. Orta məktəbi yaxşı qiymətlərlə başa vurub, Ə.Əzimzadə adına Rəssamlıq Məktəbində təhsil alaraq 1957-ci ildə oranı əla qiymətlərlə bitirib. Bir müddət orta məktəbdə müəllim işləyib, Yasamal rayonundakı məktəbdə Xalq artisti Afaq Bəşirqızıya rəsm dərsi də keçib. “Azərnəşr”də rəssamlıqla məşğul olduqdan sonra içində olan aktyorluq sevgisi onu ikinci ali təhsil almağa sürükləyib. O, 1957-1961-ci illərdə M.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət Teatr İnstitutunun aktyorluq fakültəsində təhsil alıb. 1961-1970- ci illərdə Akademik Milli Dram Teatrında, 1970-1975-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya Teatrında, 1975-1978-ci illərdə C.Cabbarlı adına “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında fəaliyyət göstərib. Onun səhnə sərbəstliyi və improvizə məharəti təkrarsız təsir bağışlayırdı. Milli Dram Teatrında o, Lütfiyar (“Əcəb işə düşdük”), Xəlil (“Qaçaq Nəbi”), Mürşüd (“Xoşbəxtlər”), Cəlal (“Ölülər”) kimi əsas obrazlar oynayıb. Musiqili Komediya Teatrında isə Şəkərli (“Axırı yaxşı olar”), Şakir (“Dağlar qoynunda”), Qulu Rəhimli (“Nənəmin şahlıq quşu”) və s. kimi əsas rollar ifa edib. F.Salayev kinoda ilk rolunu 32 yaşında oynasa da, məhz kinoaktyor kimi məşhurlaşıb. Rejissor H.Seyidbəyli onu “Möcüzələr adası” filmində epizodik rola dəvət edib, cəmi bir il sonra isə o, rejissor A.Quliyevin ekranlaşdırdığı “Ulduz” filmində fotomüxbir rolunu oynayıb.
Aktyor “Mozalan” satirik kinojurnalında da müxtəlif yaddaqalan tipajlar yaratmağa nail olub. Həmişə sərxoş olduğu üçün metroya girə bilməyən məşhur tipajın monoloqu məgər heç unudularmı? Qeyd etdiyimiz iki filmdən başqa Fazil Salayev “Alma almaya bənzər” filmində Mehdi, “Bizim Cəbiş müəllim” filmində Mıqqı, “Dərviş Parisi partladır” filmində Qulaməli, “Ürək, ürək…” filmində çilingər, “Sən nə üçün susursan?” filmində Ramazan, “Şir evdən getdi” filmində İbrahim kimi yaddaqalan obrazlar da yaradıb.
Fazil Salayev 1978-ci il iyun ayının 16-da heç bir fəxri ad, mükafat almadan Bakı şəhərində vəfat edib. Demək ki, bu nəsnələri qazanmaq üçün nə istedad, nə ad-san, nə də ümumxalq sevgisi yetərli imiş. Ruhu şad olsun!
1 sentyabr. Şair Tofiq Abdinin 80 illiyi
Elə şairlər var ki, cəmi bircə bəndlə sənin yaddaşına həkk olunur. Tofiq Abdin də belələrindəndir. Gəncliyimdə ədəbi jurnaldan onun bir bənd sonetini dəftərçəmə köçürmüşdüm, sonradan debüt romanım olan “Sonuncu ölən ümidlərdir”də bu bənddən epiqraf kimi istifadə etdim. Bir bənddə ayrılıqdan doğan bir insan kədəri və nisgili bundan gözəl necə deyilə bilər axı:
Evdən çıxacağam
nisgil əlindən,
Hər axşam.
Səni bu işıqlı
küçələr boyu,
Axtaracağam,
Əllərimdə şam.
Səni soruşaraq
tanış-bilişdən,
Gəzərəm şəhəri
sökülüncə dan.
Baxıb görərəm ki,
sənli günlərim...
Ötür yanımdan.
Tofiq Məhərrəm oğlu Abdinov (Tofiq Abdin) 1941-ci il sentyabr ayının 1-də Salyan rayonunun Qırmızıkənd kəndində anadan olub. Kənddə kolxozçu işləyib, sonra Bakıya gəlib, Komvol fabrikində usta köməkçisi kimi çalışıb, 1962-1968-ci illərdə M.A.Əliyev adına Azərbaycan İncəsənət İnstitutunun teatrşünaslıq fakültəsində təhsil alıb. 1967-ci ildə Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasında korrektor, kiçik redaktor, 1968-ci ildən “Qobustan” jurnalında teatr və kino redaksiyasının müdiri vəzifələrində çalışıb, istedadlı jurnalist və şair kimi nüfuz qazanıb. 1969-cu ildə Böyük Vətən müharibəsində itkin düşmüş sənət adamları haqqında ilk sənədli “Etüd” oçerklər kitabı çap olunub. 1984-cü ildə “Bəlkə bir də görüşdük” adlı oçerklər toplusu işıq üzü görüb, “Nəğməli gecələr” (1972), “Ata sevgisi” (1978), “Sahilsiz dünya” (1986), “Səhərimiz ayaq açır” (1991) kimi şeir kitabları çap olunub.
Tofiq Abdin 1993-2001-ci illərdə Türkiyədə yaşayıb. Türkiyədə çalışarkən “Orta doğu” və “Asiya” qəzetləri ilə əməkdaşlıq edib. Lakin 2001-ci ildən doğma jurnalı olan “Qobustan”a qayıdıb, burada 2005-ci ilə kimi məsul katib vəzifəsində işləyib. 2005-2006-cı illərdə “Ulduz” jurnalında ədəbi işçi, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyində Teatr sektorunda aparıcı məsləhətçi, 2006-cı ildə isə “Mədəniyyət” qəzetində baş redaktorun müavini vəzifələrində çalışıb. Həmçinin bu illər ərzində şairin “Şeirlər” (2001), “Proza” (2006), “Poeziya” (2009) və bu kimi kitabları çap olunub. 2002-ci ildə Xalq şairi Rəsul Rza adına Beynəlxalq ədəbiyyat mükafatına, 2010-cu ildə isə Azərbaycan Respublikasının “Əməkdar mədəniyyət işçisi” fəxri adına layiq görülüb.
Tofiq Abdin 2014-cü il fevral ayının 24-də vəfat edib, Bakıda dəfn olunub. Allah rəhmət eləsin.
1 sentyabr. Ət qızartması və katibələr bayramı, həm də 2-ci dünya müharibəsinin başlanması günü
Dünya xalqları bu günü kürən pişiklər günü kimi qeyd edirlər. Kürən pişik rastınıza çıxanda hər birinizin ona qayğı göstərməsi tələb olunur beynəlxalq normaya görə. Yeni Zelandiyada bu günü qəfil yaxşılıqetmə günü kimi təqvimə yazıblar. Plandankənar yaxşılıqlar günüdür yəni onlarda bu gün. Slovakiyada Konstitusiya, Özbəkistanda müstəqillik, Hondurasda bayraq, Polşada veteranlar günüdür. Almanlar bu günü sülh günü kimi, eritreyalılar müstəqillik uğrunda mübarizə günü kimi, liviyalılar inqilab günü kimi, türkmənlər tələbələr günü kimi qeyd edirlər. Amerikalılar yenə də bir günə iki mətbəx bayramı salıblar. Onlar həm albalılı popover (hesab edin ki, kökə), həm də quro (ət qızartması) bayramını qeyd edirlər. Zimbabvelilər daha uzağa gediblər, bu gün onlarda katibələr (bəli, bəli, katibələr) günüdür. Müdirə çay gətirən, telefonlara cavab verən, harın müdir olduqda daha başqa tələblərə hədəf olan katibəlik, əslində, ən təhlükəli peşələrdəndir.
Bir vaxtlar bizdə də məktəblər 1 sentyabrda açılırdı deyə bu gün bilik günü kimi qeyd edilirdi. Biz bu vərdişdən yan keçdik, amma bir çox ölkələrdə bu gün bilik günü kimi qeyd edilir. Tarixi hadisələrin ildönümünə gəlincə, 2004-cü ilin bu günündə Rusiyada Beslan teraktı baş verib, 1 saylı məktəbə hücum çəkən 32 terrorçu 1200 uşaq və böyüyü girov götürüb, Rusiya xüsusi xidmətinin uğursuz əməliyyatı nəticəsində girovlardan 300 nəfəri həlak olub. 1996-cı ildə ukrainlər qrivna adlı milli valyutanı dövriyyəyə buraxıblar. 1939-cu ildə 3-cü reyx Polşaya hücum edib, bununla da 2-ci dünya müharibəsi başlayıb.
2 sentyabr. “Bir daha bax” günü.
Köhnə əşyaları, paltarları atmaq istəyirsiniz? Onlara bir daha baxın, nəzərdən keçirin. Bəlkə onların içində elələri var ki, dost-tanışınıza gərəkli ola bilər, yaxud aparıb aztəminatlı ailələrə verə bilərsiniz? Bu günün məğzi bax budur. Və deyilənə görə, bu gün həqiqətən də insanların sanki şüuru dəyişir, beyinlərinə pozitiv fikirlər dolur, ətrafdakılara pay-pürüş paylayırlar. Həqiqətən, səninçün lazımsız olan bir şey kiminsə həyatını dəyişə bilər, bu aksiomdur.
İnsanlar arasında məgər belə deyil? Sənin dəyər vermədən ayrıldığın birisi gedib bir başqasını xoşbəxt etmirmi?
