“Ədəbiyyat və incəsənət” portalında İntiqam Yaşarın növbəti “Şənbə qonağı” Beynəlxalq Mahmud Kaşğari Fondunun rəhbəri, şair Elxan Zaldır.
- Salam, Elxan müəllim. Şeirin Elxanı bu gün ədəbiyyatla necə yol gedir?
-Özünüzün dediyiniz kimi, o, şeirin Elxanıdırsa, elə ədəbiyyatın içindədir. Ədəbiyyat elə bir şeydir ki, onunla yol gedə bilməsən, səni kənara atacaq. Bizpis-yaxşı yollaşıb o yolu gedirik.
-Bir tərəfdə türkçülük mövzusunda şeirlər müəllifi Elxan Zal, digər tərəfdə avanqard poeziyanın nümayəndəsi Elxan Zal. Bir-biri ilə necə müqayisə etmək olar?
-Bu barədə özüm də düşünmüşəm. Bu sualı çox veriblər mənə. Amma mən planlı olaraq elə yazıram. Bunun planını həmişə qurmuşam. Bu günümüzün reallığıdır ki, Azərbaycanda iki növ sakin var. Biri Azərbaycanın uğrunda şəhid olan, onu yaşadan insanlardır, bir də Tarqovı əhli var. Bunlar bugünkü elitamızı təşkil edən insanlardır. Avanqard poeziya onlar üçün yazılır. Onlar üçün vətən anlayışı mənə elə gəlir ki, nisbi bir anlayışdır. Tarixdə də heç vaxt onlar qan tökməyib vətən uğrunda. Amma onlar da cəmiyyətin bir nümayəndələridir və onların yaşam tərzi təxminən elə mənim yazdığım avanqard poeziyadakı kimidir. Bütün dünyada bu belədir. Cəmiyyətdə o təbəqə də var, bu təbəqə də. Poeziya özündə bunların hər birini ehtiva etməlidir. Klassik poeziya, indi tükcü deyirsiz, xalqın yaratdığı poeziyadır. Bir var xalqın yaratdığı poeziya, bir də var sarayın yaratdığı poeziya. Sarayın yaratdığı poeziya həmin o avanqard təbəqə üçündür. Mənim şeirlərimdə bunların hər ikisi də uğur qazanıb. Düzdü, avanqard poeziyam dünyada daha çox məşhurdu. Mehriban xanım Əliyevaya “Barış və Sevgi” mükafatı verilən zaman təsirlənib yazdığım silsiləm, mənim heç bir iştirakım olmadan bir çox dünya ölkələrində tərcümə olunub. Mənim o silsiləyə daxil olan “Polonez” poemam təxminən 12 dildə çap olunub. O poeziyam, bəli, özünə yaxşı yol açdı və mənə uğur gətirdi. Türkçülük deyirik, məncə islamdan öncəki türkçülük heç vaxt təbliğ olunmamışdı. Unudulmuşdu demək olar ki. O obrazları qismən rus dilində Oljas Süleymenov 60-cı illərdə dirçəltmişdi. Mən də istədim ki, fars-islam düşüncə tərzindən daha da dərinə gedim, ondan əvvəlki düşüncə tərzini Azərbaycan ədəbiyyatına gətirim. Buna da nail oldum. Bu barədə həm yerli, həm də xarici mətbuatda çox yazıblar.
-Vurğuladığınız istiqamətlərdən hansının daha çox oxucusu var, sizcə?
