Fərasət Babazadə, Naxçıvan Dövlət Universitetinin Filologiya ixtisası üzrə II kurs tələbəsi, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Beynəlxalq Yazıçılar  Günü hər il 3 mart tarixində qeyd olunur. Bu gün yazıçıların, şairlərin və ədəbiyyatın formalaşmasında rolu olan hər kəsin yaradıcılığını dəyərləndirmək, onların bəşəriyyət üçün qoyduğu irsi anlamaq üçün əlamətdar bir gündür.

Yazıçılar təkcə bədii əsərlər müəllifi deyillər, onlar tarixi, fəlsəfi və ictimai proseslərə təsir edən, insan düşüncəsinə istiqamət verən şəxslərdir. Onların əsərləri gələcək nəsillərə ötürülən dəyərli xəzinədir və hər bir yazı, hər bir misra insanlıq tarixinin bir parçasıdır.

Ədəbiyyat hər zaman insan təfəkkürünün güzgüsü olub. Tarix boyu yazıçılar yalnız əyləncəli və maraqlı əsərlər yaratmaqla kifayətlənməyib, həm də cəmiyyətin problemlərini əks etdirərək insanlara həqiqəti göstərməyə çalışıblar. Böyük yazıçılar və şairlər öz dövrlərinin şahidləri olub, bəzən isə həqiqəti yazdıqları üçün təqiblərə, sürgünlərə məruz qalıblar.

Yazıçılıq, söz vasitəsilə insanlara təsir etmək sənətidir. Bir yazıçının qələmə aldığı əsər, yüzillər boyu oxunub düşüncələri formalaşdıra, insanlara yol göstərə bilər. Böyük yazıçılar və şairlər bəzən öz dövrlərində anlaşılmasalar da, zaman keçdikcə onların əsərləri ölümsüzlük qazanır.

Bir əsərin gələcək nəsillərə ötürülməsi, əslində, yazıçıların insanlığa qoyduğu mirasdır. Əgər Nəsimi, Füzuli, Xətai, Mirzə Fətəli Axundzadə, Cəlil Məmmədquluzadə kimi yazıçıların və şairlərin əsərləri qorunub saxlanılmasaydı, biz bu gün onların fikirlərindən, dövrlərinə gətirdikləri yeniliklərdən xəbərsiz olardıq.

Azərbaycan ədəbiyyatı tarix boyu böyük sınaqlardan keçib. Bir çox yazıçılar dövrün ağır şərtlərinə baxmayaraq, qələmlərini yerə qoymayıblar. Sovet dövründə bir çox yazıçı siyasi təziqlərə məruz qalsa da, onlar həqiqəti yazmaqdan çəkinməyiblər. Repressiya illərində Mikayıl Müşfiq kimi şairlər öz sözlərinə görə həyatlarını qurban veriblər. Lakin onların əsərləri qorunub saxlanıldı və bu gün biz onların misralarını oxuyuruq.

Böyük ədiblər, öz dövrlərinin çətinliklərini aşaraq bizə dəyərli əsərlər ötürüblər. Bizim borcumuz onların yazdıqlarını dəyərləndirmək, bu əsərləri qorumaq və gələcək nəsillərə ötürməkdir. Çünki bir xalqın mədəni irsi onun ədəbiyyatında, yazılı mirasında yaşayır.

Tarixən şairlərimiz və yazıçılarımız yalnız gözəl söz sənətkarları olmayıb, həm də cəmiyyətə təsir edən  qüvvə olublar. Onların yaratdıqları əsərlər təkcə bədii dəyəri ilə yox, həm də maarifçilik və azadlıq ideyaları ilə seçilib.

Mən nə istəyirəm?
Yaratmaqçın yaşayaq,
Yaşamaqçın yaratmayaq.
Bir günümüzü belə,
Bir anımızı belə
Xırda, ucuz hisslərin
Qurumuyla qaraltmayaq.
Yaxşı işimiz

gündən-günə çox olsun.

Həyatda da, sənətdə də
Könlümüz, gözümüz
tox olsun.         