2 sentyabr. Rəssam Əyyub Hüseynovun 105 illiyi
Azərbaycanı dünya miqyasında tanıdan rəssamlar az olmayıb. Onlardan biri də Əyyub Hüseynovdur. Əyyub Müseyib oğlu Hüseynov 1916-cı il sentyabr ayının 2-də Naxçıvanın Noraşen rayonunun (indiki Şərur) Xok kəndində anadan olub. Onun yaradıcılığının erkən dövrü Bakı Rəssamlıq Texnikumunda təhsil aldığı illərdən başlanır. O, 1931-ci ildə texnikumu bitirdikdən sonra təhsilini Tbilisi Rəssamlıq Akademiyasında davam etdirib, təhsilini başa vurduqdan sonra bir müddət Naxçıvan Dövlət Dram Teatrında quruluşçu rəssam işləyib, müxtəlif tamaşalar üçün dekorasiya və eskizlər hazırlayıb. Lakin rəssam kimi dəzgah rəngkarlığına daha çox meyl edib. Əyyub Hüseynov kənd mövzularında rəngarəng tablolar yaradıb, yaradıcılığının bütün dövrlərində mənzərə, portret, məişət janrlarına müraciət edib. “Araz vadisində” mənzərə tablosunun yaranmasından 70 ildən artıq vaxt keçməsinə baxmayaraq, əsər bu gün də məşhurdur. Əyyub Hüseynov sovet dövründə əsərləri ilə Azərbaycanı dünyada tanıtdıranlardan biri olaraq müxtəlif janrlarda çəkdiyi rəsmlərində milli dəyərlərimizi təsvir edib. Yaratdığı tablolar bu gün də dünya muzeylərini bəzəyən eksponatlardandır. Əmək mövzusunda çəkdiyi “Kömək gəlib”, “Yaylaqda”, “Çobanlar”, mənzərə janrında “Şahbuz”, “Yağışdan sonra”, eləcə də “Aşıq Ələsgər” və “Əmək qəhrəmanı” portretləri məşhurdur.
1980-ci ildə “Əməkdar incəsənət xadimi” fəxri adına layiq görülən Əyyub Hüseynov 1998-ci il aprel ayının 17-də Bakı şəhərində vəfat edib. Ruhu şad olsun!
2 sentyabr, Odessa şəhərinin günü
Odessada axırıncı dəfə 1996-cı ildə olmuşam. Amma təəssüratlar o qədər yaxındır ki, hətta bu Qara dənizdəki liman şəhərinin Dənizkənarı bulvarının qoxusu belə burnumdadır. Dünyada onlarca ölkələrdə, şəhərlərdə olsam belə nədənsə Paris, London, Madrid, Frankfurt, Nyu-York, Moskva, Kiyev, İstanbul belə məni Odessa qədər təəccübləndirməyib, sevindirməyib, xoşbəxt etməyib. Bəlkə də onu mənə sevdirən türk köklərinin olmasıdır. Bir baxın, 1415-ci ildə bu şəhər Hacıbəy adı ilə tanınırdı. Sonradan, 18-ci əsrdə ruslar buranı ələ keçirib adını da dəyişdilər, Odessa sözü fransız mənşəlidir, çoxlu su deməkdir. Deyilənə görə, o vaxtlar şəhərə köçürülən kazaklar insanların Hacıbəy yox, Odessa demələrinin qeydinə qalırmışlar, şəhərin girəcəyində lövbər salaraq gələnlərə “Hara belə?” sualı verirmişlər, Odessa cavabı aldıqda gələni şəhərə buraxır, Hacıbəy cavabı aldıqda onu qılıncdan keçirirmişlər. Bax belə bir qara şovinizm tarixçəsi.
Şəhərin o qədər özəlliyi var ki. Burada bir çox məşhur sovet filmləri şəkilib. Dünyaca məşhur Privoz bazarı burdadır. Eləcə də, dünyaca məşhur Deribasovsk küçəsi də. Sovetlər dövründə ayrıca bir lətifə kateqoriyası var idi, Odessa lətifələri. Sovet dövründə məşhur bir məsəl də var idi, “Rostov papa, Odessa mama”. Ölkənin bütün kriminal avtoritetləri Odessada yığışardı. Dünyanın ən yaşıl və güllü-çiçəkli bulvarlarından biri Odessa bulvarı hesab edilir. Buranın bir adı da var idi, yəhudi Odessası. Yəhudilər burada çox idilər, Avram və Sara obrazları da həm buna, həm də şəhərin yumor ənənəsinə bir işarə idi.
Yadımdadır, bir dəfə Dənizkənarı bulvarı gəzərkən dənizin, gül-çiçəyin və xoşbəxtliyin qoxusu başıma necə vurmuşdusa gülsatan qarıdan bir vedrə gül alıb yoldan keçən qəşəng qızlara paylamışdım. Eh, Odessa, Odessa!
2 sentyabr. Müharibənin bitməsi, məcburi sıyıqyemə, “Titanik”in tapılması günü
Tarixə fikir verirsinizmi, 2-ci dünya müharibəsi dünən – 1 sentyabrda başlayıb, bu gün – 2 sentyabrda başa çatıb. 1945-ci ilin bu günündə, Moskva vaxtı ilə saat 16.02-də almanların son müttəfiqi – Yaponiyanın kapitulyasiyası ilə bəşər tarixində ən çox can alan bir müharibə sona çatıb.
Bu gün vyetnamlılar Milli dövlət günlərini qeyd edirlər, amerikalılar Kaberne gününü. Kaberne təbii ki, mətbəxə aiddir, şərab üzümü növüdür. Üstəlik, amerikalılarda bu gün “Səhər naharında sıyıq” günüdür. Olsun ki, bizdə peyvənd məcburi olduğu kimi amerikalılarda da 2 sentyabrda sıyıq yemək məcburidir.
1993-cü ilin bu günündə Özbəkistanda 2000-ci ildən kiril əlifbasından latın əlifbasına keçmək haqda qərar verilib. Amma 2021-ci ildir, hələ də keçə bilməyiblər. Demək, latına keçə bildiyimiz üçün bizi alqışlamaq yerinə düşməzmi, düşər. 1985-ci ildə Nyufaundlend sahillərində əfsanəvi “Titanik” gəmisi tapılıb. 1969-cu ilin bu günüdə Kaliforniya universiteti laboratoriyalarından birində bir kompüterdən digərinə məlumat ötürülməklə İnternetin yaranmasına ilk töhfə edilib. 1834-cü ildə Samuel Kolt öz revolverinə patent alıb. İki yüz ilə yaxın bir dövr ərzində koltlar nə qədər can almışlar, bu qədər insan ruhu Kolt köpək oğlunu elə bilirsiniz lənətləmir?
1831-ci ildə Qoqolun “Dikanka yaxınlığında Xutor axşamları” romanı işıq üzü görüb. 1789-cu ildə ABŞ-da maliyyə nazirliyi yaradılıb. 1192-ci ildə tarixin növbəti dönümünü səciyyələndirən əlamətdar bir olay baş verib, Yaffada ingilis kralı 1 Riçard Şir ürəkli ilə Sultan Səlahəddin sülh müqaviləsi bağlayıblar.
3 sentyabr. Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışı günü
XX əsrin 80-ci illərinin sonu, 90-cı illərinin əvvəlləri bütün Azərbaycanda, о cümlədən onun tərkib hissəsi olan Naxçıvanda ictimai-siyasi hadisələrin ən mürəkkəb dövrü kimi xarakterizə olunur. Xatırlayaqmı həmin günləri? Heydər Əliyev 1990-cı il iyulun 20-də Moskvadan Bakıya, iyulun 22-də isə doğulduğu Naxçıvana gəldi. 1990-cı il avqustun 21-də Naxçıvan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının Ali Sovetinin Rəyasət heyəti Heydər Əliyevə Naxçıvan MSSR vətəndaşlığı verilməsi barədə qərar qəbul etdi. 1990-cı il 30 sentyabr seçkilərində o, Nehrəm seçki dairəsindən Azərbaycan SSR-nin xalq deputatlığına, Naxçıvan Alt Trikotaj Fabriki kollektivi tərəfindən isə Naxçıvan MSSR-in xalq deputatlığına seçildi. 1990-cı ilin noyabr ayının 17-də 12-ci çağırış Naxçıvan MSSR-in Ali Məclisinin ilk sessiyası Heydər Əliyevin sədrliyi ilə keçirildi. Həmin sessiyada çox mühüm qərarlar qəbul olundu. Sessiyada Naxçıvan Muxtar Sovet Sosialist Respubli-kasının adını dəyişdirərək Naxçıvan Muxtar Respublikası adlandırmaq qərara alındı. Naxçıvan MSSR Ali Sovetinin adını dəyişərək Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi adlandırılması, Azərbaycan Respublikasının milli istiqlal rəmzi olan üçrəngli dövlət bayrağının bərpası, onun Naxçıvan Muxtar Respublikasının dövlət bayrağı kimi qəbul edilməsi haqqında qərarlar qəbul olundu. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Аli Məclisi Azərbaycan SSR Ali Sovetinin qarşısında həmin bayrağın bütünlükdə Azərbaycanın rəsmi dövlət rəmzi kimi tanınması haqqında vəsatət qaldırdı.
1991-ci il sentyabrın 3-də Naxçıvan MR Ali Məclisinin fövqəladə sessiyası çağırıldı. Həmin sessiyada Heydər Əliyev yekdilliklə Ali Məclisin sədri seçildi. Heç 2 il keçmədi ki, o, Azərbaycanın rəhbərliyinə gətirildi
3 sentyabr. Korifey aktyor Yaşar Nurinin 70 illiyi
Yaşar Nurini tanımayan, sevməyən varmı? Sözün həqiqi mənasında böyük aktyorlardan idi, Allah ona qəni-qəni rəhmət eləsin. Əlbəttə, mütləq çoxluq onu yaratdığı komik obrazlarla sevib. Amma mən məktəbli ikən baxdığım “Səni axtarıram” teletamaşasında rol aldığı dramatik “Elçin müəllim” roluna vurğun idim, Firəngiz Mütəlllibova ilə yaşadıqları səhnə sevgisi bizə o qədər real görünürdü, içimizdə pərvazlanan ilk sevgi ruşeymləri cücərir, böyüyürdü sanki. O dövrlərin necə ki tamaşaları, mahnıları fərqli idi, eləcə də sevgiləri fərqli idi, təmənnasızıydı, safıydı büsbütün.
