“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Qiraət saatı”nda Fəxrəddin Qasımoğlunun “Son gecə” detektiv romanının dərcini yekunlaşdırdı. Böyük oxucu marağını və istəyini nəzərə alıb romanın davamı olan “On ikiyə işləmiş” romanının dərcinə başlayırıq.

Özü polis orqanlarında çalışan, ən dəhşətli, tükürpədici cinayətlərdən bilavasitə xəbər tuta bilən müəllifin bu romanı da sizləri sonadək gərginlik içində saxlayacaq. Və siz bu romanı da çox bəyənəcəksiniz.

19 –cu dərc

Polkovnik sonuncu aldığı məlumatı təhlil edirdi.

Təşvişə saldıqdan sonra Səlimin ilk görüşəcəyi adamın kim olduğunu bilmək Arif Dadaşzadə üçün çox vacib idi. Sonrakı gedişlərini bunun üzərində quracaqdı. Əgər düşündüyü kimi, İsfəndiyarın oğlunun qətlində Səlimin əli vardısa, böyük ehtimalla o, yaranmış vəziyyəti müzakirə etmək üçün ilk növbədə vaxtilə bu işdə onunla əlbir olmuş, yaxud da ən azı bu qətl barədə məlumatı olan adamla görüşməyə gedəcəkdi. Xüsusilə başqa vaxt işləri ilə bağlı evdə tapılmayan Səlimin təhlükə hiss etdikdən sonra son iki gündə ailə üzvlərini evdən bayıra çıxmağa qoymaması, özünün də evə qapanması onun həm ehtiyatını gözləməsi, həm də uzun müddət bu hədənin haradan gəldiyini götür-qoy etməsi anlamına gəlirdi. Və əgər aktiv addımlar atmağa başlayırsa, deməli, bəzi nəticələrə gəlib və indi onları yoxlamağa başlayıb.

Ancaq Səlim Arif Dadaşzadənin heç gözləmədiyi addımı atmış, ilk olaraq birbaşa İsfəndiyar Mövlayevin özü ilə görüşməyə getmişdi. Bu nə ola bilərdi?

Polkovnik qaşlarını düyünləyib fikirləşməkdə davam edirdi.

Qətldən xeyli vaxt keçib. Əlbəttə, çoxşaxəli biznesini heç də həmişə qanunlara söykənən və normal işgüzar münasibətlər üzərində qurmayan Səlimin başqa ehtiyat edəcəyi məsələlər də ola bilər. Aradan otuz il keçdiyi nəzərə alınarsa, Səlim o gəncin qətlini heç xatırlamaz, yaxud xatırlasa belə oraya yozmaz, bu təhdidi yaxın keçmişdə etdiyi günahlarla əlaqələndirib narahat ola bilərdi. Bunu nəzərə alan polkovnik, kitabı göndərərkən Səlimə deyiləcək mətnin sözlərini bir-bir seçmiş, adamının o sözləri olduğu kimi çatdırmasını tapşırmışdı. Əvvəla məhz «Vicdan susanda» adlı kitabı göndərməsi elə-belə deyildi. Psixoloji nöqteyi-nəzərdən xəyanət etmiş adamlar, bunu bəzi hallarda tamah məqsədi ilə, əsasən isə ya məcburiyyətdən, ya da özünü və ya yaxınlarını təhlükədən qorumaq üçün edirlər və həmin məsələ ötüşdükdən sonra uzun müddət rahat nəfəs alır, hətta hər şeyin yaxşı qurtardığına sevinib özlərini sakitləşdirir, xəyanət etdiklərini isə unudurlar. Ancaq azca da olsa, vicdanları varsa, zaman keçdikcə o mütəmadi olaraq baş qaldırır və insana əziyyət verməyə başlayır. Bundan yayınmaq mümkün deyil. Azca vicdan isə, ən vicdansız adamda da var. Bu psixoloji yanaşma doğrudursa, Səlim göndərilmiş mesajı yaxın keçmişdə etdiyi, hələ vicdanına əziyyət verməyə başlamamış pis əməllərinə yox, uzun müddət vicdanını yoran həmin qətlə yozmalıdır. Göndərilən mətnin sözlərində məhz «köhnə dostları göndərib, ona aiddir» deyilməsi özü də vicdanı uzun illər susan, yerin altını da, üstünü də bilən Səlim kimi birisinə çox şeydən xəbər verməli idi. Hər-halda vicdan əzabı cinayətkarlarda sonradan qalan yeganə hissdir və bunu bilən polkovnik də şübhələndiyi adamı həmin yerdən vurub etdiyi gedişin verdiyi effekti yoxlayırdı.