-Modern şeirlərin daha çox oxucusu var. Bilirsiniz, modern şeirlərimdə də dediyim o qatlar var. O şeirlərdə də o klassika görünür. Məsəlçün, “Bakının küçələrində atlar görünür” və ya “Xəzərdə su qızları çimir” və s.. Mən bu günlə keçmişi qaynaşdırıram, sintezlərini yaradıram. Ona görə də gənclik ona daha çox həvəs göstərir. Türkçülük bilirsiz necədi? Təxminən min il ərzində bu mövzu Azərbaycanda olmayıb. Fars düşüncəsini, fars poetik obrazlarını gətirib otuzdurublar düşüncəmizə. Aşıq poeziyamızda da bu oturub, klassik poeziyamızda da bu oturub. Yeni şeirdə yeni cığır açmaq da çox çətindi. Onun tərəfdarları çox azdı. Türkiyənin özündə də çox azdı. Yeni poeziyanın oxucuları Orta Asiyada daha çoxdu. Onlarda o mövzü daha çox inkişaf edib. Burda türkçü poeziyada Nihal Atsız və s. olub. Bunlarda da sözlərdə türkçülük var, obrazlarda, demək olar ki, yoxdur. Mənim onlardan fərqim o oldu ki, mənim obrazlarım da türkdür.
-“Tarqovı peyzajı” kitabı haqqında da kifayət qədər fikirlər söylənilib, “Savaş ayələri" kitabı haqqında da. Ədəbi tənqidçilərin sizin hansı nəfəsinizə daha dərindən yanaşdığını düşünürsünüz?
-Ədəbi tənqidçilərin sözlərinə, düzü, o qədər də əhəmiyyət vermirəm. Məni şairlərin dedikləri daha çox maraqlandırır. Tənqidçi yeni poeziyanı yaxşı “görmür”, tarixdə elə şey olmayıb ki, onlar onu “görsün”. Bir misal çəkim, İosif Brodski var idi, Sovet şairi idi. Onu SSRİ miqyasında kəşf edən Anna Axmatova olub. Dünya miqyasında ingilis şairi Oden onun haqqında məqalə yazdı və Brodskini gördü, amma tənqidçilər onu söyürdü. Odenin yazısından sonra başladılar onu tərifləməyə. Yəni belə olur. Ona görə, nə deyim, yaradıcılığımın hər iki istiqaməti haqqında gözəl fikirlər deyilib. “Tarqovı peyzajı” haqqında Vaqif Səmədoğlu bir yazı yazıb. O sənətkar bircə dənə yazı yazıb kiminsə kitabı haqda, o kitab da mənim kitabımdır. Azərbaycanda sevdiyim adamların hamısı bu barədə müsbət fikir söyləyib. Xarici müəlliflərdən Çolpan Zarifin fikirləri mənim üçün çox qiymətlidi. Çünki o, həm şairdi, həm də alim. O, dərin qatları aça bilir.
-Necə düşünürsünüz, şəhər və kənd poeziyası bölgüsü doğrumu anlayışdır?
-O, bir vaxtlar var idi, artıq şəhərlə kənd arasındakı fərq götürülüb. Tutaq ki, bu gün - 21-ci əsrdə bulaq başından yazası deyilik, çünki bulaq başı yoxdu. Əvvəllər bu aktual idi, amma artıq yoxdur. Sadəcə, ənənə ilə yazan uşaqlar var, onların yazdıqlarında təzə heç nə yoxdur. Kənd poeziyasından bunu deyə bilərik: Bakı bu gün meqapolis olub. Aydın məsələdir ki, Bakıda yazıb-yaradan adamla Tovuzda və ya Gədəbəydə yazıb-yaradan adamın baxışında xeyli fərq olacaq, amma əvvəlki qədər deyil. Burdakı lüks mühit artıq orada da