Yaşar Məmmədsadıq oğlu Nuriyev 1951-ci il sentyabr ayının 3-də Bakıda tanınmış və unudulmaz aktyorumuz Məmmədsadıq Nuriyevin ailəsində anadan olmuşdur. Səhnədə ilk dəfə on bir yaşında “Toy kimindir?” tamaşasında Tapdıq rolunda çıxış etmişdır. Məktəbli vaxtlarında dövlət televiziyasının “Yelkən” verilişinin aparıcılarından olmuşdur. Bundan başqa o, “Buratino”, “Qaranquş”, “Pioner” uşaq verilişi-teatrlarında müntəzəm iştirak etmiş, müxtəlif dram dərnəklərinə getmişdir. 1968-ci ildə Bakıdakı 173 saylı orta məktəbi bitirmiş, Azərbaycan İncəsənət İnstitutunun dram və kino aktyorluğu fakültəsinə daxil olmuşdur. Kurs rəhbərləri tanınmış səhnə xadimləri Rza Təhmasib və Əliheydər Ələkbərovdan aktyorluq sənətinin incəliklərini öyrənmişdir. Tələbəlik illərində Balaş (“Sevil”), Salmanov (“Toy”), Neznamov (“Günahsız müqəssirlər”) və s. obrazlar yaratmışdır. 1974-cü ildə Akademik Dram Teatrının baş rejissoru Tofiq Kazımovun dəvəti ilə kollektivin aktyor truppasına qəbul olunmuşdur. Yaşar Nuri Milli Dram Teatrında işlədiyi gündən repertuarda olan bir çox tamaşalarda iştirak etmişdir. O, Pərviz (“Bağlardan gələn səs”), Qasım (“Quşu uçan budaqlar”), Sərsəm Salman (“Dəli yığıncağı”), Əbdüləli bəy (“Sevil”) və s. obrazlarını yaratmışdır.
Yaşar Nuri həm də məşhur kino aktyoru idi. Əlliyə yaxın bədii filmə çəkilmiş, Azərbaycan Dövlət Televiziyasında hazırlanmış yüzdən çox tamaşada, bədii kompozisiyada, satirik səhnəciklərdə iştirak etmişdir. Onun əsasən baş rolları ifa etdiyi teletamaşalar televiziyanın qızıl fondunda daimi sənət nümunələri kimi qorunur. Bunlara R.Həsənoğlunun hazırladığı R.Qasımovanın “Yollar görüşəndə...”, “Ömrün yolları”, İsi Məlikzadənin “Qatarda”, Anarın “Evləri köndələn yar”, Mövlud Süleymanlının “Kökdən düşmüş piano”, H.Cavidin “Topal Teymur”, A.Qəhrəmanovun əsərləri əsasında lentə alınmış, haqqında əvvəldə söz açdığım “Səni axtarıram”, “Bağışla”, “Səndən xəbərsiz” trilogiyası və s. televiziya tamaşalarını misal göstərmək olar.
O, 1981-ci ildə Azərbaycan SSR-nin “Əməkdar artist”, 1989-cu ildə “Xalq artisti” fəxri adlarına layiq görülmüş, 1991-ci ildə 40 illik yubileyində “Yaramaz” filmindəki roluna görə Dövlət mükafatı laureatı olmuş, 1992-ci ildə isə “Qızıl dərviş” mükafatına layiq görülmüşdür. 2005-ci ildən Azərbaycan Respublikası Prezidentinın Fərdi təqaüdçüsü idi. 2011-ci ildə “Şöhrət” ordeni ilə təltif olunmuşdur.
Yaşar Nurini 2012-ci il noyabr ayının 22-də itirdik.
3 sentyabr. Ümumdünya Göydələnlər Günü
Dünyada ilk göydələn 1885-ci ilin 3 sentyabrında ABŞ-ın Çikaqo şəhərində istifadəyə verilib, bu gün həmin o hadisənin şərəfinə təqvimdə göydələnlər günü kimi qeyd edilir. Həmin bina The Home İncuranse sığorta şirkətinə aid idi, 10 mərtəbəliydi, arxitektoru Uilyam Cenni idi. İlk göydələnin ömrü isə elə də uzun olmamışdı, bina 1931-ci ildə sıradan çıxmışdı.
Göydələnlər gününü bizim paytaxtımız xüsusi şövqlə keçirə bilər, çünki dünyanın ən gözəl memarlıq şedevrlərindən biri olan Alov qüllələri Bakının hüsnünü bəzəyir. Bu gün ərinmədən yolunuzu bu gözəlliyin yanından salın, bir daha ona baxıb həzz duyun, yaxşımı?
3 sentyabr. San Marino Respublikasının Günü
Yaxın oturun, sizə müasir cənnətlərdən biri haqqında danışacağam. 3 sentyabr 301-ci ildə yaradılmış San Marino knyazlığı həqiqətən cənnətdir. İlk olaraq ondan başlayım ki, hazırda yer kürəsində koronavirusa qalıb gələn yeganə ölkə də San Marinodur. Korona bəlası gələndə və insanlar yoluxub vəfat etməyə başlayanda ölkənin rəhbəri “Onsuz da əhalimiz azdır, elə edək ki, bu bəla axırımıza çıxmasın” deyərək ən keyfiyyətli və ən bahalı vaksini almış, öncə özü və ailə özvləri, hakimiyyət əyanları nümayişkəranə şəkildə vaksin olunmuşlar, ardınca da bütün ölkə əhalisi. Hazırda ölkədə bircə dənə yoluxma halı yoxdur, hamı da şad-xürrəm ömür sürməkdədir.
Bu bayran günündə san-marinolular dini rituallar ifa etməkçün kilsələrə toplaşırlar, günortaya kimi ruhani prosedurlar yekunlaşır, günortadan sonra isə dünyəvi prosedurlar başlayır. Hərbi orkestr ifa edir, arbalet turniri keçirilir, atəşfəşanlıq baş tutur.
Ərazisi cəmi 61 kvadrat kilometr (hansı rayonla bərabərləşdirim, heç biri uyğun gəlmir. Belə deyək də, bir imkanlı azərbaycanlının qəsri yerləşən torpaq sahəsi qədər), əhalisi isə vur-tut 34450 nəfər olan bu ölkə kiçikliyinə görə Avropada 3-cü, dünyada isə 5-cidir. Amma bir balaca boyu var, dam dolusu toyu var.Uzun-uzadı yazmayacağam, orda maddi rifah halı necədir, adambaşına düşən ümumi daxili məhsulun həcmi nə qədərdir, bir aylıq gəlirə neçə kilo qara kürü və ya trüfel göbələyi (qara kürünün kilosundan xəbəriniz varmı, deyirlər 1500 manatdır, trüfel göbələyi isə nə vaxtdır 2000 dollarda dirənib) ala bilirlər, bunları deməyəcəyəm, tək onu deyəcəyəm ki, orada demokratiya elə bir həddədir ki, azadlıq özü də bu qədər qol-qanad açmasına utanır. Ölkənin konstitusiyası isə 1500-cü ildən dəyişməz olaraq qalır, təsəvvür edirsinizmi?
3 sentyabr. Tanınmış rəssam Oqtay Şıxəliyevin 90 illiyi
Oqtay Şıxəliyevin (Oqtay Şirəliyev yox a) əl işləri hər gün gözümüzə sataşır, amma bilmirik ki, bunların yaradıcısı kimdir. XX əsrin 60-cı illərindən etibarən Bakıda bir çox ictimai binaların - idman sarayı, məktəb, zavod, metro stansiyası, park və s. bədii tərtibatını o verib, binaların interyerində müxtəlif formalı kompozisiyalar yaradıb. Rəssamın monumental yaradıcılıq nümunələrinə misal olaraq Bakıdakı 18 saylı məktəb, Bakı məişət kondisionerləri zavodu, “Azərbaycan” nəşriyyatının binası, Bakıda “Uşaq dünyası” universal mağazası və digərlərini göstərmək olar. O, rəngkarlıq sahəsində çalışmış, çoxlu portret və mənzərə təsvirləri, plakatlar işləmiş, dekorativ vazalara və boşqablara tərtibat da vermişdir. Daha çox lokal rənglərə üstünlük verən rəssam bu rənglərin ahəngini onların təzadı ilə birgə yaratmışdır. “Mənim qaracam”, “Nigar”, “Qız”, “Kimyaçı” kimi portretlərdə, həmçinin, “Qobustan”, “Müharibənin nəticələri” adlı mənzərələrində buna rast gəlmək mümkündür. Rəssam dəzgah rəngkarlığının müxtəlif janrlarında bir-birindən maraqlı əsərlər yaratmışdır. “Çənlər” (1969), “Kürün ram edilməsi” (1970), “Sallaqxana” (1970), “Mənim buketim” (1971), “Kapella” (1980) və s. əsərləri onun tematik tablolarının əsas bədii xüsusiyyətlərini əks etdirir. Portret və mənzərə janrında yaratdığı “Qobustan daşları” (1966), “Sumqayıt boruları” (1970), “Tarzən Bəhram Mansurov” (1972), “Aydın səma” (1974), “Rəssamın ailəsi” (1976), “Meksika həyəti” (1982) və s. rəssamın yaddaqalan uğurlu əsərlərindəndir. Bir çox xarici ölkələrdə - Meksika, Almaniya, Kanada və s. yaradıcılıq səfərlərində olmuş Oqtay Şirəliyevin əsərləri dünyanın müxtəlif ölkələrində nüfuzlu muzey, qalereya və şəxsi kolleksiyalarda saxlanılır. O, 1982-ci ildə Azərbaycan Respublikasının “Əməkdar rəssamı”, 1992- ci ildə isə “Xalq rəssamı” fəxri adlarına layiq görülmüşdür, Prezident təqaüdçüsü idi. Oqtay Şıxəliyev 2012-ci il yanvar ayının 31-də Bakı şəhərində vəfat etmişdir. Allah rəhmət eləsin.
