“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri İkisində layihəsində nəsr fırtınası davam edir. Bu dəfə sizlərə Həmid Piriyevin hekayəsi təqdim ediləcək.
Həmid PİRİYEV
ŞANAPİPİK HAQQINDA MAHNI
Şanapipik, bir də mənim yuxuma girmə...
Məmməd Araz
Baharı bizim kəndə şanapipiklər gətirir, başqa yerlərə qaranquşlar gətirsə də. Qaranquşlar şanapipiklərdən sonra gəlib çatırlar. Sərçələr bildirki yuvalarını dağıtmayıbsa, orda, dağıdıbsa da, təzə yuva düzəldib orda məskunlaşırlar. İnişil ev qapısının düz üstündə yuva qurublar. Təzə gələndə nə qədər qovladımsa, getmədilər, daha dəymədim. Üçüncü ildi ki, qapımızın üstündə qaranquşlar yaşayır. Hər il gəlirlər, üç-dörd ay yaşayırlar, bala çıxardırlar, payızda da uçub gedirlər. Bir xasiyyətləri də var ki, heç vaxt yuvanı batırmazlar. Yuvanın altına qəzet sərməyə başlamışam. Belə baxanda sərçədən vəfalısı yoxdu. Mənimsə ən çox şanapipiklərdən xoşum gəlir. Şanapipikləri görən kimi baharın gəldiyini bilirəm. Özləri də qəşəng quşdular. Rəngləri də qəşəngdi, uzun dimdikləri də, başlarındakı şana lələkləri də.
Bu il də şanapipiklər baharı özləriylə gətirib.
Oyanmışam, amma hələ yerimdən durmamışam. Yerim elə istidir ki, heç durmaq istəmirəm. Yaz gəlsə də, havalar hələ soyuq keçir. Pəncərədən əncirin pöhrələnmiş budaqlarına, budaqların arasından görünən göy üzünə baxıram.
Anam məni səsləyir. Durmaq vaxtıdı. Durub geyinib bayıra çıxıram. Həyətdə əl-üzümü yuyanda küçədən atamın səsini eşidirəm. Kimisə söyür.
Alaqapının balaca gözünü açıb boylanıram. Təzəlikcə o biri məhəllədə yaşayan Xosrov bizim küçədən su çəkib. Boru üzdədi, maşınlar üstündən keçir. Gecə maşın keçəndə qaynağı qopub, küçəni su basıb. Atam da Xosrovu borunu partladan sürücüyə qatıb, sürücünü Xosrova. Məni görən kimi səsini bir az da qaldırır:
– Allah-taala buyurub ki, beləsi doğulan kimi kəs başını, biz tutub şeyini kəsirik. Necə murdar adamlar var, ala...
Başını yellədə-yellədə küçənin o başına baxır.
– Bu Saşa harda qaldı? Demişdi, səkkizdə gələcək.
Söz ağzından çıxmamış Saşa tini burulub yellənə-yellənə bizə tərəf gəlməyə başlayır.
Adı Sədrəddindi, amma bütün kənd ona Saşa deyir. Fəhlə balası fəhlədi, atası da həmişə kənddə fəhləlik edib, üç uşağı da bununla dolanır. Atasına Kinq-konq deyirlər, böyük qardaşı Pələngdi, ortancıla ləqəb tapmayıblar, elə Eliş çağırırlar. Bu da Saşadı. Hündür, sarışın uşaqdı. Bir suyu ruslara çəkir. Biləsən-bilməyəsən pəltəkliyi var. Çox gonbuldu, gedəndə şalvarı aşağı sürüşür, köynəyi yuxarı dartılır. İl uzunu qarnı bayırdadı. Bir əliylə gah şalvarını çəkişdirir, gah köynəyini dartışdırır. Amma xeyri yoxdu. Qarnı Saşaya tabe olmur.
– Harda qalmısan? – Saşa yanımıza çatanda atam soruşur. – Demişdin, səkkizdə gələcəksən.
– Gəldim də.
Bir az da çatışmazlığı var Saşanın. Beləsinə el arasında “qoldan qüvvətli, ağıldan kəm” deyirlər. İş tapşırdın, gərək başının üstündə dayanasan, yoxsa yarıtmayacaq.
– Gir içəri.
Atam Saşanı həyətə ötürür, özü də girib qapını bağlayır.
Bizim tərəflər şoranlıqdı. Torpağın şoru daşları yeyir. Hasarın bir tərəfdən altı ovulub getmişdi, atam hasarı söküb, təzədən çəkir. Saşanı fəhlə kimi çağırıb.
Atamla Saşa evin dalına keçirlər. Mən anamın hazırladığı termosu, qənddanı, stəkanları aparıb onların yanında qoyuram.
– Saşa, çay içirsən? – atam soruşur.
Saşa başını yellədir.
– Onda başla palçığı qatmağa.