qismən var. Ona görə şəhərdə yaşayan adamla kənddə yaşayan adam arasında ciddi fərq olmayacaq. Sadəcə baxır, o sənətkar dünyaya necə baxmaq istəyir. Sən, məsəlçün, Aşıq Ələsgərin gözü ilə də dünyaya baxa bilərsən, Rəsul Rzanın gözü ilə də və ya onların sintezi ilə də. Ümumilikdə Azərbaycanda şəhər poeziyası olmayıb. Mən hesab edirəm ki, birinci meqapolis şeiri “Tarqovı peyzajı” kitabıdır. Bizdə fərqi çox da yoxdur, amma meqapolisin gətirdiyi şeylər var. Siz gənclər onsuz da bunu yaradacaqsınız. Yeniliklər var, indi internet var. İnternet insanların təfəkkürünü yönləndirən xüsusi bir vasitədir. Onsuz həyat artıq təsəvvür olunmur. İnsanlar gününün çox hissəsini internetlə keçirir. Artıq dünyadan təcrid də deyilsən. Filmlərə baxırsan, hər şey artıq qərbin əlindədir. İnternet, televiziya və s. dünyaya yeni folklor gətiriblər, yeni personajlar gətiriblər. İnsan artıq ondan kənarda qala bilmir. Artıq uşaqlara belə, keçmiş anlayışlarla dərs demək olmur. Uşaq elə şeylərlə təmasdadır ki, bu, alınmır. Dünya tamam yeni yaranmış bir miflə əhatələnib artıq. Bizim əvvəlki poeziya, İslam təsəvvürü, qədim İran-İslam mifi qarışıq bir şey idi. Bu, “Şahnamə”dən gəlirdi, sonra da bir az da Şeyx Nizami gətirdi o mifləri. Mədrəsələrdə də yalnız onlar təbliğ olunurdu, o təfəkkür var idi. Artıq yeni dövrdə gənclik onu qəbul eləmir. Çünki gənclik yeniliyə təşnədir həmişə. Gəncliyə yol verməsən, onsuz da səni əzib keçəcək, yolunu tapacaq. Burada kimisə sırımaq mümkün deyil. Bilirsən, Sovet dövləti bir zamanlar təbliğatı zorla sırıyırdı. Etik cəhətdən müqayisə etmək istəmirəm. Sovet vaxtı dövlətin ən çox təbliğ elədiyi adamlar var idi. Amma onları tanımır yeni nəsillər. Dövlətin divarlara qısdırdığı Anna Axmatovanı bu gün çoxu tanıyır. Mənim gənclik illərimdə axmatovaları nəşr etmirdilər. Mən çox çətinliklə tapırdım onların kitablarını. Gənclik həmişə yenilikçidir.
- “Ulu Çinar” dərgisindən danışaq. Dərgini çağdaş ədəbi mühitdə necə görürsünüz? Ümumiyyətlə adekvatdırmı?
-O dərgi ədəbi dərgi kimi təsis olunmayıb. Onu mən ayrı formada təsəvvür edirdim. Sadəcə, vəsait çatışmazlığından ədəbi dərgi kimi qaldı. İlk saylarını görmüsünüzsə ümumtürk mədəniyyətini təbliğ edən dərgi idi. Ümumtürk mədəniyyəti üçün nəsə etmək istəyirsənsə, bütün türkdilli xalqların bildiyi bir dildə etməlisən. Bu, ya Türkiyə türkcəsi, ya da rus dilidi. Yəni sən hansı dili təbliğ etmək istəyirsənsə o dildə olmalıdı. Ona görə dərgini saxlayıb kitablar nəşr etməyə başladım. Enerjimi boş yerə apardığını düşünürdüm. Sayt formasında etmək istəyirəm, onun üzərində düşünürəm. Tükcə, ya da rusca edəcəyəm.
- Elxan müəllim, hansı dillərə olunan tərcümələr sizi qane edir?