3 sentyabr. Tranzistorlu radioqəbuledici, Xruşşev, Formula 1
Bu gün Qətər Britaniyadan aldığı müstəqilliyinin 50 illiyini bayram edəcək. Bu gün İranda isə Britaniya müstəmləkəçiliyi ilə mübarizə günüdür. Milli qəhrəman Rais Əl Delvarinin şərəfinə qeyd edilir bu gün. Bir baxın, onlarda da Britaniya, bunlarda da.
ABŞ-da donuz qabırğasından barbekyü günüdür. Yaponiyada çarpayı günüdür. Bəli, amerikalılar bu gün bolluca donuz qabırğası yeyəcəklər, yaponlar isə çarpayıda sərələnəcəklər.
1959-cu ildə Yaponiyada Sony kompaniyası ilk tranzistorlu radioqəbuledici istehsal edib. İndiki gənc nəsil bilməz, bizim dövrümüzdə bu cihaz məişətdə çox önəmli yer tuturdu. 80-ci illərin sonunda SSRİ-də və Azərbaycanda baş verən siyasi hadisələr barədə doğru-düzgün məlumatları insanlar məhz bu tip radiolar vasitəsi ilə xarici radiostansiyalardan alırdı. “Amerikanın səsi” və “Azadlıq” radioları, diktor Mirzə Xəzər çox populyar idilər. 20 yanvardan sonra, yadımdadır, mən VEF markalı tranzistorumuzu həyətə çıxarardım, cavanlar toplaşıb qulaq asardıq, valideyinlər arasında isə şayiə dolaşardı ki, göydən vertolyotla izləyirlər, kimlər xarici radiostansiyalara qulaq asırlarsa onları tutacaqlar.
1953-cü ilin bu günündə SSRİ-də hakimiyyətə Nikita Xruşşev gəlib. O adam ki, ölkəni başdan başa qarğıdalı plantasiyalarına çevirib, xarici müxbirə ayaqqabısını çıxarıb tolazlayıb. 1950-ci ilin bu günündə İtaliyanın Monsa şəhərində Formula 1 üzrə ilk dünya çempionatına start verilib ki, hazırda o çempionat Bakı küçələri üçün də keçərlidir. 1914-cü ildə amerikalı Meri Cekobs büstqalteri (üzr istəyirəm) kəşf edib, iki il əvvəl isə Böyük Britaniyada ilk konserv zavodu istifadəyə verilib.
1875-ci ildə avstriyalı konstruktor Ferdinand Porşe dünyaya gəlib. Porşe indi dünyanın sevərək idarə etdiyi Porşhe və Volkswagen avtomobillərinin, eləcə də Tiqr tankının yaradıcısıdır, biləsiniz.
4 sentyabr. Moskva şəhəri günü
Əhalimizin nə qədəri Rusiyada, onun da nə qədəri Moskvadadır. Barı, oradakılar bilsinlər ki, bu gün Moskvada şəhər günü qeyd ediləcək, əhali gəzintiyə, alış-verişə çıxacaq. Dükan-bazar, kafe-restoran işlədənlər ən azı alverlərinin ikiqat artacağını göz önünə alsınlar. Vətənpərvərlərimiz isə hansısa bir izdiham olan yerdə bir-iki kəlmə Qarabağ şüarı səsləndirsinlər. Düşmən hər vasitədən istifadə edir, biz niyə etməyək? Konditerlərimiz İrəvan xanlığı adında tort, kababçılarımız Xankəndi lüləsi adı altında kabab çıxarsınlar süfrəyə. Qoy ruslar yeyib hayıl-mayıl olsunlar, bu adları da ölənədək xatırlasınlar.
4 sentyabr. Ümumdünya Taekvondo Günü
Əsil bizlik bayramdlır. Nə qədər medallarımız var bu idman təmrini üzrə. Rəhbərlikdə təmsil olunan Füzuli Musayevlə, Niyaməddin Paşayevlə hətta tanışlığım da var. Azərbaycanda qara kəmər daşıyıcılarının sayı 500 nəfərdir. Var olsun Azərbaycan idmanına şərəf gətirən taekvondoçularımız. O ki qaldı bu bayramın mənşəyinə, 1994-cü ilin bu günündə Beynəlxalq Olimpiya Komitəsi taekvondonu olimpiya idman növü kimi təsdiqləyib.
4 sentyabr. Beynəlxalq Saqqal Günü
Bəli, məhz saqqal günü. Sentyabrın ilk şənbəsi ənənəyə görə belə bir gün qeyd olunur. Bu, saqqallı insanların günüdür. Yəni, kim saqqal saxlayırsa bu günü qeyd edə bilər. Skandinav ölkələrində və Amerikada xüsusən bu bayram coşqu ilə qarşılanır. Saqqallı insanlar yeyib-içmə kampaniyaları keçirir, təbiət qoynuna gedir, əylənirlər.
Ta qədimdən saqqal saxlamaq üz qırxmaq anlayışı meydana çıxmadığı üçün gündəmdə idi. Üzü təraş etmək qaydaları təzbit olunduqdan sonra kimlərsə buna qarşı çıxdılar, saqqal saxlamağı üzü soyuqdan qorumaq vasitəsi hesab etdilər. Hansısa zamanda din təraşı haram buyuranda bu dəfə məhz dini kurallara uyğun olaraq saqqal saxlanıldı. Hazırda isə saqqal yalnız bir dəb vasitəsidir.
Daha nə demək olar? Bəlkə bunu ki, bir dəfə media aşkarlamışdı ki, cəmi bir həftə ərzində dalbadal Britaniya şahzadəsi Qarri, aktyor Tom Xardi, aktyor Bred Pit, futbol əfsanəsi Devid Bekhem, aktyor Jonni Dep, eləcə də Leonardo di Kəprio, Çak Norris və Şon Konneri saqqal saxlamağa başlamışlar. İmkanlılar və ünlülər saqqal saxlayırsa, demək, burada bir hikmət mütləq var. O ki qaldı Azərbaycana, bizdə saqqal dəbi yoxdur, yalnız dini baxımdan saqqal saxlayanlara rast gəlinir, gənclərsə ərindiklərindən üzlərini qırxmırlar. Azərbaycanın mərhum eks prezidenti Əbülfəz Elçibəydə, mərhum şair Xəlil Rza Ulutürkdə, aktyor Mikayıl Mirzədə... xatırlayın, daha kimlərdə saqqal görmüsünüz?
4 sentyabr. Fotokameranın və Morze əlifbasının yaranışı
Argentinada mühacir günüdür. Bu gün barədə heç bir rəsmi açıqlama tapmasam da onu deyə bilərəm ki, bu Cənubi Amerika ölkəsi ən çox erməniləşmiş ölkələr sırasındadır, ona görə də mühacirdən söz düşərkən, şübhəsiz, ermənilər xatırlanır. Belədə, qəhr olsun belə bir gün. Yeri gəlmişkən, düşmən ölkənin özündə isə bu günü Xilaskar günü kimi qeyd edirlər. Tarixləri tam saxta olduğundan xilaslkarları da saxtadır deyibən növbəti ölkələrə adlayıram. İranda kooperasiya, Moldovada və Ukraynada gömrükçü, Almaniyada qəhvə günüdür, Amerikada yenə də birdən-birə 3 bayram bir-birinə qarışıb, bekon (bu, donuza aid yarımət, yarımpiy kəsimdir), makadami qozu və üstəlik avtomobillə piknik günüdür. (Bu xalq necə belə qayğısızdır, Tanrım!)
2017-ci ilin bu günündə astronomlar səmada 100 min günəş kütləsinə bərabər qara dəlik aşkar edərək həyəcan təbili çalıblar. 1888-ci ildə Corc İstmen fotokameraya patent alıb və “Kodak” adlı ilk ticarət markasını qeydiyyatdan keçirib. 1886-cı ilin bu günündə Arizonada sonuncu qırmızıdərili hindu – Ceronimo amerikalı ağlara təslim olub. 1837-ci ildə amerikalı ixtiraçı Samuel Morze məlumatları işarə ilə çatdıran elektromexanik teleqraf aparatını kəşf edib, beləcə Morze əlifbası peyda olub.
Sənədli filmləri sevirsinizmi? 1897-ci ilin bu günündə sənədli film janrının banilərindən biri, sovet rejissoru Mixail Kaufman doğulub. Vişnevski mazından istifadə edirsinizmi? 1874-cü ildə o mazı yaradan rus hərbi cərrahı Aleksandr Vişnevski doğulub. Böyük operaları necə, xoşlayırsınızmı? 1791-ci ildə onların ilk yaradıcısı, alman bəstəkarı Cakomo Meyerber dünyaya gəlib.