                (Rəsul Rza “Mənim Arzum”)

Şair burada insanın yaradıcılıqla var olduğunu və əsl mənada yaşamaq üçün yaratmalı olduğunu vurğulayır. Bu, Rəsul Rzanın  poeziyasında önəmli yer tutan "Mənim Arzum" şeirindən bir hissəsidir. O, insanı passiv yaşamağa deyil, yaradıcı düşüncə və fəaliyyətdə tapmağa səsləyir. Şeirin ilk misrasında şair bir sual qoyur: "Mən nə istəyirəm?" Ardınca gələn misralarda bu sualın cavabı aydınlaşır. "Yaratmaqçın yaşayaq, yaşamaqçın yaratmayaq" burada insanın yaradıcı fəaliyyətini sadəcə varlığını davam etdirmək üçün vasitə kimi görən anlayış inkar edilir. Xüsusilə, XX əsrin əvvəllərində Avropa və dünya ədəbiyyatında yaranan modernist axınlarda sənət və həyatın vəhdəti ideyası geniş yayılmışdı. Rəsul Rza da bu cərəyanın təsirlərini öz yaradıcılığında qabarıq şəkildə göstərir.
Sonrakı misralarda şair insan həyatının mənasız, "xırda, ucuz hisslərin qurumu" ilə qaranlığa bürünməməsini arzulayır. Bu obraz konkret bir mənəvi vəziyyəti əks etdirir. Rəsul Rzanın poeziyasında çox vaxt insanın daxili azadlığı və mənəvi kamilliyi əsas mövzulardan biri kimi çıxış edir. O, insanın mənəvi yüksəlişini yaradıcılıq və əsl dəyərlərlə yaşamaqla mümkün hesab edir. Şairin "yaxşı işimiz gündən-günə çox olsun" ifadəsi sırf bir insanın deyil, bütövlükdə cəmiyyətin inkişafına çağırışdır. O, yalnız fərdi yaradıcılığın deyil, kollektiv dəyərlərin də vacibliyini vurğulayır.
Rəsul Rzanın bu şeiri bizə göstərir ki, yaratmaq sadəcə bir seçim deyil, yaşamağın özü qədər vacibdir. Hər günümüzü mənasız hisslərin, boş təəssüflərin içində keçirməkdənsə, bir fikir, bir söz, bir əsər ortaya qoymaq bizi həqiqətən var edən amildir. Yazmaq sadəcə sözləri düzmək deyil, dünyanı öz baxışımızdan yenidən yaratmaqdır. Gənc yazıçılar üçün bu, xüsusilə önəmlidir, çünki ədəbiyyat yalnız keçmişin deyil, gələcəyin də səsi olmalıdır. Həyat və sənət ayrılmazdır, çünki insanın ruhu yaratmaqla böyüyür. Gələcəyin ədəbiyyatı bugünkü yazan əllərdə formalaşır.

4288

Şairlər kimdi bəs? Mərdi öyənlər,

Namərdi söyənlər, lənət deyənlər.

4289

Qılıncdan itidir dili şairin,

Teldən də incədir yolu şairin.

4290

Hər növ nazik sözü bu dünyada sən,

Şairin dilindən eçidəcəksən.

4291

Gövhəri, incini, yaqutu bizə,

Şairlərdi verən, girib dənizə. 

                            (Yusif Balasaqunlu “Qutadqu Bilik”)

Yusif Balasaqunlu şairi yalnız gözəl sözlər yazan deyil, həm də həqiqətə işıq salan, cəmiyyəti yönləndirən, ən dəyərli fikirləri xalqına bəxş edən bir şəxsiyyət kimi təsvir edir. O, dövrün ədalətsizliyinə göz yummur, haqqın tərəfində dayanır.

Şairin dili qılınc kimi iti, yolu isə tel kimi incə göstərilir. Bu, ədəbiyyatın gücünü və eyni zamanda şairin həssas, dərin düşüncəli bir insan olduğunu bildirir. Şairin sözü yalnız güclü silah deyil, həm də incə, düşünülmüş və həqiqəti üzə çıxaran vasitədir. Söz, sanki bir xəzinə kimi təsvir olunur və bu xəzinəni insanlara bəxş edən də şairlərdir. Onlar söz dənizinə girərək ən qiymətli fikirləri, duyğuları, düşüncələri üzə çıxarır, insanlara təqdim edirlər.

Bu bəndlər yazıçılığın, xüsusilə də şairliyin dərinliyini və məsuliyyətini gözlər önünə sərir.