-Bu barədə çox da məlumatlı deyiləm. Bizim tərcümədə elə bir sistem yoxdu. Sovet dövründə belə bir sistem var idi. Bir qrup şair, yazıçı, elm adamlarını seçirdilər və onları təbliğ edirdilər. Son dövrlərdə Azərbaycanda kimi yaxşı tərcümə ediblər, məlumatım yoxdur. Biz kiminsə haqqında məlumatlanıb tərcümə edirik, bizim haqqımızda da o cür tərcümə edirlər. Biz o dilləri mükəmməl bilmirik, ona görə nə dərəcədə yaxşı tərcümə olunub, bilə bilmərik. Bizim etdiyimiz tərcümələr barədə danışmaq olar. Mənim və ya başqasının yazılarını ən çox rus dilinə tərcümə edirlər. Yaxşı da alınır. Amma başqa dilləri yaxşı bilmədiyim üçün xırdalıqlarını nə dərəcədə yaxşı tərcümə ediblər, deyə bilmərəm. Heç kim də deyə bilməz ki, məni mükəmməl tərcümə ediblər. Yaxşı tərcüməni tərcüməçidən başqa da yaxşı sənətkar etməlidir. Başqa dili bilmək azdır. Gərək bildiyin dili xırdalıqlarına kimi yaxşı biləsən və öz dilini də mükəmməl biləsən. Qırğızıstanın xalq yazıçısı var, Markabay Aamatov, mənim şeirlər silsiləmi tərcümə edib. “Ayrı sevgilər” adlanan o silsiləni bilirəm ki, yaxşı tərcümə edib. O, səviyyəli şairdir, həm də dostumdur. Başqaları da edib, bəyəndiyim də var, bəyənmədiyim də. Rus dilini özüm yaxşı bilirəm, Türk dilini də yaxşı anlayıram, Qazax dilini də həmçinin.
-Qazaxıstanla bağlı xüsusi ədəbi layihələriniz olur. Gördüyünüz işlərə orada maraq hansı səviyyədədir?
-Düşünürəm ki, orada maraq yaxşıdır, hər halda. Hamı da görür ki, Qazaxıstanda mənim yaradıcılığıma və şəxsiyyətimə maraq və sevgi var. Bir az pandemiya işləri məhdudlaşdırdı. Qazaxlar 3 böyük şəxsiyyətin adını çəkir həmişə. Bunlardan biri siyasətdə Nursultan Nazarbayevdir ki, onların dövlətinin qurucusudur. Çünki, Nazarbayevə qədər elə bir stabil dövlətçiliyi olmayıb onların. 550 il qabaq bir xanlıq olub orada, sonra da o dağılıb. Bizdən də daha əvvəl ora ruslar tərəfindən zəbt olunub. Bunlardan ikincisi Oljas Süleymenovdur ki, onun yaradıcılığı rusca olsa da Qazax mədəniyyətinin dəyərli nümunəsidir. Onu da Azərbaycan türkcəsinə ilk dəfə sistemli olaraq dostum Akif Əhmədgillə mən çevirmişəm. Onun yaradıcılığının 95 %-i bizim çevrməmizlə Azərbaycanda dəfələrlə nəşr olunub. Üçüncüsü isə Abaydır ki, Qazax ədəbiyyatının kökündə onun yaradıcılığı durur. Onun yaradıcılığını da şair dostum İbrahim İlyaslı ilə birlikdə dilimizə uyğunlaşdırmışıq. Yazılan resenziyalardan da görünür ki, bu iş də uğurlu alınıb. Rəhmətlik Knyaz Mirzəyev vardı, Abay adına universitetin tərcümə kafedrasının müdiri idi. Bizim tərcümə haqda resenziya yazmışdı və çox yüksək qiymətləndirmişdi. O, xarici dillərə olunan tərcümələr içində ən yaxşılardan hesab etmişdi bizim tərcüməni. Mən bütün bunların hamısını təmənnasız etmişəm. Nəşr xərcləri üçün də dostlarıma müraciət etmişəm. Sağ olsun millət vəkili Qənirə Paşayeva, Abayın da, Nursultan Nazarbayevin də kitabının çapına dəstək olub. Hər iki kitab onunla birgə layihəmiz kimi reallaşıb.
-Beynəlxalq Mahmud Kaşğari Fondundan söhbət edək. Nə işlər görürsünüz, irəliyə yönəlik planlar nədən ibarətdir?
