NUR İÇİNDƏ YATMIŞ  ŞAİR ASLAN KƏMƏRLİNİN “YOLUMU GÖZLƏYƏN VAR" KİTABI HAQQINDA QEYDLƏR

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Fəridə Ləmanın mərhum şair Aslan Kəmərliyə həsr etdiyi “Gerçəklik qapıları” yazısını təqdim edir. 

 

Fərdi həqiqətlərin, ictimai duyğuların poetik zaman üzərində köklənməsi, lirik düşüncənin gerçəklik qapılarına apardığı yol, uğurlu yol müasir şeirimiz üçün xarakterikdir. Qanunauyğun hal kimi poetik məqamlarda hər kəsin özünəməxsus obrazlı deyim tərzi, axtarıcı imkanları, dünənə, bu günə və gələcəyə ənənəvi və fərdi münasibəti, spesifik mülahizələri üzə çıxır. Düşüncə yeniliyi, qavrayış təzəliyi həm poeziyanın, həm də nəsrin orijinallıq köklə-

ridir. Bu köklərdən göyərən pöhrələr həmişə üzü Günəşə boy atırlar. Belə ədəbi nəslin yaradıcılarından biri də Aslan Kəmərlidir. Aslan kəndli oğludur. Qocalar demişkən bin-bərəkət də elə kənddədir. İşığımız, istismiz də elə o müqəddəslikdən süzülüb gəlir. Tor pağın sinəsindən şırımlar açan xışın nəğmələri də, bu nəğmələrin zümzümə-

sində bəslənən holovarlar da sinəsi eşilib tökülən torpağın sirli gülüşləri də, alın təri ilə suvarılan bərəkətli zəmilərin laylası da, yalın ayaqların qanı çilənən kövşən çöplərinin

nağılı da şairə yaxşı tanışdı. Məhz elə buna görədir ki, kitabı açan kimi biçənəklərdə gen-bol düzlərin qolu üstə sərilən ot lehrələrinin ruhoxşayan ətri, torpaq ətri, doğmalıq ətri oxucunu sehirləyir. Hardasa səndən çox-çox uzaqlarda, dünyanın bir küncünə çəkilmiş yurdun ab-havası,

gün-güzəranı ilə şair qələmini səmimiliyində tanış olursan.

Səni mənəvi qoynuna səsləyən, hənirləndirən bu yurd da Vətən torpağının bir parçasıdır. Şeirlərdəki yüksək mənada səmimilik, poetik həssaslıq, duyğuların incəliyi, vətəndaşlıq ilhamı ilə yazıb yaradan zəhmətkeş bir qəlbin döyüntüləridir. Bu döyüntülər Vətənin nəbzi ilə birgə vurur. Kitab «vətən» şeiri ilə açılır. Elə həmin anda da şairin Vətən süfrəsinə minnətdarlığı, onu ərsəyə yetirən, boya, başa çatdıran bu əvəzsiz ananın mənəvi borcunu qaytarmağa çalışan narahat bir qəlbin çırpıntıları ilə tanış oluruq. Şairin məqsədi, məramı da, sevinci, kədəri də buradan aydın duyulur. Bu mənəvi ağrı bütün yaradıcılıq boyu şairin ən mühüm qayğılarına çevrilir, «yol gözləyəninin» vüsalına tələsir. Amma, bu yolda «ağ qoç»lar, qara qoç»lar, ayağı kəndirdən asılan igidlərin naməlum taleyi boylanır. Bu günü üçün Vətənə borcu olan, odunda, ocağında qızınan, baharında, qışında yaşayan şairin əlçatmaz bir istəyi var. Vətəni Vətən tək qoruya bilməməsi,

evi, odu bir; taleyi, bəxti, taxtı ikili Vətənin qarşısında qara daş «gərəksizliyi» şairi çılğınlaşdırır, lakin bu həsrət közdə yanır, ürəkdə alışır, əllər mütidir…

 

Dağı dağ üstünə qoymaq asandır,

Vətəni Vətən tək qorumaq çətin.

Arazın Vətəni Azərbaycandır,

Araza baş çəkib, əl vurmaq çətin.