5 sentyabr. Azərbaycanda Müdafiə Nazirliyinin yaradılmasının ildönümü
Azərbaycanda Müdafiə Nazirliyinin əsasının qoyulması 1918-ci ilə təsadüf edir. Həmin il may ayının 28-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti elan edildikdən sonra təşkil olunmuş ilk hökumətin tərkibində Hərbi Nazirlik də var idi. Azərbaycanın tanınmış ictimai siyasi xadimi olmuş Xosrov bəy Sultanov isə ilk hərbi nazir vəzifəsinə təyin olunmuşdu. 1918-ci il iyun ayının 4-də Azərbaycan ilə Osmanlı Türkiyəsi arasında imzalanmış müqaviləyə əsasən Türkiyə hökuməti Azərbaycana hərbi yardım göstərmək qərarına gəldi və ölkəmizə hərbi qüvvələr göndərdi. Həmin dövrdə Azərbaycanda mövcud olan milli hərbi qüvvələrin və buraya göndərilmiş Osmanlı qüvvələrinin bazasında Qafqaz İslam Ordusu yaradıldı. Bu andan etibarən Azərbaycanda ordu quruculuğuna və ordu hissələrinin fəaliyyətinə rəhbərlik milli hökumətin qərarı ilə Qafqaz İslam Ordusu komandanına həvalə edildi. Ona görə Azərbaycanın ilk hökumətinin tərkibinə daxil edilmiş Hərbi Nazirliyin təşkili müvəqqəti olaraq təxirə salındı. Azərbaycanın milli qüvvələrinin əsasını hələ Cümhuriyyətin elan edilməsindən əvvəl yaradılan və general-leytenant Əliağa Şıxlinski tərəfindən rəhbərlik edilən Müsəlman korpusu təşkil edirdi. 1918-ci il iyun ayının 26- da Müsəlman korpusunun adı dəyişdirilərək Əlahiddə Azərbaycan korpusu adlandırıldı. Birinci Dünya müharibəsinin nəticələrinə görə qalib elan edilmiş müttəfiq dövlətlərin Bakıya gəlmiş hərbi qüvvələri komandanlığının tələbi ilə Hərbi Nazirlik 1918-ci il noyabr ayının 22-də Gəncəyə köçmək məcburiyyətində qaldı. Hərbi Nazirlik 1919-cu il iyun ayının sonlarınadək paytaxtdan və hökumət orqanlarından uzaqda fəaliyyət göstərməli oldu. 1919-cu il iyun ayının sonlarında Bakıya köçürülən Hərbi Nazirlik Krasnovodsk və Merkuri küçələrinin (indiki Zərifə Əliyeva və Səməd Vurğun küçələri) kəsişdiyi yerdəki binada yerləşdirildi və Cümhuriyyətin süqutuna qədər burada fəaliyyət göstərdi. 1918-ci il dekabr ayının 25-də Səməd bəy Mehmandarov Azərbaycan hökumətinin qərarı ilə hərbi nazir, dekabr ayının 29-da isə general-leytenant Əliağa Şıxlinski hərbi nazirin müavini vəzifəsinə təyin edildilər.
Azərbaycan hökuməti Hərbi Nazirliyin qarşısında ölkənin ərazi bütövlüyünü müdafiə etməyə qadir olan ordunun yaradılması vəzifəsini qoymuşdu. Cümhuriyyətin süqutu ərəfəsində Azərbaycan Ordusunda hər biri üç piyada alayından ibarət olan iki piyada diviziyası, iki əlahiddə piyada diviziyası, üç alaydan ibarət olan süvari diviziyası, artilleriya briqadası və digər hissə və bölmələr mövcud idi. Məhz bu qüvvələrin vasitəsilə 1920-ci ilin mart ayında Ermənistanın hərbi qüvvələrinin və Qarabağdakı separatçı qüvvələrin Azərbaycanın müstəqilliyinə qarşı geniş hərbi təcavüzünün qarşısını almaq mümkün olmuşdu. Lakin çox təəssüf ki, 1920-ci il aprelin 28-də 70 mindən artıq olan bolşevik hərbi qüvvələrinin hərbi müdaxiləsi nəticəsində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti süqut etdi. Azərbaycanda hakimiyyət bolşeviklərin əlinə keçdikdən sonra Hərbi Nazirliyin bazasında Azərbaycanın Hərbiyyə və Bəhriyyə Komissarlığı yaradıldı. Əvvəlcə Çingiz İldırım, sonra isə Əliheydər Qarayev orda komissar vəzifəsinə təyin edildilər. 1922-ci ilin sonlarına, yəni SSRİ təşkil edilənədək Azərbaycan və onun Hərbiyyə və Bəhriyyə Komissarlığı formal müstəqilliyini saxladı. Azərbaycan SSRİ tərkibinə daxil edildikdən sonra qurum nazirlik statusunu itirmiş oldu. Azərbaycanda hərbi işlərə rəhbərlik SSRİ mərkəzi orqanlarının səlahiyyətinə keçdi. XX əsrin sonlarında SSRİ-nin dağılması və müstəqil respublikaların yaranması Azərbaycanda Müdafiə Nazirliyinin bərpası üçün real imkanlar açdı. 1991-ci il avqustun 30-da Azərbaycan Respublikasının Ali Soveti “Milli özünümüdafiə qüvvələrinin yaradılması haqqında” qərar qəbul etdi. Həmin qərarın əsasında 5 sentyabr 1991-ci il tarixli fərmanla Azərbaycanda Müdafiə Nazirliyi təşkil edildi. Bax belə bir tarix.
5 sentyabr. Rok ulduz Freddi Merkurinin 75 illiyi
Əsl adı Fərrux Bulsara olan Freddi Merkuri adını musiqi tarixinə qızıl hərflərlə yazdırmağa müvəffəq olub, “Kuinn” rok qrupunun solisti kimi dünyaca ünlülük qazanıb. Onun bəstəkarlığı da vardı, «Bohemian Rhapsody», «Killer Queen», «Seven Seas of Rhye», «Somebody to Love», «We Are the Champions», «Don't Stop Me Now», «Crazy Little Thing Called Love» kimi hitlərin müəllifidir. 1946-cı ildə Zənzibarda dünyaya göz açan, fars mənşəli olması iddia olunsa da valideyinləri Cənubi Azərbaycandan olan Fərrux Bulsara – Freddi Merkuri Briyaniyada yaşayıb yaradıb. 2002-ci ildə onun adı 100 ən böyük britaniyalı reytinqinə daxil edilib. 2008-ci ildə isə Rolling Stone jurnalı ona bütün zamanların 100 ən yaxşı vokalçısı reytinqində 18-ci yer verib.
Freddi 1991-ci ildə Londonda vəfat edib. Allah rəhmət eləsin deyək.
5 sentyabr. Beynəlxalq Xeyriyyəçilik Günü
İnternational Day of Charity. BMT-nin Baş Assambleyası 2012-ci ildən bu günü keçirməkdə onu əsas götürür ki, dünyada yoxsulluq həddi çox yüksəkdir. Xüsusən inkişaf etməkdə olan ölkələr bu acını çəkməkdədirlər. Hətta BMT ekspertləri belə bir rəy də irəli sürüblər ki, bəzi xalqlara nə qədər yardım edilsə də, təhsil, həyat səviyyəsi və səhiyyənin qaldırılması üçün köklü tədbirlər görülsə də onlar yenə də yoxsul və səfil halından çıxmaq bilmirlər və çox güman ki, yoxsulluq sosial hal deyil, psixoloji haldır. Demək, bu, genlə, irsən ötürülən bir bəladır. Bununla belə, xeyriyyəçilik aksiyaları bir an olsa belə səngiməməli, bu cür ölkələrə yardım olunmalıdır, BMT başbilənləri belə düşünürlər, dini, irqi, milli ayrıseçkilik salmadan bu cür ölkələrin əhalisinə yardım etmək hər bir kəsin müqəddəs borcu olmalıdır.
Yeri gəlmişkən, qloballıqdan gəlin lokallığa enək, hər bir ölkənin daxilində də köməyə ehtiyacı olan yoxsullar yaşayır, karantin dövründə gündəlik qazanca göz dikən nə qədər əhalimiz çıxılmaz vəziyyətə düşdü. İnsanlara köməyi də özlərindən cəmi bir addım irəlidə olan sadə adamlar etdilər, boynuyoğunların isə heç tükü də tərpənmədi. Neynəmək olar? İldə cəmi bir gündür də xeyriyyəçilik günü. Harınlara ictimai təpki göstərmək lazımdır ki, hər biri 100 imkansız ailəyə yardım etsin. Heç bilirsiniz, necə effektiv olar?
5 sentyabr. “Doktor Jivaqo”dan Tereza Anaya qədər
Pendirli pitsa xoşlayanlar, ABŞ-da bu gün onun günüdür. Bu gün Amazonkanın tropik meşələrinin də günüdür. Danimarkada bayraqasma günüdür həm də. Və ən əsası: Bu gün Beynəlxalq Gecikənlər günüdür, punktual olmayan insanların günüdür bu gün. Təqvimdə onlara ayrıca gün boşuna ayrılmayıb ki. Bu binəvalara bircə gün güzəşt etmək, gecikdikləri üşün onları danlamamaq tövsiyə olunur. Gecikiblərsə də üzlərinə gülün, yola verin onları bu gün.
1958-ci ildə ABŞ-da Boris Pasternakın “Doktor Jivaqo” romanını çap ediblər, 1940-cı ildə “Pionerskaya Pravda” qəzetində Arkadiy Qaydarın “Timur və onun komandası” povestini dərc etməyə başlayıblar. 1918-ci ildə Rin-Tin adlı alman ovçarkası heyvanlar arasında ilk kino ulduzu olub. 10 filmə çəkilən köpək radioda öz şousunu aparıb, Hollivudun Şöhrət xiyabanında ona da ulduz qoyulub.
Və ən əsası, bu gün dahi alman bəstəkarı İohann Sebastyan Baxın on birinci oğlu olan bəstəkar Kristian Baxın doğum günüdür. Bala Bax 1735-ci ildə dünyaya göz açıb. O kı qaldı bu gün dünyadan köçənlərə, bunlar 2003-cü ildə sovet fantast yazışısı Kir Bulıçev, 1997-ci ildə Nobel mükafatçısı Tereza ana, 1857-ci ildə isə fransız filosofu Oqüst Kontdur.