Gedirəm toyuqlara dən verim. Sonra da danamı yemləyirəm. Alnı ağ qaşqalı, qəhvəyi rəngli erkək danadı. Adı Kolyadı. Kimisə onunla tanış edəndə Nikolay deyirəm, ikimiz olanda sadəcə Kolya. On aylıqdı. Ərköyün böyütmüşəm onu. Yeyib yatmaqdan başqa bir şey bilmir. Nə versən, yeyəcək. Şalqarının yekəsidi. Özü də pintibalaqdı. Altını batırır, sonra da üstündə ağnayır. Budları, quyruğu şaqqıldaq bağlayıb. Eşşəkdi də mənim Kolyam. Özü də gəbaşdı, buynuzu yoxdu. Anası da gəbaş idi, indi olmasın. Adətən, gəbaş inəklərin südü çox olur, amma bizimkində tərsinə oldu. Az süd verirdi, get-gedə də azaldırdı. Satdıq qonşu kənddəki qəssaba. Kolyanı da böyüdək, satacağıq.
Kolyanın yemini qabağına qoyub altını təmizləməyə başlayıram. Quyruğuyla sifətimə vurur. Mən də ona təpik ilişdirirəm. Eybi yox, böyüyəndə yadından çıxar.
Tövlədən çıxandan sonra sifətimi sabunlayıb yuyuram.
Gedirəm çörək alım.
Əvvəlcə nənəgilə dəyirəm.
– Nənə, necəsən?
– Şükür.
– Nəsə lazımdı, alım?
– Yox, hər şey var.
Sağollaşıb çıxıram. Gündə iki-üç dəfə gəlib nənəmi başa çıxıram. Həmişə deyir, heç nə lazım deyil. Yarım saatdan sonra evə zəng edir ki, gəl dükana get. Bu gün də bir azdan zəng edər.
Max-max kənd içində gicəllənir. Pensiya olacaq bu gün. Hər ayın yeddisi-səkkizi pensiya günüdü. Max-max səhərdən gəlir dayanır bankomatın qabağında, həmişə də cibində üç dənə pensiya kartı olur – özünün, arvadının, qardaşının. Özü çıxarda bilmir, ya dükanda işləyən oğlunu çağırır, ya da növbədəkilərdən birinə çıxartdırır. Balacaboy, yumru kişidi; eniynən uzunu bir olar. O qədər kökdü ki, boynu itib. Daldan çağıran olsa, gərək bütün bədənini fırlatsın ki, daldakını görsün. Yumru qarnından balaca bir yumru da pırtlayıb – mədəsi. Qıraqdan çox pis görsənir.
Dükanın yanında çörək sexi var. Hər gün səhər burdan çörək alıram. Sexin qabağında çörək satmaq üçün şüşəli yer ayırıblar. Orda Sultan xala oturur. Hər səhər Sultan xala çörəyi torbaya qoyanacan şüşədən içəri boylanıram, amma dəmir stolun üstündəki xəmir kündələrindən başqa heç nə görə bilmirəm. Hərdən də kündələri götürən və ya hazır çörəkləri ləməyə daşıyan çörəkçi arvadlardan hansınınsa bir hissəsini görə bilirəm. Bu Sultan xala gürcüstanlıdı. Kəndə gəldiyi iki-üç il olar. Gələndən də bu sexdə işləyir. Onu kənddə məmə deyəndən pəpə yeyənə hamı tanıyır. Arıq, qara, çəlimsiz arvaddı. Gürcü ləhcəsində şirin-şirin danışır. Həftənin bir gününü istirahətdədi. Evdə olan günləri şəhərə gedir. İki dəfə avtobusda görmüşəm. Birincisində yolpulunu verdim onun yerinə. Gözlədim, bəlkə, səhər bir çörəyi pulsuz verdi mənə. Ay-hayy. Ölmüşdü Xankişi. Acığa düşüb ikinci dəfə yolpulusunu vermədim. Adam arasında olmasaydıq, dil də çıxaracaqdım, utandım. Bir dəfə girəm içəri, deyəm “sabahın xeyir”. O da qayıda ki, “lyuboy vaxtın xeyir”. Soruşam “rusca da bilirsən?” Deyə “rusca, azərbaycanca, gürcücə təmiz bilirəm, farsca da alayarımçıq”. Odu-budu, ondan gen gəzirəm, qorxuram şpion-zad ola. Bir adam da bu qədər dil bilər?! İçəridə də üç-dörd arvad işləyir. Hərəsi bir bölgədən. Biri var, yaşlı, balacaboy, qarayanız, yumru arvaddı, bığları da var. Ləçəyinin altından qıvrılıb çıxan birçəkləri və bığları ağarıb. Saçına xına qoysa da, rəngi tez gedir. Ucuza qaçıb geydirmə xına alır, deyəsən. Sultana “bacı” deyir, hirslənəndə “qancıq” dediyi də olur. Lotoreya oynayanların pulunu yığır. Bu lotoreya dedikləri qəribə şeydi. Hər ay on-on beş manatdan verirsən, il tamamında, ya da altı aya aybaay verdiyin pulları birdəfəlik götürürsən. Aldım qoz, satdım qoz məsələsi kimi bir şey. Bilmirəm bunun nəyi lotoreyadı. Bir də Bahar var. Cavan gəlindi, baxsan, heç otuzuncu baharını yaşamayıb. O da qarabənizdi. Burdakıların hamısı qaradı. Kəndin yarısı qara arvadların bişirdiyi ağ çörəklərlə dolanır. Bir də səhərlər şüşədən içəri boylananda içəridən bir isti vurur ki, gəl görəsən! Dalımı qapıdan vuran külək sərinlətdiyi halda üzümə vuran istinin təsirindən tərləyirəmsə, gör içəridəkilər nə çəkir.