 

«Vətən haray desə…» silsiləsindən olan «Yuxu», «İki sahil arasnıda», «Ürək ağrımasın, ürək neynəsin», «Körpü», «Külək öpər qəribləri» və s. şerlərində ümumi

dərdimizdən söhbət açılır. Ürəyi od, gözü nisgil tökən şairin yuxularında da o tayımızın mənzərəsi canlanır. Müəllif bunların şirin «Yuxu» adlan dırır. Əslində bu mücərrəd

mənada yuxudur. Əslində isə yuxuda görə biləcəyi bir həqiqətdir. Hə yaxşı ki, xəyal dünyasında düyünlü yollar, gərilməkdən qıc olan cərəyanlı məftillər, ayaq ləpirləri düşən

ələnmiş, daraqlanmış torpaqlar yoxdur. Burada sərbəstsən, ayağını möhkəm basa bilərsən, dağ-dərə aşarsan. Burada gözəlrində mürgüsü oyaq qalan nə keşikçilər var, nə də intizardan səbri çatlamağa gələn sərhədlər. Budur, doğma Təbriz, Səttərxan xiyabanı, Sabir heykəli, Füzuli meydanı, ağ saçlı Səhənd, qoca Şəhriyar, bir də xoş xəyallar içindən boşluğa açılan qapılar. Araz həsrəti təkcə ər qeyrətli Vətən oğullarının köksündə deyil, torpağının nəfsində də var, qara daşında da. Bircə haray lazımdır pas

atmış nisgili atmağa.

 

Vətən haray desə ər var, ərən var,

Bir anda hayına yetməliyəm mən.

Mənə cığır açan, yol göstərən var,

Babəkin yoluyla getməliyəm mən.

 

Demək yol göstərən şairin keçmişidi, ulu babalarıdı. Şair bu yerdə Babək inamı istəyir, Əlincəyə and içir ki, «Vətən haray desə» öndə gedəcək. «Yolumuzu gözləyən

var» kitabındakı şerlərin ümumi məzmun keyfiyyətindən başqa, ayrı-ayrılıqda misraların sanbalı, semantik məna

çalarları diqqəti cəlb edir.

 

Əlincə and yerim, daş bayrağımdır.

Qeyrətdir, vüqardır başımın üstə.

Göy Xəzər laylamdır, Araz ağımdır -

Tökülür yaş kimi yaşımın üstə.

 

«Göy Xəzər laylamdır. Araz ağımdır»-necə də həssaslıqla deyilmiş kəlamdır. Laylalı Xəzəri, dərdli Arazı bundan gözəl necə demək olar. Layladakı həzinlik, rahatlıq:

ağılardakı nisgil öz dəyərini necə də yerində tapıb? Bir də «günahkar Araz», «ağı Araz»a qədər yaş tökülüb ki, o özü gərək öz məcrasını aşsın. Bütün bu istəklər içindən bir

hökm səslənir. Bu şair inamının səsidir.

 

Arzu gedər-gəlməz bir yol kimidir,

Sehirli qapılar açılmalıdır.

Araz da gərilmiş bir qol kimidir,

Bu qollar boynumda çatılmalıdır.

 

Bu inam boyu bu tayda bitən sarmaşıq o taydakı söyüdə dolaşıb; o tayda qarışqanın yuvası budaq üstdən bu taya cığır salıb. Sərhədsiz nəğmələrdi Hey dər baba,

Şəhriyar... Bir də iki sahil arasında birliyin qırpımsız keşikçisi, qulağı xoş səsdə olan şair «mən»i. A.Kəmərli cənub silsiləsindən olan şeirlə rin də təkcə öz ağrılarımızla

məhdudlaşıb qalmır. Bütün ağrılı ürəklərin kədərinə şərik olur. Şair Araz ağrılarına ayrı-ayrı məmləkətlərin ağrısını da qoşur və dünyanın söz deyən dilini-şairləriçəki daşı

kimi tərəzi gözlüyünün çəkisinə çağırır.

 

Bu dünyanın çəki daşı sənsən, sən

Tez ol asıl, tərəzinin gözündən.

Qoyma əyər nahaq haqqı amandır.

Çəki daşı olmalıdır şairlər,

Tərəziyə qiymət verən zamandır.