6 sentyabr. Roş Xa-Şana, yaxud Yəhudi Yeni ili
Ənənəvi yəhudi təbriki belə səslənir: “Le şana tova tikatev ve-texatem”. Tərcüməsi belədir ki, Ömür Kitabında qoy bu il də sənin adın yazılsın. Bax budur yəhudi müdrikliyi. Biz adətən, insana yüz yaşa deyə maksimalist, həm də boğazdanyuxarı, qeyri-real görünən alqış edirik. Yəhudi isə minimalistcəsinə üzlərinə gələn ildə qarşısındakına bu bir ili rifah içində keçirməyi arzulayır. Saxta maksimalizmdən səmimi minimalizm daha gözəl deyilmi?
Əsatirə görə yer üzündə yaşayış məhz bu müqəddəs tarixdən başlayıb, dünyanın hər yerində yəhudilər bu günü bayram edir, sinaqoqa gedir, dini ayinləri icra eləyirlər. Yaxındakılar bir-birinə hədiyyə verir, uzaqdakılarsa təbrik məktubu yollayırlar. Və mütləq də bol nemətli süfrə açılır. Süfrəyə mütləq bolluq rəmzi olan balıq qoyulur, “qoy mənim ailəm ayaqda deyil, başda dursun” deyə qoyun, yaxud balıq kəlləsi qoyulur, üstəlik, kökü dairəvi kəsib dəmir sikkələrə oxşadırlar ki, qoy yeni ildə başlarına var-dövlət yağsın. Yeməyə oturanda isə yəhudilər ilk olaraq bir dilim almanı bala batırıb ağızlarına qoyurlar, yeni ilin şirin olmasını təmin etmək anlamındadır bu.
Yəhudi xalqı bizə dost və qardaş xalqdır. Onları Yeni il münasibəti ilə təbrik edir və deyirik: Le şana tova tikatev ve-texatem!
6 sentyabr, Kitab oxumaq günü
1852-ci ilin 6 sentyabr günündə Mançesterdə ilk pulsuz kitabxana fəaliyyətə başladığından başbilənlər bu günü kitab oxumaq günü kimi dəyərləndiriblər. İndi Dumanlı Albiondan bir Azərbaycana transfer olunaq. Kimdən soruşursan ki, hansı kitabı oxuyursan, deyir, vallah iş-güc aman vermir kitab oxumağa. Ay kişilər, dünyanın əsas ölkələrinin prezidentləri, baş nazirləri qiymətli vaxtlarından ayırıb mütaliə edirlərsə, sizin kitab oxumağa vaxt tapmamaq bəhanəniz gülünc görünmürmü? İnsan maddı və mənəvi varlığın məcmusudur. Maddi aclığı zamanı yeməli, mənəvi aclığı zamanı isə mütaliə etməli, incəsənətdən feyziyab olmalıdır. Bu yarıbayarı tələbatdır, acan kimi qarnını doyduran insan ikinci tələbatının qeydinə qalmırsa, belə çıxmırmı ki, həmin tələbat heç onda əzəldən yoxmuş? Bəs insanı canlıların alisi edən axı, məhz ikinci tələbatıdır?
Mən bircə misal çəkib də kitabların insan həyatındakı rolunu göstərməyə çalışaçağam. Dünyanın ən varlı adamı – “Amazon”un sahibi Cef Bezos deyir ki, bir vaxtlar mən pulsuz, iradəsiz, aciz birisi idim, heç cür uğur qazana bilmirdim, elə ki, Kadzio İsiquronun romanlarını oxudum, situasiyanı necə dəyərləndirməyi, insanları necə tanımağı, necə qətiyyətli olmağı, ən əsası da özünəgüvəni öyrəndim, gəlib indiki Cef Bezos oldum. Necədir?
Evdə ailə başçıları ailə üzvlərini, idarə və müəssilərdə rəhbərlər tabeçiliklərində olan işçiləri bu gün kitab oxumağa məcbur eləsinlər, ildə cəmi bir dəfə qeyd edilən kitab oxumaq günündə gəlin biz də qonşulardan dala qalmayaq.
6 sentyabr. SSRİ-nin dağılması, parislilərin “genosidi”, Pavarotti
1991-ci ilin bu günündə SSRİ Dövlət Şurasının növbədənkənar iclasında Mixail Qorbaçov Latviya, Litva və Estoniyanın müstəqilliyini tanımaq məcburiyyətində qaldı, bununla da SSRİ-nin rəsmən dağılmasının təməli qoyuldu. 1989-cu ildə Parisdə kompüter səhvi ilə yol hərəkəti qaydalarını pozmuş 41 min parisliyə canilik və soyğunçuluq ittihamı gəldi və onları affekt vəziyyətinə saldı. 1952-ci ildə Jenevrədə Müəllif hüquqları barədə Ümumdünya konvensiyası imzalandı.
2007-ci ilin bu günündə dünya şöhrətli italyan tenor Luçano Pavarotti gözlərini əbədi olaraq yumdu. Pavarottinin adı gələndə qeyri-ixtiyarı yadıma bir KVN zarafatı düşür. Karreras və Dominqo özlərini konsertə çatdırırlar, Pavarotti gəlib çıxmır. Belədə, konsertmeyster onlardan soruşur ki, bəs Pavarotti harada qaldı. Karreras deyir, pavarotda.
7 sentyabr. Musiqişünas Gülnaz Abdullazadənin 75 illiyi
Biz həqiqətən elm fədailərimizi tanımırıq, bunun da səbəbi ictimaiyyətin pozitivdən daha çox neqativə yüklənməsidir. 1971-ci ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının bəstəkarlıq sinfini bitirib görkəmli bəstəkar Cövdət Hacıyevin tələbəsi olmuş Gülnaz Abdullayeva 1976-1979-cu illərdə M.Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin aspiranturasında təhsil almış, aspiranturanı bitirdikdən sonra “Hegelin estetikasında musiqi incəsənətinin problemləri” mövzusunda namizədlik, 1990-cı ildə doktorluq dissertasiyasını uğurla müdafiə etmişdir. Onun “Qədim və orta əsrlər musiqi mədəniyyətinin tarixi-fəlsəfi təhlili” mövzusunda elmi işi yüksək qiymətləndirilmiş və 1992-ci ildə o, professor elmi rütbəsini almışdır. Gülnaz xanım 1991-ci ildən Bakı Musiqi Akademiyasının elmi-tədqiqat və yaradıcılıq işləri üzrə prorektorudur.
O, Azərbaycan və dünya musiqisinin fəlsəfi problemlərinə və Azərbaycan bəstəkarlarının yaradıcılığına dair bir sıra əsərlərin müəllifidir. Uluslararası Avropada və Türk Cümhuriyyətlərində musiqi mədəniyyəti və tədrisi konqresində (Ankara, Qazi Universiteti. 2002,13-16 noyabr), bir sıra konfrans və seminarlarda məruzələrlə çıxış etmişdir. Gülnaz Abdullazadə 1999-cu ildə akademik Yusif Məmmədəliyev adına mükafatın laureatı olmuşdur. Və ən başlıcası, o, Azərbaycan musiqişünaslığında ilk dəfə olaraq muğamların fəlsəfi mahiyyətini araşdırmışdır. Tanıyın bu cür dəyərli ziyalılarımızı.
7 sentyabr. Qəribə bayramlar günü
“Nə yağış, nə qar günü”. Anlamı təmiz səma olan bu gündə insanlar Tanrıdan təvəqqe edirlər ki, barı bir gün nə yağış, nə qar yağdırsın. Əlbəttə ki, 365 günün ən azı 300-ü yağmursuz keçən Azərbaycanda belə bir gün aktual deyil, amma nəzərə alın ki, qardan, çovğundan əziyyət çəkən Antarktida, Qrenlandiya, leysan yağışlarından əziyyət çəkən Amazon da var.
Krujeva günü. Bizə yabançı olan, məişətimizə ruslardan gələn krujevanın dilimizdə qarşılığı da olmasın gərək. Parça üzərində toxunmalardır krujeva. Vətəni isə Rusiya da deyil, İtaliyadır. Bu gün xanımlar əllərinə iynə-sap alsalar savab olmazmı?
Hərbi oyuncaqdan imtina günü. Hərbi oyuncaqdan imtina deyərkən hərbi münaqişələrin dayandırılması, müharibə nəticəsində yetim qalmış uşaqlara oyuncaqlar hədiyyə edilməsi nəzərdə tutulur.
ABŞ isə bu gün yenə üç mətbəx bayramını qeyd edəcək. Milli pivə günü. Milli salyami (bərk hisə verilmiş kolbasa) günü. Bir də, Milli balqabaq günü. Pivə ilə salyamini birləşdirib süfrə açmaq olar, amma balqabağı ora nə cür pərçim etmək olar, bax bunu bilmirəm.
Tarixdə 7 sentyabr gününə təsadüf edən hadisələrdən isə onu deyə bilərəm ki, 2016-cı ildə BMT həyəcanverici bir məlumat yayıb, deməzsənmiş, son 20 ildə dünyanın vəhşi təbiətinin onda bir hissəsi məhv olubmuş. 1822-ci ildə Braziliya Portuqaliyadan müstəqillik əldə edib. 1812-ci ildə Napoleon Borodino döyüşündə rusların əngini əzib. 70-ci ildə romalılar Qüdsü ələ keçirərək viran qoyublar.
7 sentyabr 1870-ci ildə gözəl hekayələr müəllifi rus Aleksandr Kuprin doğulub, 1907-ci ilin 7 sentyabrında isə Nobel mükafatçısı olan fransız şairi və esseisti Fransua Arman Syulli-Prüdom vəfat edib.