Sultan xala məni görən kimi iki dənə çörək götürüb torbaya qoyur.
– Üç dənə elə, – deyirəm.
– Qonağınız var? – soruşur.
– Yox, – deyirəm, – qonşu istəyib.
Desəm, həyətdə fəhlə işləyir, söhbət uzanacaq. Nəyimə lazım? Çörəkləri alıb bayıra çıxıram. Kənd içində adam azdı. Max-maxla salamlaşıb getməyə başlayıram. Max-maxın nəzərlərini kürəyimdə hiss edirəm, tini dönənəcən məni izləyir.
Gəlib çörəkləri evə qoyuram, həyətə çıxıb samovara su doldururam. Xoşum gəlir samovar çayından. Hər gün azı bir dəfə qaynadıram samovarı.
Odunu balta ilə nazik-nazik doğrayıram. Bir parça qəzeti yandırıb samovarın içinə buraxıram, lap nazik odunlardan üç-dörd dənə atıb dudkeşi qoyuram ki, havanı sovurub odunları alışdırsın. Bir-iki dəqiqə sonra dudkeşi götürüb bir az böyük odunları doldururam samovara. Dudkeşi yerində bərkidib samovarın qabağında otururam, dudkeşdən çıxan tüstüyə baxıram.
Sərçələrin səsi aləmi götürüb.
Evimizin damındakı şiferlərin altı boydan-boy sərçə yuvalarıdı. İl boyu damımızdan sərçə, evimizdən sərçə səsi əksik olmur. Gözümü açıb sərçələri həyətimizdə görmüşəm. Onlar mənimçün ailə üzvü kimi bir şeydir. Haçansa sərçələr həyətimizdən uçub getsə, darıxaram. Hava xoş olanda sərçələr yuvalarından çıxıb göyüzünün onlara düşən hissəsində uçuşurlar, həyətdəki ağaclara, küçədəki işıq naqillərinə qonurlar, Allahın verdiyindən tapıb qarınlarını doyuzdururlar. Elə onlar da özlərini atalarının evindəki kimi hiss edir.
Amma hər dəfə sərçələrə baxanda bir hadisə yadıma düşür.
Haradasa on-on iki yaşım olardı onda. Sərçələr təzəlikcə bala çıxartmışdılar. Hər il sərçələr bala çıxaranda nə qədər ətcəbala yuvadan düşür, anaları onları təzədən yuvaya qaldıra bilmədiyi üçün ya pişik yeyir, ya da yerdə qalıb ölürlər. Bir gün həyətdə gəzirdim. Evin divarının dibində sərçə balası gördüm. Ətcəbala deyildi, amma çox balacaydı, bədənindəki tüklər hələ bərkiməmişdi, uça bilmirdi. Onu ovcuma götürdüm. Qorxudan titrəyirdi, ciyildəyirdi. Hələ bərkiməmiş sarı dimdiyinin arasından nazik dili görünürdü. Ovcumdan çıxmaq üçün çırpınırdı, nazik caynaqları ovcumu qıdıqlayırdı.
Onunla bir az oynadım. Yazıq çırpınıb ciyildəməkdən lap əldən düşdü. Bilmirəm hardan ağlıma gəldi ki, başını kəsim. Zirzəmidən çoxdandır işlətmədiyimiz küt bıçaq tapdım. Bıçağın tiyəsi pas atmışdı. Sərçəni yerdəki kərpicin üstünə sıxdım. Bıçağı boğazına sürtməyə başladım. Küt idi deyə kəsmədi, bıçağı sıxanda sərçə balasının nazik boynunun necə xırçıldayıb sındığını eşitdim. Birdən-birə sərçə balasına yazığım gəldi, beynimdən “neyçün belə elədim?” fikri keçdi. Sərçə balasının ürəyinin necə döyündüyünü hiss edirdim. Amma bu biri əlim biixtiyar bıçağı onun boğazına sürtürdü. Axırda başı bədənindən ayrıldı. Ürəyi başı ayrılandan sonra bir-iki saniyə döyünüb dayandı. Yaman peşman oldum... Bir xeyli sərçənin cansız bədəninə, bədənindən ayrılmış başına baxdım. Bıçaqla torpağı yumşaldıb balaca çuxur qazdım, sərçəni orda basdırdım.
Hələ də o sərçə balasının necə titrədiyini ovcumda hiss edirəm...
Samovar qaynayanacan üç-dörd dəfə odun atıram. Axırda pıqqıldamağa başlayır. Evdən altı his bağlamış dəm çaynikinə quru çay töküb üstünə samovar suyundan alıram, qoyuram dəmlənsin. Çay dəm alanacan evdən stəkanla şokolad götürürəm. Təzədəm çaydan süzüb səkinin üstünə qoyuram. Siqaret yandırıb çəkməyə başlayıram.
İki-üç şanapipik həyətə qonub asfaltın üstündə eşələnir. Siqaretə qullab vura-vura onlara baxıram.
Qapı açılır, quşlar hürküb uçur. Zəki başını həyətə uzadıb məni çağırır:
– Həci, ay Həci.