Bu zamanın yaxasında həmişə

Ölçü kimi qalmalıdı şairlər…

 

Hələ də gözü göydə, dizi yerdə gözəgörünməz tanrıdan imdad istəyən fələstinliləri və onlar kimilərini dünyanın

yaxasından tutub bağırmağa çağırır. Bu mənada «Çəki daşı» mənəvi yanarlıqla yazılmış şeirdir. Bu ulu, qoca, cavan dünyanı hansı yolla tutdunsa, o yolla da gedəcək-

sən. Bu odlardan adlayan yaxşılıq və yamanlığı həqq tərəziyə, çəkisi olan haqq tərəziyə qoysaq, «O qapını çərçivədən çıxart, at, qoy qapısız açıq olsun bu

həyat» hökmünü üstündə bir azadlıq dünyanın al gələcəyinə inanınırıq. Lakin tərəzi var, çəki daşı isə yoxdur…

Şairin mənəvi iztirabları onun ürək ağrılarına çevrilir, -doğma günəş, şux çinar ondan çox-çox uzaqda, qəddi əyilmiş çinar, batan Günəş isə lap yaxındadır. Hələ qisməti ömrün dolusu, sazağı, ulduz boyda işığı, bir əsim küləyidir.

 

O doğma Günəşin teli uzaqda,

O batan Günəşin şəfəqi yaxın.

Hələ şux çinarın əli uzaqdı,

Əyilən çinara yaxın gəl, yaxın.

Hələ ki, dilində yoxsan bir kəsin -

Ürək ağrımasın, ürək neyləsin?

 

Bu ümumi gileyə şairin şəxsi gileyi də qoşulur. Şairin ürəyi təpərlidir, qolu qüvvəlidir. Bu yolda gah arzu var,

gah da muraz. Bir də bu günü sabaha haylayan ümid. Bu ümiddən uzanır cənub həsrəti, cənub nisgili. O, dünyanın

cənubundakı durnaların səfi po zul muş, onları səmada uçan yox, yerdə dizin-dizin gəzən görür və bu qərib durnaları da inadlı, mətin olmağa çağırır.

 

A cənubdan uçan durnam,

Uç qoynuna al səhərin.

Polad dələn süngü olsun,

Qılınc olsun lələklərin.

 

Bir yol var. Ümid çırağının işığına aparan - «Bu qeyrət yolunda, bu ar yolunda ləngidə bilərmi qar, ayaz məni?» - deyən şair ölməzlik amalı ilə ucalmaq, yadda qalmaq istəyir.

 

Bu taydan o taya hörgü olaram,

Bu günün, sabahın görkü olaram.

Arazın üstündə körpü olaram,

Yusun səhər-axşam qoy Araz məni.

 

Aslan tez-tez xalq örnəyimizə üz tutur. Bəzən yaxşı mənada onu saf-çürük edir. Öyüd, nəsihətləri dar gündə gərəyimiz olan, yolumuza nur çiləyən ataların aqil sözləri

çox vaxt köməyimizə çatır. Lakin bəzən «el üçün ağlayan gözdən olar», «arxalı köpək qurd basar» kimi ifadələr kölgədə yatan cahilləri oyadan bir vasitə deyilmi?... Bu mə-

nada şair belə kəlamları əlində vasitəyə çevirənlərə qarşı öz iradını bildirir.

 

El üçün ağlayan, el üçün yanan,

Elin yaddaşında əbədi qalıb.

Xalqına gəc baxan, xalqını danan,

Qalxıb ucalmayıb, solub-saralıb.

 

Bir düz söz bəd əməl dalınca gedəni yoldan qaytardığı kimi, həmin yola getməyə təhrik edə bilər. Və yaxud «arxalı köpək qurd basar» ifadəsində olduğu kimi. Şair haqlı

olaraq yazır ki, arxa düşünənlər, önü düşünmür və ya bu gün arxa olan sabah görünmür. Arxasız olanlara ucadan

baxanlar arxa hesabına yuxarı qalxsa da, başı aşağı birdən millənir. Belələri «ortada yeyib ucda gəzənlərdir», dar gündə əli olmayanlardır.

 

Nə arxalı olan,

Nə arxa gəzən

Torpaq haray desə -

Hayına gəlmir.

 

Atalar desə də

belə olmur, bəzən

Arxalı köpək də

 Qurd basa bilmir.