8 sentyabr. Beynəlxalq Savadlılıq Günü
Yazıb-oxuya biliriksə demək savadlıyıq? Əsla yox. Savadlılıq – yazıb oxumaq qabiliyyətindən dividendlər götürməyə deyilir. YUNESKO-nun 14-cü sessiyasında təqvimə belə bir gün salmaq təşəbbüsü heç də boşuna olmayıb. İnsanın ətrafdakı insanlar arasında yer tuta bilməsi, cəmiyyətə faydalı ola bilməsi, həyatda müəyyən izlər qoymaq bacarığını özündə aşılayan tələblər vardır ki, mütləq bu tələblərə riayət olunmalıdır. Xüsusən, hədəf qrupu gənclər hesab edilir. Proqnozlara görə, 2020-ci illərdə - yəni ta ki 30-cu ilədək gənc mütəxəssislərə özlərinə iş tapmaq üçün ən vacib olan keyfiyyətlər kommunikabelli olmaq, komandada işləyə bilmək, qoyulan məqsədlərə çatmaq üçün innovativ və yaradıcı yanaşma, habelə tənqidi düşünmə tərzi hesab ediləcək. Bax bütün bunların cəmi də savadlılıq kriteriyasına aiddir. O ki qaldı ümumən yazıb-oxuya bilənlərin sayına, yəni qismən savadlılara, belələrinin sayı dünyada 4 milyard nəfərdir.
8 sentyabr. Jurnalistlərin beynəlxalq həmrəyliyi günü
1958-ci ildə Buxarestdə, beynəlxalq jurnalistlər təşkilatlarının 4-cü konqresində belə qərara gəlinib ki, 8 sentyabr günü jurnalistlərin beynəlxalq həmrəyliyi günü kimi qeyd edilsin. Bütün dünya jurnalistləri xüsusən öz hüquqlarının müdafiəsi yönündə həmrəylik nümayiş etdirməlidirlər.
1943-cü ilin 8 sentyabrında Almaniyada çex jurnalisti, yazıçısı Yulius Fuçik edam edildi. O, antifaşist kimi Praqa həbsxanasında yatarkən “Boğazda petlə ilə reportaj” kitabını yazaraq məşhurlaşmışdı. Həmin kitab Fuçikin ölümündən sonra 70 dilə tərcümə olundu. Jurnalistlərin beynəlxalq həmrəylik gününün ən cəsur jurnalist sayılan Fuçikin edam edildiyi gündə keçirilməsi rəmzi xarakter daşıyır, jurnalistlər mərd, cəsarətli, habelə həqiqətpərəst olmağa çağırılır. Həmin gün müxtəlif ölkələrdə bayram konfransları keçirilir, jurnalistlər mükafatlandırılır. Məsələn, Amerikada ən nüfuzlu jurnalist mükafatı hesab edilən Pulitser mükafatı məhz 8 sentyabrda təqdim edilir.
8 sentyabrda digər əlamətdar hadisələr
Ümumdünya fiziki terapiya günü. Ümumdünya üzristəmə günü. Hemenqueyin “Qoca və dəniz” kitabının işıq üzü görməsinin (1952), İngiltərə futbol liqasında ilk matçın keçirilməsinin (1888), Luvr muzeyində ilk eksponatın qoyulmasının (1791), Florensiyadakı Sinyorina meydanında Mikelancelonun əl işi olan 5 metrlik “David” heykəlinin açılışının (1504) ildönümü.
9 sentyabr. Görkəmli tibb xadimi Adilə Namzovanın 95 illiyi
Adilə Əvəz qızı Namazova 1926-cı il sentyabr ayının 9-da Ağdam rayonunun Seyidli kəndində anadan olmuşdur. Azərbaycan Tibb İnstitutunun pediatriya fakültəsində, Moskva Həkimləri Təkmilləşdirmə Mərkəzi İnstitutunun aspiranturasında təhsil almışdır. Moskvada təhsil aldığı illərdə alim kimi formalaşmış, namizədlik dissertasiyasını müdafiə etmişdir. 1960-cı ildə dünya şöhrətli alim, akademik B.V.Petrovskinin klinikasında o dövrə qədər hələ də qaranlıq qalan və tam ümidsiz hesab olunan anadangəlmə ürək qüsurlarının tədqiqatına başlamış, xəstəliyin düzgün topik diaqnozunu dəqiqləşdirərək ürək üzərində cərrahi əməliyyatın aparılması göstərişini və əks-göstərişini təyin etmişdir. 1960-1965-ci illərdə Moskva şəhərində SSRİ Tibb Elmləri Akademiyasının doktoranturasında təhsil alan Adilə Namazova 1965-ci ildə I Moskva Tibb İnstitutunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə etmiş və bununla da pediatriya üzrə tibb elmləri doktoru olan ilk azərbaycanlı qadın kimi tarixə düşmüşdür.
1971-ci ildə SSRİ Tibb Elmləri Akademiyasının müxbir üzvü, 1971-1992-ci illərdə Azərbaycan Səhiyyə Nazirliyi Elmi Tibbi Şurasının sədri, 1972-ci ildə Azərbaycan Respublikası uşaq həkimləri cəmiyyətinin sədri, 1983-cü ildə Azərbaycan EA həqiqi üzvü, 1989-cu ilin mart ayında SSRİ Xalq Deputatı, iki dəfə SSRİ Ali Sovetinin üzvü, 2005-ci ildə Azərbaycan Uşaq Fondunun həmsədri seçilmişdir. Adilə Namazova 1975-ci ildə “SSRİ Səhiyyə əlaçısı” adını almış, 1976-cı ildə Azərbaycan SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri fərmanı ilə, 1981-ci ildə “Əməkdar elm xadimi” fəxri adı ilə təltif edilmiş, 1982-ci ildə Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı laureatı olmuşdur. 1996-cı ildə isə səhiyyənin inkişafındakı nailiyyətlərinə görə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı ilə “Şöhrət” ordeni ilə təltif olunmuşdur. Adilə Namazova 2000-ci ildə ADTU-da Etika proqramının tərtibinə görə Albert Şveyserin SOROS qrantına layiq görülmüş, 2016-cı ildə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiya-sının “Akademik Mirəsədulla Mirqa-sımov mükafatı”na və Rusiya Pediat lar İttifaqının “Akademik G.Speranski Medalı”na layiq görülmüşdür. 2016-cı ildə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fəxri diplomu ilə təltif edilmişdir.
Böyük və unudulmaz alim 2020-ci il dekabr ayının 15-də Bakı şəhərində vəfat etmişdir. Ruhu şad olsun!
9 sentyabr. Beynəlxalq Gözəllik Günü
İnternational Beaty Day - vizajistlər, parikmaxerlər, kosmetoloqlar, manikür və pedikür ustaları, plastik cərrahlar və öz peşəkar fəaliyyətlərini insan gözəlliyinə yönəldən digər peşə ustaları bu günü bayram edəcəklər. “Gözəllik ondur, doqquzu dondur” məsəlinə uyğun olaraq mən bu sıralamaya kuturyeləri, loru dillə desək dərziləri də əlavə edərdim.
20-ci əsr kosmetologiya sahəsində inqilabi çevrilişlər ili oldu, kosmetologiyanın inkişafında ən innovativ dövr oldu. Kosmetologiya həm də bir elmdir, insan orqanizminin estetik problemlərini öyrənir, onların korreksiyası ilə məşğul olur. 1946-cı ildən fəaliyyət göstərən Beynəlxalq Estetika və kosmetologiya komitəsinin təşəbbüsü ilə təqvimə belə bir günün salınması özündə müxtəlif gözəllik müsabiqələrinin keçirilməsini ehtiva edir. Və gözəllik yaradanların məşhur bir deyimi də var, 1951-ci ildə Londonda keçirilən ilk “Dünya missi” gözəllik yarışmasında bu deyim ilk dəfə səsləndirilib: “Ən böyük gözəllik xarici gözəlliklə daxili gözəlliyin vəhdəti zamanı qeydə alınır”. Gəlin bunu unutmayaq.
9 sentyabr. Gözəl möcüzələr günü
Gözəl möcüzə nə ola bilər? Balıq tutarsan, tilovuna qızıl balıq düşər, sənin üç arzunu yerinə yetirər. Lampa alarsan, içindən cin çıxar, deyər, qadan alım, əmrinə müntəzirəm, mənə buyruq buyur. Bunlar utopik möcüzələrdir deyərsiniz, onda reallarını deyim: lotereya alarsan, cek-potu apararsan. Ya da marketlərin 30 manatlıq alış-veriş müqabilində avtomobil qazanmaq şansından yararlanarsan, cağbacağ avtomobil sənin olar. Amma əslində elə bunlar da utopiyadır. Ən böyük utopiya isə odur ki, gözünü açasan, görəsən arzuladığın ən ideal bir quruluşda, cəmiyyətdə yaşayırsan. Görəsən, xoşbəxtlər xoşbəxtisən.
Möcüzə heç vaxt baş tutmayan nəsnələrə deyilir, mənim əzizlərim. Baş tutursa, adi gerçəklik olur, onun nəyi möcüzədir? Bizimçünsə bu günə ən gözəl möcüzə o ola bilər ki, tutalım, marketdə bizi çəkidə aldatmazlar, JEK-dən arayış alanda şirinlik istəməzlər, məktəbdə uşaqlarımızdan süpürgəpulu yığmazlar, benzin pulu 5 qəpik, işıqpulu 3 qəpik ucuzlaşar. Möcüzələrimiz var olsun!
9 sentyabr. Prezidentin adıyla adlanan oyuncaq ayı günü
Bu gün yumşaq ayı oyuncağının da günüdür. Bu günün çox ibrətamiz bir tarixşəsi var. 1902-ci ilin bu günündə Missisipidə ov zamanı ABŞ prezidenti Teodor Ruzvelt balaca ayıya güllə atmaqdan imtina edir. The Washington Post bu əhvalatı ictimailəşdirir, hadisə barədə cizgi filmi çəkir. Morris və Rouz Mixtomlar qardaşları isə Teddi ayıları adında yumşaq ayı oyuncağı buraxmaq üçün prezidentə müraciət edib razılıq alırlar. (Teddi – Teodorun qısa variantıdır). Beləcə, Teddi ayısı adı altında yumşaq ayı oyuncaqları peyda olaraq dünya uşaqlarını sevindirməyə başlayır. Yeri gəlmişkən, mənim qızımın da oyuncaq ayısı var. Gərək ona mütləq bu oyuncağın yaranma tarixşəsini danışım.