– Hə, Zəki, gəl içəri.
Amma quşları hürkütdüyünə görə ürəyimdə onu söyürəm. Zəki həyətə girib qapını bağlayır.
Zəki bizim qonşudu, boş vaxt tapan kimi qaçır yanıma. Yaxşı uşaqdı, bir az hozəkiliyi olmasa. Tez qızışır, davakarın biridi.
– Çay içirsən?
– Yox, çox sağ ol. Həci, axşam neynəyək?
– Axşam gəl, baxarıq.
– Yaxşı.
Zəki gedir. Hərdən atışıb pivə alırıq, “axşam neynəyək?” bizim parolumuzdu. Həmişə içmək istəyəndə eyni sualı verir, mən də həmişə eyni cavabı verirəm. Gərək axşama pul tapım. Qardaşımın yanına gedirəm, iki manat alıram. Hə, işim düzəldi. Mən işləmirəm, heç vaxt pulum olmur. Lazım olanda gedirəm qardaşımın qulağını kəsirəm. Sağ olsun, heç vaxt məni əliboş qaytarmır. O, maşın ustasıdı, qazancı babatdı.
Çayımı içib yenə bir stəkan doldururam. Toyuqların qaqqıltısı gəlir. Hinə tərəf boylanıram. Deyəsən, yenə yer üstündə davadı. Hində toyuqların yumurtlamağı üçün iki dənə yeşik qoyub içini samanla doldurmuşam. Qanuna qalanda yumurtlayan toyuq durub yeri boşaltmalıdır ki, başqaları da yumurtlaya bilsin. Toyuq çox, yeşik iki dənə. Qanun bir yana, heç ədəb-ərkandan da deyil ki, sən yerini rahatlayıb yumşaq və isti yeşikdə kef edəsən, o birisi də qarnındakı yumurtayla qovrula-qovrula qalsın. Amma yumurtlayan toyuq daha durmaq istəmir. Mənim toyuqlarım nə qanun tanıyır, nə də ərkan qanır. Buna görə də dava başlayır. Bir-birini dimdikləyə-dimdikləyə qaqqıldaşırlar. Yəqin, öz dillərində söyürlər. Onlar dava edəndə yeşikdəki yumurtalar ya yerə düşüb sınır, ya da bir-birinə dəyib çatlayır. Quşbeyinlər! Bir dənə yeşiyi də bölüşdürə bilmirlər. Amma sonra elə mehriban yan-yana dayanıb yemi dənləyirlər ki, elə bil heç dava eləyən bunlar deyilmiş. Olan yumurtaya olur.
Ara sakitləşir, deyəsən, yer məsələsi həll olunur. Xoruz yenə tüklərini qabardıb kişiyana gəzir.
Durub evin dalına gedirəm. Əncir ağacının yanında dayanıb atamgilə baxıram. Atam kəmçə ilə palçıq götürüb daşın üstünə yaxır, başqa daşı götürüb onun üstünə qoyur. Əliylə o yan-bu yana tərpədib yerini rahatlayır, daş baltasıyla üstünə vurub bərkidir.
– Saşa, palçıq ver, – deyir.
Saşa vedrəyə palçıq dolduranda məni görür.
– Ey, neynirsən? – soruşur.
– Heç nə, əncir yeyirəm, istəyirsən, sən də gəl.
Mənə fikir vermir. Vedrəni götürüb atamın yanına qoyur. Saşa, əslində, məndən cavab gözləmirdi. O elə-belə sual vermişdi. Cavab onunçün maraqlı deyil.
Əncir yetişməyə başlayan kimi ağacın yarpaqları, gövdəsi, yer bütün şirə olacaq. Qarışqa, arı, sərçə, sığırçın meyvələrə daraşacaq. Bütün yesələr, adamı yandırmaz. Meyvələri bir az dimdikləyib yarıdançərək eləyib qoyurlar. Hər il nə qədər məhsul zay olur.
Abşeronunku əncirlə üzümdür. Başqa meyvə ağacları burda çox davam gətirmir, beş-altı ilə quruyur. İki-üç ildən bir şaftalı, qaysı, albalı, gilas ağacları alıb əkirik. Xeyri yoxdu, heç biri qalmır. Ata-baba bir şey bilib ki, hər yerə əncir-üzüm əkib də. Amma elə bu əncir-üzüm nəyə desən dəyər. Yedikcə adamın gözünə işıq gəlir. Haçansa bu meyvələr bağlarımızın bəzəyi idi. Haçansa bu bağlar adla idi. Heyif ki, mən bağların hasar-çəpər tanımadığı vaxtları görməmişəm. Atam deyir, əvvəl kənddəki bağların arası açıq olurdı, heç kim bağa hasar çəkmirdi. Payızda meynə kəsilən vaxt çubuqları dərz bağlayıb bağ mərzinin ətrafına düzürdülər. Hamı öz mərzinin harda başlayıb harda qurtardığını bilirdi, heç kim heç kimin yerinə göz dikmirdi. Bağ mövsümündə həmin dərzləri ocağa, samovara işlədirdilər. Payızda yenə təzə dərzlər bağın sərhədlərinə düzülürdü...