 

Aslanın «əlini-üzünü yu sərin suda, papağını qoy önünə fikirləş», «qalmışam od ilə su arasında» kimi işlətdiyi ifadələr isə tamam başqa məqsədlə nəzərdə tutulub. «Yuxulu

ərəbə məktub» şerində illərin möh nət daşını üzərindən atmaq üçün müəllif onu oyat mağa çalışır, su aydınlıqdır, heç olmasa əl-üzü nü yu, dörd yanına boylan. Bu talanan

şəhərlər, yerüs tü, yeraltı sənin deyilmi?... Bombaların, güllələrin səsindən yer, göy diksindiyi halda, nəyin varsa əlindən getdiyi halda tutuquşu kimi bir kəlməni təkrarla-

yırsan, XX əsrin qara-qorxusu səni ayılda bilmir.

Sən də oturmusan quru daş üstə,

Bircə söz bilirsən: o da «baş üstə».

«Dünyanın oğluyam, dünya anamdı» - deyən şair dünyanın qoşa hörük kimi eyni kürəkdə daşınan sevinc və kədərini qəlbində gəzdirir. Göz yaşı bulaq, sinəsi körük

olan şairi babaların ruhu, qəhrəmanlıq yolu səsləyir. Bu yolda bütün maneələr əriyib sanki yoxa çıxır, çünki arzunu göyərdən daxili inam torpağın mətinlyindən güc alır.

«Deyə bilmədiklərimi», «Düşünən başlar», «Babək muzeyi», «Yolumu göz lə yən var», «Dünya və mən», «Kəs yolumu, hünərin var, kəs indi», «Ümid», «Dünya» və s. belə

məzmunludur.

Qələmi cüt, sözü toxum olan şair, nur, işıq, şəfəq dolu ilhamı ilə yurdun seyrinə çıxır, keçmişimizi muzeylərdə yox, kötük üstə cücərən tarixi yadigarlarımızı yerində,

kökü üstdə axtarmağı, narahat yollar keçməyi məsləhət görür.

 

Hər daşında tariximin varağı,

Hər addımda bir igidin izi var.

Muzeylərdə axtarmayın yarağı,

Əlincənin uçqununda yüzü var.

 

«Oyan Nəsimi babam», «Şeir yazmağa nə var», «Şahmat» kimi şeirlərdə əsrimizin ağrılarına üz tutulur. Şair, yararsız adamlar kimi, yararsız əşyalara, varlıqlarda da

öz nifrətini bildirir və onlara elə möhürlü adlar seçir ki, bu adı başa düşən üçün yeddi qatından keçməlidir. «Katibə oğlan», «Çörəyi gödək», «Nə gülür, nə ağlayır», «Kor yapalaq» və s. Şair çox inamla deyir ki, zirvəyə qalxmağa qartal inadı, bələni aşmağa şir gücü gərək. Bu dünya cı-

dırdı - atlan, ha atlan, mənzili tələsik haqlamaq olmaz.

Dərədən şığıyan, daşdan atılan selin qabağını saxlamaq olmaz. Yoxsa bu katibə oğlanlarla hansı qeyrətdən söhbət

açmaq olar?...

Kitabda «Hələ yol gedirik ayrı qatarda» fəslində verilən “Kərəm gözəlləməsi» silsiləsindən olan şerlər xüsusi maraq

doğurur. Əsli-Kərəm yanğısı elə bir oddur ki, zaman-zaman közərəcək, işaracaq, öz odundan qəlblərə ülvi qığılcımlar salacaq. Şair qəlbinin qığılcımı isə keşişə qarşı

intiqam alovudur. Hətta o hiylə, fəsadın kökünü də Qara Keşişlə bağlayır. Əsərdə keşişi satqın və hiyləgər Səhl Sumbatın babası adlandırması da təsadüfi deyil. Bu mənada şair unudulmaz ağrılarımızı təzələyir, mücərrədlikdən konkretliyə qovuşur. Əsərdə verilən bənzətmələr təsirli və düşündürücüdür. Müəllif Əslinin bağlanan düymələri ilə sönən şamları, Kərəmin naləsi ilə dərdli Arazı müqayisə edir. Kərəmin ruhu - «Yanıq Kərəm»ni hər gün dilləndir-

məklə sanki keşişdən inti qam almaq istəyir. Keşişi qəbirdə rahat qoymaq istəmir. Taleyindən təkcə sevgi istəyən Kə-

rəmin dər di şairi kədərləndirir, buz bağlamış gədikləri, dumanlı, çənli dağları, boranı, tufanı, qarı köməyə çağırır.

