QƏRBİ AZƏRBAYCAN ƏFSANƏLƏRİ - Hacı Bəyim ağadəyirmanı Featured

Zahirə Cabir, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

Bir gün Həsən xan həyatının sonunun yaxınlaşdığınıhiss edərək, yeganə qızını hüzuruna çağırmağı əmretdi. Xan qızını bu sözlərlə qarşıladı:

“Qızım! Gözlərim getdikcə zəifləyir, eşitmirəm, əllərim əsir, ayaqlarım sözümə baxmır. Deyəsən….”

- Nə danışırsan, ata! – deyə qızı atasına sığındı.

Lakin xan, sərt bir hərəkətlə onu dayandırdı və dedi:

- Taleyə üsyan etmək olmaz. Ölüm məni haqlayıb,görürəm ki, həyatımın son dəqiqələrini yaşayıram.Vəsiyyətimə qulaq as: həyat səni hara aparırsaaparsın, nə çətinliyə düşsən də, həmişə xalqınla ol.Onun iradəsi sənin iradən, taleyi sənin qismətinolsun. Vəsiyyətimi yerinə yetirəcəyinə söz ver, and iç!

Hacıbəyim ağa sakitcə -“söz verirəm”- dedi, and içdi.

Tezliklə qoca şah öldü. Kədərlənən Hacıbəyim dərdinibilmədi ki, kimə desin. 

Bir müddətdən sonra küləyin qanadlarında olduğu kimiyurduna dəhşətli xəbər gəldi: yadelli düşmən hücumakeçib. Hacıbəyim ağa at çapmağı, qılınc oynatmağıuşaqlıqdan bacarırdı. O, çox da tərəddüd etmədənpolad dəbilqəsini başına taxıb, od saçan qılıncını əlinəalıb, üç yüz nəfərlik cəngavəri ilə düşmən qarşısınaçıxdı.

Üç tərəfdə sıldırım, əlçatmaz qayalıqlar, o biri tərəfdəisə hündür, etibarlı İrəvan qalası. Hacıbəyim ağa “YaAllah!” - deyib düşmən üzərinə hücuma keçdi, Tezliklədüşmən tərəf çoxlu itki verərək arxaya çəkildi. Hacıbəyimin dəstəsi şahinlər kimi düşmənin başıüzərini bir göz qırpımında aldı, ona aman vermədi. Qılıncların cingiltisi, yaralıların iniltiləri dərəni bürüdü.Düşmənlər bu hücuma tab gətirə bilməyib çaşqınlıqiçində geri çəkildilər. Hacıbəyim ağa isə öz dəstəsi iləqalaya sığındı. Amma düşmənlər öz sevdalarından əlçəkmədilər. Uzun nərdivanlar düzəldib, sıldırımqayalarının üstünə qoyub qalaya keçmək ümidi ilə qaladivarlarına qalxdılar. Qaladakılar onların başlarına daşyağdırıb, qaynar qatran tökdü. Təpəbaşı sakinləri özyurdlarını müdafiə etmək üçün bir nəfər kimi ayağaqalxmışdı. Qalanın mühasirəsi 3 ay davam etdi, qalaalınmaz olaraq qaldı. Düşmən dəhşətə gəldi. Onlarıməğlub edə bilməyəcəyini anladı və hiyləgərliyə əlatdılar.

“Biz qan tökülməsini istəmirik”- dedilər –“Allah sağqalanların ömrünü uzun etsin! Qapını açın, biz sözveririk ki, sizinlə mərhəmətli olacaq, şəhər əhalisinəhətta bizə xərac verməsələr belə toxunmayacayıq.”

Hacıbəyim ağa düşmənin sözləri üzərində uzun müddətdüşündü, atasına verdiyi andı yadına saldı... Bəli, o, xalqa arxayın olmalıydı. 

Vəzirlə məsləhətləşdi. Vəzir dedi:

— Şəhərdə su çatmır, ərzaq ehtiyatı tükənib. İnsanlarsusuzluqdan və aclıqdan əziyyət çəkirlər. Kimə, nəyəümid edirik? Rüsvay olsaq da, onları şəhərəburaxmalıyıq.