İndi, maşallah, bağ hasarlarına baxanda adamın gözü qaralır. Bağlar tərəfə keçəndə marağa saymışam. Gördüklərim arasında ən hündür hasar iyirmi bir daşdı – dörd metr iyirmi santı (bir mişar daşı iyirmi santimetr hesablanır). Evivəcən sənin, hasar yiyəsi! Bu boyda hasar olar? Hələ üstünə şüşə-müşə də düzüblər. Oğru qabağı saxlayırlar öz aləmlərində. Guya oğru dörd metr iyirmi santilik malalı hasara çıxacaq, qabağını bu şüşələr kəsəcək! Oğru köpəyoğlu nərdivanla gəzir bəyəm? Birinci dəfə Bakı bağlarına daş töküb hasar çəkən adam Bakı bağlarının da başına daş saldı. Hündür hasarlar, neçəmərtəbəli sarayaoxşayan villalar Bakı bağlarını, Abşeronu öldürdü. Həmin hasarların ucbatından bağlarda külək əsmədi, ağac-uğac qurudu, məhv oldu getdi. Ölən əncir-üzümün yerini tutan palmalar, şamlar ölən bağların başdaşısı oldu. Abşeron küsdü bizdən.
Bağlardan əlimiz üzülüb. Kənd nəyi qoruyub saxlaya bilibsə, əlimizdə-ovcumuzda qalan odu...
Məsciddən azan sədaları yüksəlir. Günorta namazının vaxtıdı.
Məscidimiz qədimi məsciddi. Hardasa beş-altı yüz yaşının olduğunu deyirlər. Adı Seyid Qədir məscididi. Sovet vaxtı bir müddət məktəb kimi fəaliyyət göstərib, sonra kolxozun anbarı olub. Həştadıncı illərin axırlarında təzədən məscid kimi bərpa ediblər. Bunları nənəm danışıb. Arada babasından da danışır. Nənəmin babası Aydəmir kişi müəzzin olub. Gündə üç dəfə bu məscidin damına çıxıb, – onda məsçidin minarəsi yox idi, – dörd istiqamətə azan verib. Nənəmin dediyinə görə, gur, canayatan səsi olub. Yaxın kəndlərdə də onun azanını eşitməmiş namaza durmayıblar.
Azan qurtarır. Gedib soyumuş çayımı içirəm. Həyətdə gicəllənirəm.
Anam məni səsləyir.
– Saşanı çağır, yemək yesin.
Gedib atamgili çağırıram. Atam daşı yerinə bərkidib əlcəklərini çıxarır.
– Saşa məllim, sən də gəl, – deyirəm. Çağırmasam, gəlməyəcək.
O da əlindəki sarı fəhlə əlcəklərinin tozunu çırpıb çıxarır, kubiklərin üstünə atır, yırğalana-yırğalana gəlir.
– Saşa, əllərini yu, yeməyini gətirim.
– Adım Seyfəddindi, – deyir.
– Bilirəm, – deyirəm, – amma Saşa yaxşıdı.
Həyətdəki kranı açıb əllərini yuyur.
– Gəl bura.
Hamamın yanındakı otağın qapısını açıb əlimlə işarə edirəm ki, içəri girsin. Qaloşlarını çıxardıb içəri girir.
– Saşa, neçə kilosan? – soruşuram.
– Bimyəm, – deyir.
– Altmış kilo olarsan, – deyirəm, – lap uzağı altmış dörd.
Azı yüz on-yüz iyirmi kilosu var, istəyirəm zarafat edim, amma qanmır.
– Bimyəm, – deyir, – hamısı evdə kağazda yazılıb.
– Nə kağız?
– Keçən il vayenkamata çağırmışdılar, orda çəkdilər, ölçdülər. Hamısı yazılıb evdə.
– Neçə yaşın var? – soruşuram.
– Bimyəm, o da kağazda yazılıb.
On səkkiz-on doqquz yaşı olar Saşanın.
– Sən otur, gəlirəm indi, – deyirəm.
Çıxıb evdən yeməyi gətirirəm. Kasanı, doğranmış çörəyi, göy soğanı, duzu stolun üstünə düzürəm.
– Çox sağol, Allah canını sağ eləsin, – deyir.
Elə-belə də deyir, fasiləsiz, birnəfəsə. Çox güman, heç dediyinin mənasını bilmir, dili öyrəşib.
Siqaret yandırıram. Saşa yeməyə başlayır. O yeyən vaxt danışmıram ki, rahat yesin. Amma Saşa yemir, tikələri diri-diri udur. Mən siqareti qurtarmamış Saşa yeyib qurtarır. Qabları aparıb çay gətirirəm. O saat stəkanı götürür. Qəribə çay içməyi var Saşanın. Stəkanı dodaqlarına yaxınlaşdırıb çayı sovurur.
– Həə, Saşa məllim, söhbət elə, – deyirəm.
– Səlman evlənir, – deyir. Səlman dayısı oğludu.
– Haçan? – soruşuram.
– Apreldə, – deyir. – Dayım dedi. Qonşudan alıb qızı. Öz qonşularıdı. Qoyun da alıb. Toyçün saxlayır.
– Səlman səndən böyükdü? – soruşuram.
– Yo, bi yaş balacadı. Elməddin də mənnən bi yaş böyüydü.
Elməddin bunun ortancıl qardaşıdı.