A.Kəmərlinin yaradıcılığında diqqəti cəlb edən, yaddaqalan xüsusiyyətlərdən biri də mücərrədlikdən konkretliyə can atmaqdır. Bu mənada «Tənha ev» lirik poeması çox

təsirlidir. Sözü bulaqlar, səsi şimşəklər, Günəşi meşəsi qoynunda gizlədən, dağlarının başı dumanlı, çənli, qayaları

durna tək qatarlaşan, cığırları zirvələrdə çataqlaşan, nazlı vələsləri buluddan su içən, Qaraçayı el aşığı Cəlalın sazında dinən, gəncləri Musa dayının zurnasında “Yallı”

gedən, qocaları Qorqud misallı, nənələri Həcər timsallı, qızları al yanaqlı bir kəndə gəlir. Qocakənd dağının başı sanki Sibirin qaşıdı. Elə bil ulduzlar zirvəyə zər ələyib.

Günəş doğur, hava durulur, bulaqların başında min bir büsat var, gələni, gedəni yolundan saxlayır. Şair qəlbində

isə gah şaxtadı, gah da od ələyən isti. Şairi halbahal edən uşaqlıq xatirəsindən boylanan ağır illərin təlatümü və bir də bu gün kimi ona tanış, doğma olan bir evin tənha görkəmidir. Sanki daş dövründən qalan bue vin divarları qapqara, sökük-sökük, pəncərələri bağlıdır. Bu ev öz dərdli

görkəmi ilə iyirminci əsrin çiynində ağır bir yükdür.

 

Bir damın altında qalıb qocalar,

İsidir otağı hənirtiləri.

Bu evdə üç günün bir gəlini var,

Kişi sığalından yoxdur xəbəri.

 

Səhəri ümidlə açan, gözləri intizarla yollara dikilən gəlinin həsrətli baxışları da qocanın qəddini əyib. Hamının bir təsəllisi var, o da divardan asılan şəkildir.

Müharibə illərinin ağrısı bütün ürəklərdə könək qoyub. Deyib-gülənlər azalıb, ağlayanlar çoxalıb, kişiləri seyrək-

ləşdirib, qadınları kövrəkləşdirib, babaları qocalaşdırıb, nənələri qarılaşdırıb. Qızların sevinci dərd-əzab olub. Poçtalyon görməyən kəndlər məktub atəşinə tutulub. Şairin uşaqlıq illəri də o dərdli illərə düşüb. O tənha evin ağrıları uşaq boyu ilə birgə boy atıb. Dörd il anna laylasına həsrət qaldı uşaqlar, dörd il yastıqlar quru daş oldu. Bir evin ağrısı bir elin yasına çevrildi. Böyükdən uşağa kimi torpağı qorumaq üçün döyüşə qoşuldu. Polad yumruqları zərif uşaq əlləri əvəz etdi. Böyüklü, kiçikli hamı yurdun taleyini fikirləşdi. Uşaqların oyuncağı oraq, yaba oldu.

Nəhayət, qismətimiz qələbə oldu. Bu qələbə bəlkə də günahsız tökülən qanların ahı idi, bəlkə gözlərində mürgüləri oyaq qalan balaların səksəkəli yuxusu, dili dualı ana-

ların gecə-gündüzü ulu tanrıya üz tutub yalvarması idi.

Odlar, alovlar içindən, həyatın bütün sınaqlarından uğurla çıxan şairin qəhrəmanı indiki dinc dünyamızın şəhid oğulların qanı ilə azadlığını görür. Bu ağrılar cismən

uzaqlarda qalsa da mənəvi göynəyi ilə içimizi titrədir. Pəncərələri heçliyə açılan tənha evin gerçəklik qapılar kimi...

60-70-ci illər poeziyada sıçrayış ili adlanır. Aslan Kəmərli də bu illərdə poeziyaya gələn şairlərdəndir. Ayrı-ayrı çıxan kitablarından sonra o, öz uğurlu addımlarını «Öm-

rümə düşən işıq», «Yolumu gözləyən var» kitablarında orijinal poetika ilə təsdiqləmişdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.07.2023)