Əslində, qətldə hansısa formada əli olduğuna şübhələndiyi adamın ilk olaraq elə oğlu qətlə yetirilmiş İsfəndiyarla görüşməsi özü də bəzi qənaətlərə gəlməyə kömək edə bilər. Məsələn, aldığı təhdiddən sonra, bir müddət təhlükəsizlik tədbirləri görən Səlim təhdid oluna biləcəyi və onu qorxudan bir neçə məsələni götür-qoy edib onları bir-bir yoxlamaq və sonrakı addımlarını müəyyən etmək qərarına gəlib. Bu zaman o, təbii ki, üstündən uzun müddət keçməsini nəzərə alaraq, tutduğu siyahıda ilk növbədə daha az ehtimal etdiyi təhlükə mənbəyindən başlamağa üstünlük verib. İsfəndiyarın onu necə qarşılayacağını bilmək üçün. Burada, şüuraltında gizlənmiş və hərdən özünü büruzə verən məlumatın kitabın adını oxuyunca yenidən baş qaldırması da rolunu oynayıb. Bir neçə gün qapandıqdan sonra evindən çıxarkən ilk getdiyi yerin Day-dayın evi olması belə düşünməyə əsas verir. Adamının dediyinə görə isə, İsfəndiyar onu həyətin ortasında gözləyirmiş və çox gülərüzlə qarşılayıb. Əlbəttə, heç nədən xəbəri olmayan İsfəndiyarın köhnə dostunu belə qarşılaması normaldır. Səlim isə Day-dayı yaxşı tanıyan biri kimi gözəl bilir ki, əgər zəhmli dostu neçə illər sonra oğlunun öldürüldüyünü öyrənib sübutu olmasa belə, bu işdə iynənin ucu qədər ondan şübhələnibsə və məsələni araşdırmağı tapşırıb nəticəni gözləyirsə, heç vaxt rola girməz və ona bu cür isti münasibət göstərməz. Bəli, onun belə addım atması məhz buna hesablanıb - bu gəlişinə İsfəndiyarın reaksiyasını öyrənməyə. Deyəsən, hər şey yerini almağa başlayır.

Ancaq bir şey də var. Qoca tülkünün iki gün fikirləşdikdən sonra məhz təhlükəyə qarşı, bir növ «va-bank» getməsi polkovniki planlarını kökündən dəyişməyə vadar edəcəkdi. Çünki, bu qətlin Arif Dadaşzadə tərəfindən araşdırıldığını ağlına gətirməyən Səlim İsfəndiyarın onu belə qarşılamasından sonra arxayınlaşıb diqqətini siyahısındakı başqa məsələlərə yönəldəcək, bu ehtimalı isə bir kənara atacaqdı. O zaman bundan sonra onun biznesində alıb-aldatdığı və sair görüşəcəyi adamların kimliyi polkovnik üçün tam əhəmiyyətini itirəcəkdi. O isə sonrakı mərhələdə Səlimin daha kimlərlə görüşdüyünü öyrənərək bu yolla bir ipucu tapacağına çox ümid edirdi.          

Hər halda məsələnin müsbət tərəfi də var idi. Əgər bu ehtimallar doğrudursa, onda elə həmin ehtimallar təsdiq edir ki, Səlim bir neçə qorxduğu məsələ ilə bağlı İsfəndiyarın oğlunun qətlini də istisna etməyib. Bu isə dolayısı ilə də olsa, onun bu qətldə əli olduğunu təsdiqləyir. Bu özü də bir nəticədir. Qoy lap dolayısı ilə gəlinən nəticə olsun. Otuz il əvvəl törədilmiş bir qətlin çözülməsi elə dolayısı ilə gəlinən nəticələr və yalnız məntiqə söykənən ehtimallarla başlayır.

Polkovnik qarşısındakı masanın üzərindəki təkcə özünə məlum olan sxem çəkilmiş vərəqi götürüb yandırdı və külqabına qoydu. Bir neçə saniyədə yanıb qurtaran kağızın külünə baxıb pıçıltı ilə dedi:

-O vaxt alınmadı. Bu dəfə hər şeyin axırına çıxacağam, Səlim.