– Deməli, Elməddin Səlmandan iki yaş böyükdü, – deyirəm.
– Yox, – deyir, – mən Səlmannan bi yaş böyüyəm, Elməddin də mənnən bi yaş böyüydü.
– Hə də, – deyirəm, – deməli, Elməddin Səlmannan iki yaş böyükdü.
Bir az fikirləşir.
– Yo, – deyir, – o mənnən bi yaş böyüydü.
– Həə, – deyirəm, onsuz da bunu başa sala bilməyəcəyəm, – mən səhv başa düşdüm.
– Bir az pul yığım, mən də evlənciyəm, – deyir.
– İstədiyin var? – soruşuram.
– Var. O vaxt internatda məniynən oxuyub. Sonra itirdim onu. Bimədim hardadı. Axırda tapdım. Pajarninin yanında olullar.
– O da səni istəyir? – soruşuram.
– Hə. Hər gün danışıram.
– Telefonun var? – soruşuram.
– Yox, – deyir.
Çayını içib qurtarır.
– Çox sağol, Allah canını sağ eləsin.
Qapının ağzında qaloşlarını geyinir.
– Pul yığım, evlənciyəm. Çıxıb gedciyəm buydan.
– Hara? – soruşuram.
– Hələ bimyəm.
– Allah köməyin olsun, – deyirəm.
– Əmi hardadı? – soruşur.
– Çörək yeyir, sən get evin dalına, o da bir azdan gələcək. Amma heç nə eləmə a, onu gözlə.
Saşa gedir. Stəkanı götürüb evə girirəm, anam mənim üçün də yemək çəkir.
– Yedi? – atam soruşur.
– Hə, – deyirəm. – Ötürdüm evin dalına.
– Deyəydin heç nəyə əl vurmasın.
– Dedim.
Çörəyimizi yeyirik. Atam durub çıxır, mən də içəri keçirəm bir az uzanım. Yuxu aparır məni, bir az mürgüləyirəm.
***
Anamın səsinə oyanıram.
– Dur, çağıran var. Deyəsən, Zəkidi.
Pəncərədən bayıra baxıram. Axşamüstüdü. Durub bayıra çıxıram.
– Həci, dəmirkəsən mişarı ver də. – Zəki deyir.
– Onu neynirsən? – soruşuram.
– Qoçun buynuzu əyridi axı, ətinə girir. Baba ucunu kəsəcək.
Tövləyə girirəm, əşya yığdığımız ləmənin üst rəfindən mişarı götürəndə qabdakı qoza tumları yerə dağılır. Çıxıb mişarı Zəkiyə verirəm.
– Bir azdan gəlirəm, – deyib gedir.
Tövləyə girib qoza tumlarını yerdən yığmağa başlayıram. İstər-istəməz Süleyman yadıma düşür. Süleyman sinif yoldaşım idi, bu qoza tumları ondan qalıb. Doqquzda oxuyurduq onda. Yenə həmin gün gözümün qabağına gəlir.
İndiki kimi axşamüstüydü Süleyman gələndə.
– Gedək meşədən qoza yığaq da, – dedi.
– Qozanı neynəyirsən? – soruşdum.
– Tumlarını əkib böyüdərik, satarıq, – dedi.
– Başın xarabdı?
– Yolka bilirsən neçəyədi? Yaxşı pul var e yolkada.
– Kimdi yolka alan?
– Bağ camaatı. Bağlar tərəfə getməmisən? Hamısı yolka əkir həyətdə. Gəl gedək.
– Sən get. Mənim işim var.
– Ee, adamsan da. Yarım saata qayıdarıq.
Axır saqqızımı oğurladı. Kəndin qırağındakı balaca meşəyə getdik. Adına meşə deyirik, amma əl boyda yerdi. On beş-iyirmi sıra şam ağacıdı, haçansa əkiblər. Heç sıx da deyil. Şor tərəfdən dayananda ağacların arasından yol, yol tərəfdə dayananda da şor görünür. O vaxt əmək müəllimimiz demişdi ki, buna süni meşə deyirlər. Çünki bu ağacları kimsə əkib, öz-özünə yetişməyib.
Meşəyə çatan kimi büküb cibinə basdığı yem kisəsini çıxartdı. Əl atıb budaqdan iki dənə qoza qopartdım.
– Ağacdan dərmə, – dedi, – yerdəkiləri yığ. Onlar yetişmişdi.
– Bunları nəyə əkəcəksən? – Əyilib yerdəki qozaları yığa-yığa soruşdum.
– Nəyə olsa. Zibillik doludu yağ qablarıynan.
Beş-on dəqiqəyə kisəni yarıladıq.
– Bəsdi, – dedi.
Kisəni dalına atdı, kəndə qayıtmağa başladıq.
Süleymanın anası bizim kənddən idi, atası şəhərliydi. Bizdən bir yaş balaca bacısı da vardı. Bunlar balaca olanda ataları ölüb. Anaları qayıdıb gəlib kəndə. Bir-iki ildən sonra söz-söhbət gəzməyə başlayıb, guya bunun anası kimiynənsə gəzirmiş. Dayısı başını kəsmişdi anasının. Dayısı hələ də türmədəydi, uşaqlar uzaq qohumlarının yanında qalırdılar.