-Planlar çoxdur. Fond səslənişdə banka oxşar səslənən bir anlayışdır. Fondun arxasında böyük maliyyə dəstəyi olmalıdır. Bu fond isə bir şair qonorarı ilə fəaliyyət göstərən bir qurumdur. Fondun işləri siyahısından Məhəmməd İqbalın yaradıcılığını tərcümə edib, təqdim etdik. Yəqin ki, qarşıdakı zamanlarda Əhməd Yəsəvinin yaradıcılığını tərcümə edərik. Hələ ki, gücümüz bunlara çatır. Fond o zaman böyük işlər görə bilər ki, ya mən milyoner olum, ya da hər hansısa milyonerin dəstəyini qəbul edim. Mən də bunu qəbul etmirəm. Bilirsiniz necədir?! Sənə kimsə pul verəndə, məcazi mənada desək, musiqini də o sifariş verir. Bu fond vasitəsi ilə ideyalarımı həyata keçirirəm. Müqəddəs adamları, vətən qarşısında, Türk dünyası qarşısında, İslam dünyası qarşısında xidmətləri olan adamları Azərbaycanda tanıtdırmaq istəyirəm. Bu zamana qədər ədəbi çevrə istisna olmaqla, Məhəmməd İqbal kimi böyük adam Azərbaycanda tanınmırdısa, bunun özü bir faciədir. Ən azından, o, böyük İslam mütəfəkkiri, Məvlanə Cəlaləddin Rumi ilə müqayisə olunan, dövrünün Rumisi deyilən bir şəxsiyyətdir. Bizi dövlət kimi ikinci tanıyan Pakistanın qurucusu, mənəvi atası olan şəxsiyyətin bizdə tanınmaması heç yaxşı hal deyil. Bir şeyi də vurğulayım ki, qarşıdan gələn bizim Zəfər günümüz Məhəmməd İqbalın doğum günü ilə üst-üstə düşür. Hər halda, bu da maraqlı bir məqamdır. Mən Abayın burada tanınmasını həmişə istəmişəm. Biz Qazaxıstanla bir-birimizə qardaş deyiriksə, birinci, xalqlar bir-birini tanımalıdır. Təkcə bu istiqamətdə mən iş görmürəm ki. Əkbər Qoşalı da, sən də bu yöndə işlər görürsünüz. Türk xalqlarını bu kimi fəaliyyətlər yaxınlaşdırır. Hələ ki, bizim elə bir oliqarxik elitamız yoxdur ki, mədəniyyətlə məşğul olsun. Ona görə də bu kimi işlər bu cür qurumların üzərinə düşür, oliqarxiyanın buna marağı yoxdur. Hazırda prezident də, Heydər Əliyev fondu da dünyamiqyaslı mədəni layihələr həyata keçirir. Hər işi də onlarln görməyə borcu yoxdur ki. Yəni alt qurumlarda da işlər görülməlidir. O kimi layihələrə dəstək olunmalıdır. Amma, bu gün Azərbaycanda o elita yoxdur. Hamı bu gün gözünü Mehriban xanıma, prezidentə dikir. Dünyada elə bir praktika da yoxdur ki, iki nəfər bütün hər şeyi çatdıra bilsin. Ədəbiyyatın da məqsədlərindən biri o elitanın yetişməsi olmalıdır. Təhsil Nazirliyi də bu işdə maraqlı olmalıdır ki, o ənənənin formalaşması yönündə əsərlər tədris olunsun. Türkiyədə vəqf ənənəsi var. İnsanlar birinci sinifdən o tərbiyəni alır. Mən onlarla da işlər görürəm. Onlarda bu ənənə və düşüncə var ki, insan qazancının müəyyən bir qismini haqq yolunda verməlidir. Bu, elmə, mədəniyyətə və s. bu kimi istiqamətlərə yönələ bilər. Mən fondda bir mükafat təsis etmişəm, bu mükafatın bir qolu odur ki, mesenatlıq fəaliyyəti ilə məşğul olanlara verilsin. Bunu mən müəyyən adamlara vermişəm ki, mədəniyyət yönündə stimul olsun, vəsait xərcləsinlər. Amma bu adamlarda o düşüncə yoxdur. Medalı alandan sonra müəyyən vəsait xərcləyirlər və sonra qaçıb gizlənirlər. Bir az qəzetlərdə reklam