* * *

Tanış mənzilin qapısının zəngini basıb gözlədim. Bir qədər keçmiş, əvvəlcə qapı azca aralandı, ev sahibi gələnin mən olduğumu görüb qapını örtüb zəncirini çıxardıqdan sonra tam açdı və içəri dəvət etdi.

-Salam, Matvey Semyonoviç.

Matvey Proxorov qaşqabaqla salamımı alıb, əli ilə dəhlizin sol tərəfindəki qapıya işarə etdi:

-Bu otağa keçin.

Dediyi otağa keçib dayandım. Konvertdə verilmiş məlumata əsasən Matveyi oğlu ilə hədələyib məni qəbul etməyə razı salmışdılar. Bu halda onun məni belə qaş-qabaqla qarşılaması təəccüblü deyildi. Ancaq olsun, onsuz da gedərkən bu təhlükənin real olmadığını və addımımızın zərurətdən atıldığını ona izah edəcəkdim. Ev sahibi qapını örtüb ardımca otağa girdi.

-Buraya əyləşin.

-Sağ olun.

Üzbəüz oturduğumuz masanın üzərində külqabı, alışqan və bir qutu ucuz siqaret var idi. Belə siqaretlərin tərkibində çox vaxt tütündən başqa hər şey olur və adətən tüstüsünün çox kəskin qoxusu olur.

-Əgər etiraz etmirsinizsə, siqaret yandırım.

-Buyurun, ev sahibi sizsiz.

Matvey Proxorov yandırdığı siqaretdən bir qullab alıb tüstünü otağın açıq pəncərəsinə tərəf üfürdü. Ancaq pəncərədən içəri vuran meh həmin tüstünü düz üstümüzə qaytardı. İkinci qullabı vuran ev sahibi uzun-uzadı öskürməyə başladı.

Səbirlə susur, onun hərəkətlərinə tamaşa edirdim. Öskürəyini birtəhər kəsən Matvey siqareti söndürmədən külqabına qoydu. Yanan siqaretin tüstüsü tavana millənir, ara-sıra pəncərədən vuran meh bu tüstünü bütün evə yayırdı. Bir dəqiqə sonra otağı olduqca xoşagəlməyən, kəskin bir iy bürüyüb burnumu qıcıqlandırmağa başladı. Əgər bu Matveyin hələ yarısı yanmamış ilk siqaretindən belə bir qoxu əmələ gəldisə, onda Allah məni onun ikinci və üçüncü siqaretlərindən qorusun.

Bu adamın özü belə, bu siqaretdən yalnız iki qullab vurub iki dəqiqə dayanmadan öskürdüsə, məqsədi aydındır. Məni bu yolla tez bezdirib çıxıb getməyə, daha az sual verməyə vadar etmək istəyir bu qoca.

Belə siqaret çəkən adamların özündən də, paltarlarından da, yaşadıqları evdən də eyni iy gəlir. Ancaq nə məni qarşılayan Matveydən, nə də az əvvəl girdiyim bu mənzildən bu ucuz siqaretin hopmuş qoxusu gəlmirdi. Üstəlik, evdə kondisionerin olmasına da fikir vermişdim. Kondisioner bayıra ötürmək üçün evin nəmişlyini çəkdikcə, həmin evdə çəkilmiş siqaretlərin də qoxusu bu nəmişliyə qarışıb keçdiyi filterə hopur, tozu yığmaq üçün nəzərdə tutulmuş bu filtersə, evdə kəskin tütün qoxusunun ən böyük mənbəyinə çevrilir. Bu mənfi effektə siqaret çəkilən maşınların salonunda da rast gəlinir.

Bu saydıqlarımdan indi olduğum mənzildə heç bir əlamət yox idi. Evin təmiri də, içərisindəki kifayət qədər bahalı mebel və əşyalar da bu ailənin kasıb yaşamadıqlarından xəbər verirdi. Ancaq nədənsə, Matvey mənim gəlişim münasibəti ilə Bakı şəhərində bəlkə də ay ərzində heç on qutu satılmayan və yandırdıqdan sonra iki qullabdan artıq vura bilmədiyi bu ən ucuz siqareti sevməyə başlamışdı.