Süleyman bütün günü küçələrdəydi. Gah dəmir yığırdı, gah şüşə butulka. Arada fəhləlik də edirdi. Əlinə düşən pulu gizlincə yığırdı. Həmin il özünün də, bacısının da məktəb ləvazimatlarını, pal-paltarını özü almışdı. Bir də məktəbdə bacısıyçün bulka, şokolad alırdı.
İndi də hardansa ağlına düşmüşdü ki, ağac əkib satsın.
– Qozaları bütöv əkirsən? – soruşdum.
– Yox, – dedi, – sındırırsan, tumları içindədi. Bir qozada kalan tum olur.
Bizim qapıya çatdıq. Süleyman nə sənə, nə mənə, birbaş həyətə girib kisədəki qozanın təxminən yarısını yerə boşaltdı.
– Bu sənin, – dedi.
Qalan qozanı yenə dalına atıb getdi.
Əlbəttə ki, ağac əkmək fikrim yox idi. Qozaları vedrəyə yığıb bir küncə qoydum. Qoy qalsın, uzaq başı hamamı qızdıranda yandıraram.
Səhəri gün məktəbdən çıxanda soruşdu:
– Əkdin?
– Yox, – dedim, – sındırıb tumlarını yığdım, bu gün əkəcəyəm.
Nə üçün yalan dediyimi bilmirəm.
Sağollaşıb ayrıldıq.
Axşamüstü qonşu kəndə, bibimgilə getdim. Həftəsonuydu, gecəni onlarda qaldım. Bu biri gün axşam evə qayıdanda qardaşım dedi ki, Süleyman ölüb.
– Dünən axşam zibillikdə dəmir yığırmış. İtlər cumub üstünə. İtlərdən qaçanda maşın yoluna çıxıb, maşın vurub onu. Yerində qalıb.
Süleymanı günorta basdırmışdılar.
Gecəylə bütün qozaları sındırıb tumlarını yığdım, amma əkmədim. O vaxtdan qalıb bu tumlar.
Tum yığdığım qabı yenə ləmənin üst rəfinə qoyuram. Kolyanı yemləyirəm.
Həyətə çıxanda atamla Saşa gəlir. Saşa əl-üzünü yuyur, qapıdan çıxanda atam deyir:
– Sabah yenə gəl a, yadından çıxmasın.
Saşını başını tərpədib gedir.
Saat altıda nənəmin yanına gedib pensiya kartını götürürəm. Çıxıb dükanın qabağına gəlirəm. Pensiya vurulub artıq, Max-max yoxdu. Pulu alıb gedib. Növbədə adam azdı. Pulu alıram, nənəyə verib evə qayıdıram.
Bir-iki saat başımı girələyirəm. Zəki gəlir. Dəmirkəsən mişarı da gətirib. Mişarı alıb yerinə qoyuram, küçəyə çıxırıq.
– Nə qədər pulun var? – soruşuram.
Cibindən bir manatlıq, bir də altmış qəpik çıxartır.
– Getdik.
Siqaret yandırıram. Zəki də məndən birini alıb yandırır.
– Həci, fərli siqaret al da.
Mən ucuzundan çəkirəm, altmış qəpiklik.
– Bağışla, Zəki, gələn dəfə bahalısından alaram.
– Yox e, sənə görə deyirəm, – Zəki sözü fırladır. – Çox ağırdı bu, sinəvi yatırdar. Uzaqdan Mehrabı görürəm. Zəkiyə deyirəm yolu dəyişək. Qışdan Mehrabla aram dəyib, üz-üzə gəlmək istəmirəm.
Mehrab mənim curumdu. Belə baxanda əclafın dal ayağıdı, amma həmtayıq, uşaqlığımız bir yerdə keçib. Quşbazdı, bir dam quşu var. Quşbaz olmasam da, söhbətimiz tuturdu Mehrabla. Elə kənddə bir Mehrab idi oturub-durduğum, bir də bu Zəki.
Bir dəfə axşam gəldi ki, səhər bazara gedək mənimlə. Quş aparırdı satmağa. Dedi, quşları sataq, axşam oturarıq. Araq alaram, bir az da kolbasadan-zaddan. Razılaşdım.
Bu biri gün səhər tezdən gəldi, qoltuğundakı qutuda üç cüt quş vardı. Sabunçu bazarına getdik. Cins quşlar idi deyə, yaxşı qiymətə satıb qayıtdıq. Dedi, axşam gələrəm.
Axşam oldu, amma Mehrab gəlmədi. Hava qaralanacan gözlədim, axır durub getdim bunlara. Atası dedi ki, günorta şəhərə gedib, hələ gəlməyib.
O vaxtdan Mehrabla danışmıram. Söhbət araqdan getmir, adam söz verdisə, gərək eləsin.
Dalanla kənd içinə çıxırıq. Müslüm budkanı bağlayır. Kənddə yanacaqdoldurma məntəqəsi yoxdu, müslümün atası gedib Zabratdan benzin alıb gətirir, Müslüm litrlə satır burda. Budkanın adını "Qıf-petrol" qoymuşam.