Fikrimcə, şair və yazıçı yalnız gözəlliyi, duyğuları və həyatı təsvir edən bir sənətkar deyil, eyni zamanda cəmiyyətin vicdanıdır. O, haqsızlığı tənqid edir, ədaləti müdafiə edir və insanlara düşünmək, dərk etmək, hiss etmək üçün bir yol açır. Yazıçının sözü, dərin düşüncəsi zamanla dəyərlənir və cəmiyyətin inkişafına təsir edir.

Yazıçılığa təsiri ondan ibarətdir ki, bu bəndlər yazıçıya yalnız sözləri bir araya gətirən sənətkar kimi deyil, mənəvi və intellektual yük daşıyan şəxsiyyət kimi baxır. Yazıçı təkcə gözəl yazmaq üçün deyil, həm də həqiqəti ifadə etmək üçün mövcuddur. O, dünyanı dərindən dərk edərək oxucuya həqiqətin, ədalətin və gözəlliyin yollarını göstərir. Bu, yazıçının məsuliyyətini və onun cəmiyyət üçün əhəmiyyətini vurğulayır.

Beynəlxalq Yazarlar Günü yalnız yazıçılıq sənətini qeyd etmək üçün deyil, həm də yazıçının dünyanı dəyişdirən gücünü anlamaq üçündür. Şair və yazıçı—görünməz sərhədləri aşan, zamanın fövqündə duran, insan ruhuna təsir edən bir qüvvədir. Yusif Balasaqunlu bu bəndlərində məhz bu gücü və yazıçının cəmiyyət üçün dəyərini ifadə edir. O, yazıçını yalnız bir sənətkar deyil, bəşəriyyətin mənəvi istiqamətini müəyyən edən bir şəxsiyyət kimi göstərir.

Bu gün onların əsərləri bizim üçün bir xəzinədir. Lakin bu xəzinəni qorumaq və inkişaf etdirmək bizim üzərimizə düşən bir məsuliyyətdir. Müasir yazıçılarımız, şairlərimiz bu mirasın davamçısıdırlar və onların yaratdıqları əsərlər gələcəyin ədəbiyyatını formalaşdırır.

Tarix boyu yazıçılar və şairlər çox çətinliklərlə üzləşiblər. Onların əsərləri senzura edilib, kitabları yandırılıb, özləri isə sürgün edilib və hətta edam olunublar. Lakin buna baxmayaraq, onlar həqiqəti yazmaqdan çəkinməyiblər.

Bu gün isə yazıçılar başqa çətinliklərlə üzləşirlər. İnformasiyanın sürətli yayılması dövründə ədəbiyyat ikinci plana keçmək təhlükəsi ilə üz-üzədir. Lakin həqiqi ədəbiyyat həmişə yaşayacaq, çünki yazıçıların və şairlərin yaratdığı dəyərli əsərlər insan ruhuna toxunur.

Müasir Azərbaycan şairləri və yazıçıları bu mirası davam etdirir. Lakin əsas məsələ odur ki, oxucular bu əsərləri oxusun, dəyərləndirsin və ədəbiyyatın gücünü unutmasın.

Azərbaycanın və dünyanın ədəbi irsi zəngin və misilsizdir. Dəyərli və məşhur yazıçılar zamanın aynasına çevrilərək əsərləri ilə bəşəriyyətin düşüncəsinə, ruhuna və taleyinə təsir etmişlər. Onlar haqqında danışmaq bir neçə səhifəyə, hətta bir kitaba belə sığmaz. Çünki hər bir böyük yazıçı yalnız söz ustası deyil, həm də cəmiyyətin düşüncəsinin və hisslərinin ifadəçisidir.

Beynəlxalq Yazıçılar Günü təkcə bir bayram deyil, həm də ədəbiyyatın insan həyatındakı əhəmiyyətini anlamaq, yazıçıların çəkdiyi zəhməti dəyərləndirmək və onların əsərlərindən öyrənmək üçün bir fürsətdir. Keçmişin yazıçıları bizə işıq saçan fənərlər kimi yol göstərir, biz isə bu işığı söndürməməliyik. Ədəbiyyatın yaşaması, yazıçıların yaratdığı dünyaların qorunması və gələcək nəsillərə ötürülməsi bizim məsuliyyətimizdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.03.2025)