Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günə - yanvarın 11-nə təsadüf edən əsas hadisələri diqqətinizə çatdırırıq.

Ümumdünya “çox sağ ol” günü

World Thank you day! Təqvimdə daha bir tərbiyəedici, didaktik gün. Kiməsə sənə, qeyrisinə etdiyi yaxşılığa görə minnətdarlıq bildirmək çox vacibdir. Bizlər bunu “sağ” ol sözüylə ifadə edirik, “sağ” ol, yəni yaşa. Rusların işlətdiyi “spasibo” sözünün mənşəyi isə “spasi boq”, yəni “Allah, xilas elə” ifadəsindəndir.

“Çox sağ ol” sehirli qüvvəyə malik sözdür, onu işlədəndə xeyirxahını məmnun edir, xəsislik edib işlətməyəndə isə onu peşman edirsən. İndiki qəddar və zalım zamanda, onda ki, yaxşılıq edənlərin sayı durmadan azalır, altruistlər qəhətə çıxır, bu sehirli sözü işlətmək çox vacibdir. Gəlin, ürəkdən “sağ ol” deməyi öyrənək.

Dost sirləri günü

Qəribə təyinatı var bu günün. Ürəyində sirr kimi saxladığını bu gün dostunla bölüşürsən, o da sənin sirrini bilib nədəsə sənə köməklik lazım olarsa bunu əsirgəmir. Dost öz sirrini dostuna da açmayacaqsa bəs kimə açacaq ki?

Amma sirri saxlamağa da xüsusi dözüm, iradə lazımdır, arzu edək ki, sizlərin sirr açdıqlarınız axırda Makedoniyalı İsgəndərin dəlləyinin gününə düşməsin. Rəvayətə görə, İsgəndərin başını qırxan dəlləyi onun buynuzu olduğundan xəbərdar imiş, bu sirri nə qədər içində saxlasa da bir dəfə dözə bilmir, gedib qamışlıqda “İsgəndərin buynuzu var, buynuzu” deyə bağıraraq ürəyini boşaldır. Ordakı qamışlıqdan ustalar qamış kəsib tütək qayırırmışlar, tezliklə bütün tütəklər “İsgəndərin buynuzu var, buynuzu” çağırırlar.

Yaponların motisi və amerikalıların teddisi

İnsanların ağıllarına nələr gəlməz ki. Budur, bu gün Gölməçədən su sıçratmaq günüdür. Bunu xoş əyləncə hesab edənlər düşünüblər ki, həqiqətən yağış gölməçəsinin suyunu sıçratmaq insanı şənləndirir.

Bu gün həm də “Morze əlifbası ilə öz adını öyrən” günüdür, çünki Samuel Morze ilk dəfə 1938-ci ilin bu günündə Morze əlifbasını nümayiş etdirib. Ukrayna və Rusiyada bu gün Milli Qoruqlar günüdür, Sovetdən qalan bu ənənə davam etdirilir, təbiətin ecazkarlığı və təkrarsızlığı öz flora və faunası ilə birgə qorunur. Kanada Ser Makdonalds gününü qeyd edəcək, Makdonalds Kanadanın ilk baş naziri olub. Alman almaları günüdür, mərakeşlilərin müstəqillik, tunislilərin uşaqları müdafiə günləridir. Nepalda birlik və bərabərlik festivalı, Yaponiyada Kaqami biraki festivalı başlayır. Birlik və bərabərliyi anladıq. Yaxşı, bu kaqami-biraki nədir bəs? Yaponların ən sevdiyi desert moti adlanır, düyü unundan hazırlanan bu yumru qoğal rəngbərəng olur, göz oxşayır, həm də çox dadlı olur. Demək, bu gün hamı moti bişirib bir-biri ilə paylaşmalıdır.

Bəs gözlərinə döndüyüm amerikalılar? Onların mətbəxə aid bayram keçirməyəcəklərini düşünürsünüz? Əsla elə deyil. Onlarda bu gün həm Milli isti toddi günüdür, həm də Milli süd günü. Əlbəttə ki, toddi sözü məşhurdur, yəqin ki eşitmisiniz, bu içkini likör (viski də olar), bal, limon və çayın qarışığından hazırlayırlar, qışda içilir, ən məşhur qüvvətləndiricilərdən sayılır.

Almaniyada 20-ci illərdə niyə nasizm yaranıb?