olunur, aldıqları mükafatı da əllərində bayraq edirlər. Təssüf ki, Azərbaycanda mədəniyyətə pul xərcləyən bir şəxs, bir qurum görməmişəm. Dünyada fondları varlı təbəqədən olanlar yaradır, şairin nə pulu olacaq ki, mükafat verə. Dünyada mükafat verən, bəlkə də, yeganə şairəm mən. Mükafata tələb olunan xərcləri öz vəsaitim hesabına qarşılayıram. Azərbaycanda bir çox qurumlar mükafat verir, amma mənim verdiyim mükafat onlardan seçilir. Bu, mənim xidmətimə, şairliyimə olan hörmətin göstəricisidir. Bu, təkcə Azərbaycanda belə deyil. Bu mükafatı Türkiyədə də, Qazaxıstanda da, Qırğızıstanda da, Rusiyada da alanlar var. Mənəvi adamlar bu işin mahiyyətini yaxşı bilir. Mən istəyirəm, bizdə də o mesenatlar dalğası yaransın, yavaş-yavaş. Mən Qazaxıstanda da mədəniyyətə mesenatları cəlb etmək istəyirəm. Türkiyədən başqa heç bir yerdə bu yoxdur. Çünki, biz də, qazaxlar da eyni - Sovet sistemindən çıxmışıq. O pullu adamların çoxu SSRİ dağılandan sonra varlananlardır ki, o da normal qazanc deyil. Savadla, zəhmətlə qazanılmış pullar deyil. Məsələn, bu il ölkədə “Nizami Gəncəvi ili” elan olunub. Deyirsən ki, belə bir ideyam var, Nizami Gəncəvi ilə bağlı, adam deyir ki, gəl atamdan yaz, məndən yaz, dəstək olum. Yəni, bu, onların düşüncə tərzidir. Mən 20 ilə yaxındır ki, bu işlərlə məşğul oluram. Milyarderlərlə də, nazirlərlə də həm burada, həm xaricdə söhbət etmişəm bu haqda. Düşüncə tərzini bilirəm insanların. Bir növ onları da başa düşürəm. Sən gedib çılpaq qayadan alma istəməklə o sənə alma verməz ki, almanı bağdan istəyə bilərsən. Bunun üçün də əziyyət çəkməlisən, o meyvəni yetişdirməlisən. Biz bu günə elə-belə gəlməmişik ki. Babalarımızdan bizə elm, mədəniyyət ötürülüb. Hər halda, ölkə olaraq da dünya səhnəsində buna görə varlığımızı göstərə bilirik, yaşadığımz ölkə seçilən ölkədir. Ölkələr vardı ki, dağıldı getdi. Suriya, İraq hanı? Demək, bizim ənənələrimiz onlardan daha dərindir. Biz dövlət qavramımızı babalarımıza borcluyuq, genlə, yazdıqları ilə bunu bizə ötürüblər. Xalqımız dünyanın ən müdrik xalqlarından biridir. Soros, Avropa burada qarışıqlıq yaratmaq üçün xeyli pullar xərclədilər. İstəklərinə nail ola bilmədilər. Amma dünyanın yarısını dağıtdılar. Bu gün də bizdə ona çalışırlar, amma xalqın müdrikliyi ona imkan vermir. Bunun hamısı ənənədən, ədəbiyyatdan irəli gəlir. Azərbaycan dünyada yeganə dövlətlərdən biridir ki, onu qələm adamları yaradıb. Bunu dəfələrlə də yazmışam. Söhbət Azərbaycan adlı bir qurumun varlığından gedir. Mən böyük imperiyalardan danışmıram, Azərbaycan ideyasından danışıram. Azərbaycanın yaşayış səviyyəsi Avropaya çatmasa da, geridə də qalmır. Azərbaycanı Suriya ilə, İraqla, lap İranla müqayisə etmək olmaz. Düzdür, Azərbaycanın ağıllı rəhbəri var. Amma, hər bir xalq öz rəhbərinə layiqdir. O xalqın səviyyəsi var ki, bu cür də rəhbəri var. Rəhbər xalqın içindən çıxır, o mühitdə böyüyür. Onu başqa mühitdən gətirmək olmaz. Başqa mühitdən gəlmiş rəhbər çox ağıllı da olsa, xalq o səviyyədə deyilsə, nə cür idarə edəcək ki?!