Gözucu Matveyə fikir verdim. Külqabıda tüstülənən siqaretə baxır, deyəsən ürəyində üçüncü qullabı vurub-vurmamasını götür-qoy edir, lakin bayaqki öskürəkdən sonra bunu etməyə risk etmirdi. Çox məzəli bir vəziyyət yaranmışdı. Ancaq daha onun heç nəyə yaramayan bu hoqqasını dayandırmağın vaxtı idi.

-Matvey Semyonoviç, biləsiniz ki, məni maraqlandıran suallara cavab almayınca buradan getməyəcəyəm, -bir qədər səsimin tonunu dəyişdim.

Eyhamla dediyim bu sözlərdən sonra Matvey diqqətlə gözlərimin içinə baxdı, sonra hirslə siqareti götürüb külqabında söndürdü və soruşdu:

-Sizə nə kömək edə bilərəm?

-Mənə həmin hadisə ilə bağlı bildiklərinizi olduğu kimi danışmağınız lazımdır. Düz danışarsızsa, bu zaman köməyi bizə yox, özünüzə etmiş olacaqsız.

-Siz niyə belə əminsiz ki, mən nəyisə düz danışmayacam?

-Əvvəla, ilk gəlişimdəki davranışınız belə düşünməyə əsas verir. İkincisi, həmin vaxt sizinlə eyni komissiyanın üzvləri olmuş ekspertlərin hər birinə yüz manat verərək həmin pulu oğlu ölmüş İsfəndiyar Mövlayevin göndərdiyini demisiz. Qeyd edim ki, o vaxtlar üçün həmin məbləğ heç də kiçik məbləğ sayılmırdı. Biz isə öyrənmişik ki, İsfəndiyar Mövlayev sizə heç bir pul göndərməyib. Ehtimal edirəm ki, o vaxt nəyisə gizlətməyə sizi vadar edən səbəblər, indi də nəyisə olduğu kimi deməməyinizə səbəb ola bilər. Yəqin məni başa düşdünüz?

Matveyin onsuz da yaxşı olmayan əhvalı bir qədər də dəyişdi, baxışlarını aşağı dikdi. İsfəndiyarın ekspertlərə pul göndərmədiyini yoxlamağım, yəqin başa düşürsünüz ki, imkansız idi. Bunu sadəcə ehtimal etmişdim. Əgər Matvey -«Xeyir, elə deyil» -desəydi, onunla mübahisə etmək üçün heç bir arqumentim olmayacaqdı. Ancaq o, bunu etmədi və əhvalının dəyişməsindən, belə deməklə düz onluğa düşdüyümü anladım.

-Mənim başqa çıxış yolum yox idi.

Aha, qoca əriməyə başlayır. Onu heç bir təhlükə gözləmədiyinə inandırıb sonra dinləmək lazımdır. Gələrkən elə belə də edəcəyimi düşünmüşdüm. Ancaq qocanın mənasız siqaret tryuku məcranı bir qədər dəyişdirmişdi. 

-Matvey Semyonoviç, gəlin əvvəlcə bir şeyi aydınlaşdıraq, sonra əsas söhbətimizə başlayaq. Biz dəqiq bilirik ki, İsfəndiyar Mövlayevin oğlu qətlə yetirilib. Lakin onu sizin və rəhbəri olduğunuz komissiyanın üzvlərinin öldürmədiyinə əmin olduğumuzu da demək, razılaşın ki, gülməli çıxardı. Biz sizi heç nədə ittiham etmirik, əksinə, təhlükəsizliyinizə və deyəcəklərinizin tam məxfi qalacağına zəmanət veririk. Siz ki təcrübəli adamsız. Bu qədər müddət keçdikdən sonra heç bir istintaqdan və məhkəmədən, sizin də şahidlik edəcəyinizdən söhbət belə getməyəcəyini bilirsiz. Bu, fərdi şəkildə həyata keçirilən qeyri-rəsmi bir araşdırmadır. Bir daha təkrar edirəm, sizin üçün heç bir təhlükə yoxdur və xahiş edirəm ki, mənim səmimiyyətimə inanasız.

Matvey başını yellədi.

-Əlbəttə, başa düşürəm. Ancaq yenə də qorxuram. Uşaqlarım üçün qorxuram. Onlar çox təhlükəli adamlardır.

-Mənim buraya gəldiyimi heç kim bilmir.

-Siz belə düşünürsüz. Mənimsə buna şübhəm var.