SSRİ kosmonavtikasının bu gün 60 yaşı tamam olur. 1962-cı ilin 10 yanvarında SSRİ-də Kosmonavt Hazırlığı Mərkəzi fəaliyyətə başlayıb; Versal müqaviləsi ilə 1-ci dünya müharibəsində məğlubiyyəti rəsmiləşən Almaniya Avropa dövlətlərinə ömürlük təzminat vermək boyunduruğunda ikən 1923-cü ilin 10 yanvarında vergi ödəyə bilməyib deyə Fransa və Belçika ordusu kömür hasilatının 70 faizini verən Rur vilayətini işğal ediblər (ümumən, bütün güclər o zaman almanların əleyhinə birləşmişdilər); 1922-ci ildə 14 yaşlı kanadalı Leonard Tompson insulinin köməyi ilə diabet ölümündən qurtulan ilk kəs kimi tarixə düşüb; 1775-ci ildə ABŞ-da ilk dəfə yəhudi dövlət qulluğuna gətirilib. Bu, Cənubi Karolinada Frensis Salvadorla baş verib; İtaliya bu gün də keçmişini matəmlə qeyd edəcək. 1693-cü ilin 10 yanvarında Siciliyada püskürən Etna vulkanı 60 min insanın ölümünə səbəb olub.

Mustafa Sandaldan Andrey Malaxova qədər

2009-cu ilin bu günündə vaxtı ilə Bakı meri olmuş Rəfael Allahverdiyev dünyadan köçüb. İmanımı yandıra bilmərəm, deyilənə görə, pis adam olmayıb. 2008-ci ilin bu günündə Yeni Zelandiyalı tədqiqatçı və alpinist, tarixə Everesti ilk dəfə fəth eləyən adam kimi düşmüş Edmund Xilları haqq dünyasına qovuşub.

1970-ci ilin bu günündə “Suç bende”si, “Araba”sı, “İştə”si ilə pərəstişkarlarını məmnun edən türkiyəli müğənni Mustafa Sandal doğulub.

Bu gün həm məşhur Amerika kinoaktrisası Amanda Pit (“Sevgidən artıq sevgi” filmində yaratdığı obraz heç unudularmı?), həm də məşhur rus telejurnalisti Andrey Malaxov (“Qoy danışsınlar” tok-şousunu yəni izləməyən var?) özlərinin 50 illik yubileylərini qeyd edəcəklər.

Bakıdakı “Rus evi”nin rəhbəri var, milliyyətcə tatar İrek Zinnurov. Olduqca maraqlı insandır, su polosu üzrə Olimpiya mükafatçısıdır. Azərbaycana böyük sevgi bəsləyəndir. Siyasi post tutsa da, Dövlət Dumasının deputatı olsa da vaxt tapan kimi ödənişsiz qrup yaradaraq uşaqlarımıza su polosunun sirlərini öyrədir. Bu gün onun 53 yaşı tamam olur, təbrik edək onu.

1938-ci ilin bu günündə AFFA-nın ilk prezidenti kimi tarixə düşmüş Fuad Musayev doğulub. Yeni qurulan AFFA indiki kimi deyildi, həqiqətən futbolun uğrunda mücadilə aparırdılar o vaxtkı AFFA məmurları, harda bir istedadlı uşaq görürdülərsə küçədən götürüb yaşıl meydançaya salırdılar. Futbolumuz barədə danışanda göz yaşı silməyə dəsmal tapılmır deyə ağlamaqdan vaz keçib növbəti mövzuya adlayıram. 1843-cü ilin 11 yanvarında ABŞ himninin müəllifi, şair Frensis Skot Ki dünyasını dəyişib. Və ən nəhayət, 1755-ci ilin 11 yanvarında Aleksandr Hamilton – ABŞ-ın qurucularından biri, ölkənin ilk xəzinədarlıq katibi dünyaya gəlib.

Iki məşhur şahmatçını aparan gün

Şahmatla maraqlananlar alman şahmatçısı Emanuel Laskerin adını çox eşidiblər. O, 27 il şahmat üzrə dünya çempionu titulunu qoruyub saxlamaqla tarixə düşüb. Laskerin qabağına çıxmağa o dövrdə handa adamın cürəti çatmazdı. 1941-ci ilin 11 yanvar günü bu böyük şahmatçının dünyadan köçdüyü  gündür.

Azərbaycan şahmatsevərləri üçünsə bu 11 yanvar tarixi fenomenal bir gənc şahmatçımızın – Planetin 1-ci Qran-pri turnirinin qızıl mükafatçısı, Avropa çempionu, qroystmeyster Vüqar Həşimovun itkisi ilə yaddaşlarda qalıb. Həm böyük şahmatda, həm rapiddə, həm blitsdə, həm gözübağlı oynamaq üzrə rəqib tanımayan Vüqar cəmi 28 il yaşayıb, amma bir ömür xatirə qoyub. Allah ona rəhmət eləsin.

Bilirsiniz, həyat bəzən çox sərt, çox qəddar olur, ölmək istəyənə toxunmur, yaşamaqdan doya bilməyənə qıyır.

Həyat nəyi necə eləmək barədə əksərən doğru qərar verə bilmir əfsus ki.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.01.2024)