-Nurusltan Nazarbayevin kitabını Azərbaycancaya tərcümə etdiniz. Bu işiniz Qazaxıstanda necə qarşılandı?
-Bəli, o kitab Azarbaycanda ilk və son tərcümədir hələ ki. Beynəlxalq Mahmud Kaşğari fondu orada daha çox tanınır. Nursultan Nazarbayevin kitabları çox yaxşı, sistemli şəkildə yazılmış kitablardır. Qazaxıstan dövlətinin necə idarə olunmasından tutmuş Astananın qurulmasına qədər dövlətçiliklə bağlı bir çox məsələlər yer alıb o kitabda. Çalışdım, o kitab elə dairələrdə yazılsın ki, bizim idarəçi insanlar bilsinlər Nursultan Nazarbayev necə milli bir şəxsiyyətdir, bizə necə böyük bir sevgisi var. Mən bunu "Ordu günü" kitabımda da yazmışam. O bizim prezidentə elə yüksək münasibət göstərdi ki, o hadisədən sonra mənə də, rəhbərimiz – AYB sədri Anar müəllimə də münasibət, sözün müsbət mənasında, çox dəyişdi.
- Elxan müəllim, Pakistanın mənəvi atası Məhəmməd İqbalın şeirlərindən danışdınız. Onun xeyli yaradıcılıq nümunələrini ilk dəfə tərcümə etdiniz. Pakistanla bundan sonra ədəbi-mədəni əlaqələr baxımından nə kimi gözləntiləriniz var?
-Dünən bizim görkəmli alimimiz, AMEA-nın vitse-prezidenti İsa Həbibbəyli o kitabın təqdimat mərasimində söylədi ki, bu iş özü bir tarixi hadisədir. Bundan sonra iki ölkə arasında ədəbi əlaqələr baxımından çox böyük gəlişmə başlayacaq. Həmin sözləri Pakistanın Azərbaycandakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Bilal Haye də söylədi və iş birliyi də təklif etdi. Layihə irəli sürüldü, bununla bağlı Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunda işçi qrupu da yaradıldı. O işçi qrupunun tərkibinə mən də daxil edildim. Mən bilirəm ki, çox böyük ədəbi gəlişmələr olacaq. Çünki Pakistan çox böyük bir müsəlman ölkəsidir. Ölkə bölünəndən sonra Hindistan hissəsinin əsas elitası Pakistana köçdü. Orada sonuncu imperiya türk Moğol imperiyası olub. Hamısının qanında türk qanı axır. Düzdür, fərqli nigahlar çox olsa da, hər biri bilir ki, kimin nəslindəndir. Yəni, ya Baburdan gəlir, ya Sultan Mahmud Qəznəvidən gəlir. Oraya İslam iki dalğa ilə gedib. Birinci dalğa Sultan Mahmud Qəznəvi ilə, ikinci dalğa isə Babur şah ilə. Bu amillər də, dediyim kimi, Pakistanı bizə çox yaxın ölkəyə çevirib. Hətta Pakistanda elə tayfalar var ki, həmin tayfalar burada da var. O gün televiziyaların birində verilişə baxırdım. Orada Ucar tayfasından bəhs edilirdi. Bizdə də Ucar rayonu var. Yəqin ki, eyni tayfadır, eyni kökdən gəlir. Orada camaat bilir ki, kim hansı tayfadandır. Sadəcə, orada dil dəyişib, Urdu dili oturuşub. Həm də Pakistan çoxmillətli ölkə olduğu üçün ümmət və millət birdir. Ümmətçilik ön plandadır və Urdu dilində də danışılır. Bu yolla çoxmillətli ölkəni vahid ideya ətrafında birləşdiriblər.
-Təşəkkür edirəm maraqlı söhbət üçün, Elxan müəllim.
-Mən də təşəkkür edirəm. Uğurlar sizə.