-Matvey Semyonoviç, illərin təcrübəsinə malik birisiz. Əgər sizin varlığınız həmin adamlar üçün təhlükə mənbəyi olsa idi və ya onlar belə düşünsəydilər, məndən əvvəl buraya nümayəndələri gəlmiş olardı, indi biz sizinlə üz-üzə oturmazdıq. Əgər gəlməyiblərsə, deməli, dediyiniz adamlar otuz il əvvəl verdiyiniz, digər rəylərdən heç nə ilə fərqlənməyən bir rəyin kimdəsə şübhə oyatmayacağına tam əmindirlər. Üstəlik də, araşdırmanı hansı yollarla və üsullarla apardığım, haradan başladığım da heç kimə məlum deyil. Ayrıca, sizin verdiyiniz rəy sənəd olaraq saxlama müddəti bitdiyindən çoxdan məhv edilib. Qarşı tərəf də bunu bilir və bu səbəbdən hansısa yolla sizə çıxacağımızı ağıllarına belə gətirmirlər. Sizinlə maraqlandığımı onlar yalnız məni izləməklə öyrənə bilərdilər ki, bu səadəti də onlara nəsib etmədiyimə əmin ola bilərsiz.

-Bəs onda siz bunu necə öyrənmisiz?

-Bizim əlimizdə olan sənəd rəyin otuz il əvvəl çıxarılmış surətidir.

Ev sahibi bir xeyli fikrə getidi. Nələri isə götür-qoy etdiyi simasından bilinirdi. Nəhayət dilləndi:

-Nə deyim, indi ki belədir, onda qulaq asın. Əslində, mən özüm də çox az şey bilirəm. Və inanın ki, olanlar hamısı iradəmin ziddinə baş verib. Dediyim kimi, çox qorxmuşdum onda. Yəqin bilirsiniz, 1990-cı il idi, yanvar hadisələri yeni baş vermişdi. Rus qoşunları şəhərə daxil olub dinc əhaliyə qarşı o vəhşilikləri törətdikdən sonra, istər-istəməz rus milliyyətindən olan biri kimi içimdə bir təlaş, bir narahatçılıq var idi. Faciədən bir neçə ay ötsə də, həm bu narahatçılıq, həm də bizi heç vaxt özlərindən ayırmayan azərbaycanlı qardaş və bacılarımıza qarşı rus ordusunun belə bir qətliam törətməsindən yaranmış vicdan əzabı məni rahat buraxmırdı. Sonra bu hadisə baş verdi. Həmin axşam işçiləri evə buraxmış, vacib işlər olduğundan özüm gecə işdə qalmışdım. Əvvəllər də, iş çox olanda tez-tez belə edirdim. Oğlanın meyitini gətirənlər İsfəndiyar Mövlayevin oğlu olduğunu və yarılmasına onun razılıq verdiyini bildirdilər. Yəqin bilirsiniz ki, mən həmin vaxtlar Bakı şəhərində bu sahənin ən aparıcı mütəxəssisi idim, verdiyim rəylər heç bir şübhəyə və müzakirəyə məruz qalmırdı. Elə ilk müayinədən oğlanın maşınla vurulmadığını müəyyən etdim. Meyitin üzərindəki xəsarət izləri alın və qarın nahiyələrində, bir də ki, dizlərində idi. Gənc küt alətlə, böyük ehtimalla iri dəmir parçası ilə vurularaq qətlə yetirilmişdi. Alnından dəyən ilk zərbə ölümcül olmuş, digər zərbələr isə artıq cansız bədənə endirilmişdi. Bunu necə müəyyən etdiyimin təfərrüatı yəqin ki, vaxt aparar. Ancaq deyim ki, belə xəsarətlərə ön tərəfi düz olan maşınla vurulmuş adamların bədənlərində də rast gəlinir. Sanki kimsə, bu işlərdən başı çıxan biri, məhz şübhələri avtoqəzaya yönəltməyə çalışmış, gənci bir zərbə ilə öldürdükdən sonra digər xəsarətləri düşünülmüş şəkildə yetirmişdi. Səhər işə gələn işçilərə vəziyyəti qısa olaraq izah etdim və çox yorğun olduğum üçün rəyi ertəsi gün, bir daha müayinə apardıqdan sonra yazacağımızı bildirib evə, dincəlməyə getdim.

Matvey Semyonoviçin buraya qədər dedikləri, Rasim müəllimin dedikləri ilə uyğun gəlirdi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.07.2023)