9 sentyabr. Əlamətdar hadisələrlə zəngin bir gün
Beynəlxalq Alkoqol sindromlu döl barədə məlumat günü. Yəni, xroniki alkoqolizm xəstəliyinə tutulanlar məlumatlandırılırlar ki, övladınız şikəst ola bilər, ay binəvalar.
Beynəlxalq sudoku günü. Sudoku – rəqəmli başsındırandır, həll etmək insandan diqqət və düşüncə bacarığı tələb edir. Bizim skanvord həll etməyi sevən xalqımız bilmirəm sudoku da həll edirmi, amma dünyada bu əyləncəli riyaziyyat çox populyardır, biləsiniz, ayrıca gününün keçirilməsə də buna bir sübutdur.
Əfqanıstan Məsud gününü qeyd edir. Şah Məsud Əfqanıstanın milli qəhrəmanı hesab edilir. “Taliban” hərəkatının lideri kimi Sovet işğalına müqavimət hərəkatının başında dururdu, 2001-ci ilin bu günündə terakt nəticəsində həlak olub deyə bu gün onunçün göz yaşı axıdılır. Müstəqilliyini qeyd edən Şimalı Koreyaya gəlincə, yer kürəsinin ən totalitar rejiminin formalaşdığı bu ölkə 1948-ci ildə SSRİ-nin barmağı ilə Cənubi Koreyadan ayrılandan öz mövcudiyyatını bayram edir. Bütün ölkədə parad keçirilir, insanlar robotlarsayağı hakim elitaya təzim edirlər.
Çinlilər bu gün Tibeti işğal etmələrinin düz 70 illiyini qeyd edəcəklər. 1913-cü ilin bu günündə kiyevli təyyarəçi Pyotr Nesterov tarixdə ilk dəfə “ölü petlə” adlı yüksək pilotaj fiqurunu icra edib ki, hazırda bu fiqur Nesterov petləsi adlanır. 1908-ci ilin bu günündə ən ünlü italyan yazarlarından biri olan Çezare Paveze doğulub. 1828-ci ilin bu günündə rus ədəbiyyatının zirvəsi Lev Tolstoy dünyaya gəlib. 1769-cu ilin bu günündə isə yeni Ukrayna ədəbiyyatının banisi İvan Kotlyarevskiy doğulub.
45 il əvvəl - 1976-cı il sentyabrın 9-da dünyanın ən böyük diktatorlarından biri – Mao Tse Dun vəfat edib.
10 sentyabr. Opera artisti Mobil Əhmədovun 90 illiyi
Yadımdadır, elə ki ekranda Mobil Əhmədov ariya ifa etməyə başlayırdı, rəhmətlik nənəm “Bu yenə başladı qışqırmağa” deyibən başını götürüb otaqdan qaçırdı. Yazıq arvad nə bilsin ki, bu da bir musiqi ifaçılığı növüdür.
Mobil Əhmədov da həyat yolunu dərhal təyin edə bilməyib, öncə rəssam olmaq xəyalına düşüb, Ə.Əzimzadə adına Bakı Rəssamlıq Məktəbinə daxil olub, amma bir il sonra fikrini dəyişib, bu dəfə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasına qəbul olub və Bülbülün sinfində oxuyub. 1961-ci ildə təhsilini başa vuraraq Dövlət Radiosunun xorunda işləməyə başlayıb, həmin ilin sentyabr ayında Musiqili Komediya Teatrına solist kimi dəvət olunub. Mobil Əhmədov teatrın səhnəsində bir-birindən maraqlı, təkrarolunmaz obrazlar yaradıb, bunlardan “Milyonçunun dilənçi oğlu” operettasında Yetim obrazı ona çox böyük uğur qazandırıb. O, klassik operettalarda və klassik milli dramaturgiya əsasında yazılmış musiqili komediyalarda bir-birindən maraqlı rollar ifa edib. Şirin, məlahətli, coşğun səsə və zəngin çalarlı aktyorluq ifadə vasitələrinə, eləcə də həssas obraz duyumuna malik olan Mobil Əhmədovun bu gün Azərbaycan Teleradiosunun qızıl fondunda 600-ə yaxın lent yazısı saxlanmaqdadır. 1978-ci ildə Azərbaycanın “Əməkdar artisti”, 2000-ci ildə isə “Xalq artisti” fəxri adlarına layiq görülmüş Mobil Əhmədov 2006-cı il iyun ayının 3-də Bakı şəhərində vəfat edib, ana vətəni Gəncədə dəfn olunub. Ruhu şad olsun.
10 sentyabr. Ümumdünya intiharın qarşısının alınması günü
Ümumdünya Sağlamlıq Təşkilatının təkidi ilə təqvimə salınan bu gündə insanları intihardan çəkindirməyə çalışırlar. Suisid - insanlığın ən qlobal problemlərindəndir, hər il milyondan artıq insan özünə qıymaqla dünyanı tərk edir. Daha çox qeyri-stabil iqtisadi-sosial vəziyyəti olan, ikinci sorta aid edilən ölkələrin əhalisi suisidə meyilli hesab edilir. Bir vaxtlar yaponların liderlik etdikləri bu sahə indi tam olaraq Şərqi Avropa – postsosialist ölkələrinin ixtiyarına verilib. Necə qəribə olsa da əhali sayının intihar sayına nisbətinə görə dünya birincisi Rusiyadır. Ən az intihar hallarına isə müsəlman dünyasında və Latın Amerikası ölkələrində rast gəlinir.
ÜST təşkilatı intiharın qarşısının alınması üçün təbliğat-təşviqat işini vacib hesab edir, yəni bu gün hər birimiz bir depressiya halında olan tanışımızla ünsiyyət qurub onun intihar meyilllərini aradan qaldırmağa çalışmalıyıq. Daha böyük auditoriyası olanlar isə bunu kütləvi şəkildə etməlidirlər. Həqiqətən təbliğat işi bəhrə verir, mən bunu öz təcrübəmdən bilirəm. 2013-cü ildə Özbəkistanın “Darakçı” nəşrində hər həftənin şənbə günü hissə-hissə mənim “Sonuncu ölən ümidlərdir” romanım dərc edilirdi. 124000 tiraj toplamış bu publikasiyalar bir intihar halının qarşısını da almışdı. Demək, ögey atası tərəfindən incidilən bir səmərqəndli yeniyetmə qız evin damına çıxıb özünü asmaq qərarına gəlibmiş. Mələfəni boynuna dolayıb ayağının altındakı daşı aşırmaq istəyəndə gözü yerdəki qəzet parçasına sataşıb. Başını tutmuş ağlayan qızın, sıqaret tüstülədən dərdli oğlanın fotoları və “Sonuncu ölən ümidlərdir” yazısı qızı necə cəlb edibsə özünü asmaq yaddan çıxıb, düşüb gedib yazını sonadək oxuyub, “əvvəli filan sayımızda” və “davamı gələn sayımızda” yazılarına da riayət edərək gedib kitabxanadan bütün əvvəlki hissələri oxuyub, davamını oxumaqçünsə növbəti şənbəni gözləyib, beləcə intihar fikri təxirə salınıb. Sonda isə əsərdən əxz edib ki, intihar zəiflikdir, məğlubiyyətdir, yaşayıb səni incidənlərdən quracağın xoşbəxt tale ilə qisas almağın sənin qalibiyyətin ola bilər. Gedib qəzetin redaksiyasına, bu romanın dərci üçün redaksiyaya minnətdarlıq bildirib. Qəzet iri bir yazı da yazmışdı, “Varis yeniyetmə qızı necə xilas etdi” başlığı altında.
Sonrakı illərdə xəbər tutdum ki, həmin qız universitet təhsili alıb, biznes ledi kimi uğurlar qazanıb, xoşbəxt bir ailə qurub. Bu hadisə bütün intihar fikrinə düşənlərə bir görk olmalıdır əslində. İntihar - ani qərarın gətirdiyi bir sonucdur, bundan daşınmaq, soyuqqanlılıaqla hər şeyi bir daha saf-çürük etmək isə mütləq sənə həyatı sevdirəcək. Mən mütəxəssis rəyləri ilə tanış olmuşam, özünü kəndirlə asanların 99 faizi son anda dırnaqları ilə kəndiri didib xilas olmaq istəyiblər. Bu isə ona işarədir ki, intihar edənlər mütləq sonda nə etdiklərinin fərqinə varıb peşiman olurlar.
10 sentyabrın şeir payı
Sentyabr yayla payızın ortasında, elə bir yerdə qərar tutub ki, yayın sevinci hələ tam səni tərk etməyib, yağışlı, çiskinli, küləkli payız da tam bərqərar olmadığı üçün kədərə də hələ tam bürünməmisən. Amma nədənsə sentyabr bineyi qədimdən ayrılıqlar ayı kimi qələmə verilir. Sanki on bir ay getməyi qərarlaşdıran insan məhz on ikinci - sentyabr ayında gedir. Sevənlər bir-birindən ayrılır, doğmalar bir-birindən ayrılır. Birində ayrılıq, birində ölüm dayansa da hər ikisinin motivi eyni olur – gedən bir daha qayıtmır.
Oturursan sentyabr dumanında-çiskinində azacıq tərləmiş pəncərənin önündə və gedənlərin üçün dinməz-söyləməz göz yaşı axıdırsan.
Gülə can verən arıyıq,
Yönü sevdalara sarıyıq,
Ölüm heç nədi, ayrılıq
Yamandı, ay gedən, əylən.
Açıb yasəmən kolları,
Açılıb bizə qolları.
Tanı getdiyin yolları,
Dumandı, ay gedən, əylən.
Akif Səməd