Müslümlə salamlaşıb Mirzənin dükanına giririk. Pivəni həmişə bu dükandan alırıq. Mirzə də bizi bir yerdə görməyə öyrəşib. Amma bu gün həmişə aldığımız pivədən yoxdu.
– Nenəyək? – Zəki soruşur.
– Yekəbaşın yanına gedək, – deyirəm.
Bu yekəbaş da mənim sinif yoldaşım olub. Doğrudan başı çox yekədi. Həm formaca yekəbaşdı, həm xasiyyətcə, ləqəbi onu hərtərəfli tamamlayır. Özü də mənim adaşımdı, yanlarını basa-basa gəzir. Kefim kök olanda ona Cəsur ayı balası deyirəm. Yekəbaşdan ikilitrlik pivəylə ağ tum alıb bizə gedirik. Evdən cibimdə iki dənə stəkan çıxarıram. Bayaq Saşanın yemək yediyi otağa giririk. Atam bura gəlmir, rahat içə bilərik.
Pivəni açıb süzürük, tumu açıb stolun üstünə tökürük. Püff. Pivə qaxsıyıb. Ay sənin, yekəbaş köpəyoğlu...
– Heç nə eləməz bizə? – Zəki soruşur.
– Noolar olar da, – deyirəm. – Pul vermişik, tullamayacağıq ki.
Yekəbaşı söyə-söyə pivəni içirik. Zəki bir stəkan içən kimi başlayır danışmağa. Pivə dilini açıb yenə.
– Həci, – deyir, – bizim axırımız necə olacaq?
Çiyinlərimi çəkirəm.
– Yəqin, yaxşı olar da, – deyirəm.
– Hardan yaxşı olacaq e? Cibdə pul yox, qızlar üzümüzə baxmır...
De, yenə başladı öz nəğməsini. Dərdi-azarı ancaq qızdı. Gündə birinin dalınca düşür.
– Sabah gedəcəyəm məktəbə, – deyir.
– Xeyir ola?
Zəki cavab vermir.
– Yenə kimin arxivini qurdalayırsan?
Zəkinin öz sözüylə deyirəm. Haçan hansı qızın dalınca düşsə, əvvəlcə “arxivini qurdalayır”. Gic oğraş, çıxmadığı oyun qalmayıb, camaatda eyib axtarır.
– Ruqiyyənin.
– Azərin qızının?
Başını tərpədir.
– Gijdəmə, o sənin tayın deyil.
Fikir vermir. Tum çırtlaya-çırtlaya pivəni içirik.
İçib qurtarandan sonra tum qabıqlarını, pivə butulkasını sellofan torbaya yığıram. Qapının ağzına çıxırıq.
– Həci, bir dənə siqaret ver də.
Hərəmiz birini yandırırıq. Torbanı Zəkiyə verirəm.
– Gedəndə tullayarsan.
Alıb başını tərpədir.
– Özün də, mənə bax, Ruqiyyənin dalınca düşmə. Atası bilsə, səninçün yaxşı olmaz.
– Qorxma, Həci. Uşaq deyilik ki, – deyib Zəki yellənə-yellənə gedir.
Siqareti tullayıb həyətə girirəm.
***
Səhəri gün hava qaralandan sonra Zəki gəlir. Üzündə qan ləkələri var, döyüblər onu. Həyətə salıb üzünü yuyuram, üst-başını sahmana salıram, su verirəm içir.
– Nolub? – soruşuram.
Heyvərə mənə qulaq asmayıb, gedib Ruqiyyəgilin məhəlləsinə. Azər görüb bunu, başa düşüb. Tutub nəyi var döyüb.
İstədim bir-iki dənə də mən ilişdirim buna, lənət şeytana deyib özümü saxladım. Özünə gəlsin, sabah başa salaram.
Bir az oturub özünə gəlir, durur getsin.
– Özün gedə biləcəksən? Ya gəlim səninlə?
– Yox, Həci, gedirəm.
Amma tək getməli halda deyil. Aparıb evlərinə ötürürəm. Qayıdanda küçədən üç manat tapıram. Bayaq Əbdülün qızı pul axtarırdı, yəqin, o itirdiyidi. Əvvəl istəyirəm aparım verim onlara, amma getmirəm. Onsuz da Əbdül döyüb qızı, versəm, nə olacaq guya?
Çox sakitdi bu gecə. Şanapipiklər də gözə dəymir. Onların gecə hara getdiyini bilmirəm, çünki yuvalarını görməmişəm. Hava qaralan kimi yoxa çıxırlar, səhər yenə peyda olub yem axtarırlar.
Mirzənin dükanına gedirəm. Həmişə aldığımız pivədən gəlib. Yoldan tapdığım pula pivə alıram.
– Bu gün təksən, – Mirzə deyir. – O birisi hanı?
– Onun yanına gedirəm, – deyirəm. Nağıl açmağa halım yoxdu.
– Tum istəmirsən? – soruşur.
– Yox, – deyirəm, – balığımız var.
Qayıdıb həyətdə pivəni içirəm. Sonra küçəyə çıxıb butulkanı tullayıram, siqaret yandırıram.
Doğrudan, maraqlıdı, nə olacaq bizim axırımız?
Xəzri əsməyə başlayır. Əvvəlcə zəif əsir, pencəyimin ətəyini tərpədir, getdikcə güclənir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(13.07.2023)
