Nərgiz Mustafayeva, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Novruz - Baharın gəlişinin müjdəçisi, təbiətin oyanmasının, canlanmasının simvolu hesab edilir. Bu bayram İran və türk xaqlarına aid bir bayramdır. Bayram gecə ilə gündüzün bərabərliyi günündə, yəni mart ayının 20-dən 21-nə keçən gecə və gündüz qeyd olunur.

Ta qədim zamanlardan bəzi xalqlar təbiətin oyanışını müxtəlif şənliklər və mərasimlərlə qeyd ediblər. Bir çox yazılı mənbələrdə istinad edilir ki, Novruz bayramının qeyd edilməsi tarixi Zərdüşt Peyğəmbərin dövrünə gedib çıxır. Bayramın adət-ənənələrinə müxtəlif şair və yazıçıların əsərlərində rast gəlinir. Buna misal olaraq Nizamilmülkün “Siyasətnamə”si, Ömər Xəyyamın “Novruznamə”si, Nizami Gəncəvinin “İsgəndərmə” poemasını nümunə göstərmək olar.

Ümumiyyətlə, müxtəlif xalqlarda Novruz başqa adlarla adlandırılmışdır. Əski türklərdə Ergenekon dastanına əsasən türklərin “Ergenekondan çıxışı və çillələrinin bitməsi ilə yeni bir dövrün başlanması” məhz Novruz bayramı gününə təsadüf edir. Türk Altay mədəniyyətində isə Novruz bayramını İlqayax, Yakutlarda isə İlsıyax adlandırırlar.

İllər keçdikcə bu bayram nəsildən nəsilə ötürülüb və müxtəlif yeni-yeni adət-ənənələr, mərasimlər yaranıb. Günümüzdə Azərbaycanda Novruz bayramının: papaq atmaq, tonqaldan tullanmaq, səməni yetişdirmək, yumurta boyamaq, qulaq falı və s. adətləri var.

Novruz Bayramının adət-ənənələrinə Azərbaycan ədəbiyyatında da sıx rast gəlinir. Buna misal olaraq yazıçı İsmayıl Şıxlı “Dəli Kür” romanında insanların bayram təlaşını belə qeyd edib:

“Novruz bayramı idi. Kənd uşaqları səbirsizliklə axşamın düşməsini gözləyir, tez-tez xırman yerinə topladıqları ota baxırdılar. Onlar qucaq-qucaq küləş, saman gətirib otun üstünə atırdılar. Bundan başqa, əllərinə keçən quru çırpıları, odun qırıntılarını da buraya atırdılar. Onlar şər qarışan kimi tonqal yandıracaqdılar. Oğlanlar bundan başqa, meşədən uzun payalar kəsib gətirmişdilər. İri bir gərməni ortasından deşib həmin ağaca keçirmiş və lopa düzəltmişdilər. Tonqallardan başqa damın üstündə lopa da yanacaqdı.

Qızlar sakit oturmurdular. Özlərinə təzə paltar tikir, axşama qədər hazır edib geyməyə çalışırdılar. Gəlinlər yumurta boyayır, arvadlar tez-tez düyü arıtlayan qızlara göz yetirirdilər. Səmənilər süfrələrə düzülürdü. Hamı bayrama hazırlaşırdı. Varlı da, kasıb da çalışırdı ki, bu axşam süfrəsi boş qalmasın. Aylarla yığdıqlarını bir gecə üçün xərcləyənlər də var idi”.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.03.2025)