Digər əyanlar da vəzirin sözü ilə razılaşdılar. Şəhərsakinləri isə düşməni şəhərə buraxmaq istəmir, döyüşləri davam etdirirdi. Amma vəzir göndərdiyielçilər vasitəsilə düşmənlə gizli razılaşdı: canlarına, sərvətlərinə toxunulmazsa qala qapılarını açacaqlar.

- Bəs mənim xalqım nə deyir? – Hacıbəyim ağa xalqamüraciət etdi.

- İcazə verin danışım, Hacıbəyim ağa! - Bir döyüşçüirəli çıxdı. - Qəzəblənməyin, dediyim sözlər vəzirinürəyincə olmayacaq. Düşmən hiyləgər və məkrlidir. Sözünün üstündə durmayacaq. Düşmənin əsarətindəolmaqdansa, ədalətli döyüşdə ölmək yaxşıdır. Yaöləcəyik, ya da qalib gələcəyik!

Xalq cəngavər döyüşçünün sözlərini alqışlarlaqarşıladı. Hacıbəyim ağa xalqına arxayınlaşdığı üçünqurur duydu.

- Elə olsun! - dedi.

- Yaşasın Hacıbəyim ağa! Ya öləcəyik, ya da qalibgələcəyik! - Hər tərəfdən min bir səs gəldi.

Amma bu nədir?  Vəzirin adamları atlarına minib, başını-qolunu oynadaraq darvazaya tərəf qaçdılar. Hərşey o qədər gözlənilmədən baş verdi ki, insanlar nə başverdiyini bilməyib, çaş-baç qaldılar. 

- Xainlərə ölüm! – sözlər sürətli ox kimi atlılarınınardınca uçdu. Atlılar qala qapılarını açan kimidüşmənlər quzgunlar kimi şəhərə daxil oldular. Vəhsicəsinə dinc əhaliyə hücum çəkib öldürməyə, soymağa, evlərini yandırmağa başladılar. Hacıbəyimağa və qaravaşları əsir götürüldü. Əsirləri düşməninhüzuruna gətirəndə Sultan:

- Siz və xalqınız cəsur döyüşçülərsiniz. Hacıbəyim ağasənə mərhəmət göstərib edam etmək istəmirəm. Mənəgəlsən sənə həyat verərəm.

Hacıbəyim ağa başını dik tutub, qürur və fəxrlə:

“Mən heç vaxt xalqıma xəyanət etmərəm. Sizin əsirinizolmaqdansa ölümü üstün tuturam. Vaxt gələcək, torpaqlarımız azad olacaq. Mən buna inanıram”.

Sultan Hacıbəyim ağanın sözlərinə qəzəbləndi vəəsirlərin edam edilməsini əmr etdi. Cəllad Hacıbəyimağanın başını kəsmək istəyəndə möcüzə baş verdi. O, ağ göyərçinə dönüb uçub getdi. 

İllər keçdi. Hacıbəyim ağanın dediyi sözlər xalqındilindən eldən-elə yayıldı. Qonşu türk elləri birləşibonları əsarətdən azad etdi. Sonuncu İrəvən xanı olanHəsən xanın vəsiyyətinə əməl edən Hacıbəyim ağanıxalq heç vaxt unutmadı. Onun şərəfinə dəyirmantikildi. Dəyirmanda üyüdülən buğda unu kasıblarapaylandı. Deyilənə görə dəyirmanda buğda üyüdüləndəbir ağ göyərçin onun damına qonur. Dəyirman sahibiquşun Hacıbəyim ağa olduğunu bildiyindən, ilk buğdaununu kasıblara paylayır ki, xanımın ruhu şad olsun. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.07.2024)

Sayt Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərəfdaşı olaraq yenilənmiş, yeni bölmələr əlavə ediımiş, layihənin təbliği üzrə funksional fəaliyyət aparılmışdır.