“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının növbəti şənbə qonağını siz daha çox media xadimi, ictimaiyyətçi, türkçü kimi tanıyırsınız. Halbuki o, həm də gözəl şeirlər müəllifidir. Təvazökarlıqla şeir yazmasını həmişə arxa planda saxlayan İlqar İlkindir bu gün İntiqam Yaşarın qonağı.

 -Salam,  İlqar müəllim! Şeirlə məsafəni nə çox saxladınız?

 -Bəlkə də, şeirlə insan arasında məsafə yoxdur. Amma yazmaqla bağlı məqamlar var ki, mənim bu məsələyə həmişə baxışım fərqli olub. Məsələn, 25-30 kitab çap etdirən adamları mən heç vaxt başa düşə bilməmişəm. Başa düşə bilməmişm ki, o şairlərin o qədər yazmaq ehtiyaclarımı olub, yoxsa onların zərurətimi olub?! Bu qədər yüklənməni necə edə biliblər?! Sonra qənaətə gəlmişəm ki, əslində o adamlar heç ona yüklənməyiblər də. Çox az yazan adamlar var ki, onlar az yazsalar da, şair kimi qalıblar. Çox yazan adamlar da var ki, şair ola bilməyiblər.  Şeirlə insanın arasındakı məsafə, təkarən deyirəm, yoxdur.  Ya şeir insanın özünə hopub, o, şairdir, ya da ki ondan ayrılıb. Somerset Moemin “Ay və qara şahı” adlı bir əsəri var. O əsərdə bir yer var, rəssam sevdiyi qızın rəsmini çəkir. Sonra baxır ki, gözlədiyindən o qədər gözəl çəkib ki, şəkli qıza gətirib göstərməyə qıymır. O, tablonu məhv edir. Bu, qıraqdan bir eqo kimi də görünə bilər. Şeiri Tanrının ona ötürdüyünü düşünə bilən insanlar bunu eqo yox, Tanrının onlara verdiyi ən gözəl duyğu kimi qəbul edirlər və bunun fərqində olurlar, onu paylaşmağa o qədər də meyilli olmurlar.  Mənim şeirlə aramda olan məsafə cəmiyyətin özünün hazırkı quruluşu ilə bağlıdır. Bir yerdə dəyərli olduğunu hiss etməyəndə oraya getmirsən. Elə bil, cəmiyyətdə hər şey o qədər korşaldı, hörmətdən düşdü ki, bu son illərin qarışıqlığında özüm öz içimə çəkilməyə başladım. Mən dəfələrlə özümdə dönmüşəm ki, çeşidləyim, nələrsə edim. Görmüşəm ki, bəzən şeirin özü imkan vermir insana nələrsə etməyə. Bəlkə heç yazmasaq da, zamanımız bitsə də bir şair taleyi var, ordan uzaq düşməmişəm, o taleyi həmişə yaşamışam və davam etdirirəm.

-Bir ədəbiyyat adamı kimi danışmaq asandır, yoxsa bir media adamı kimi?

 -Mən hər ikisində tam olmamışam, hər ikisində yarımçıq kimiyəm. Medianın da, ədəbiyyatın da bir növ öz tələbləri var. Bütün gün yazacaqsan, öndə olacaqsan və s. Mən bunların heç birinə cəhd etməmişəm, heç birində də marağım olmayıb. Mən öz xarakterimcə çox görünməyi sevməyən adamam.  Məsələn, mən görmüşəm ki, kimsə mənim bir yazımı tərifləmək istəyir, tez söhbəti dəyişmişəm. Əslində insan bundan xoşallanmalıdır. Məndə bu duyğu ölüb həmişə. Ona görə kimdənsə bir şeyi də gözləmirəm. Mən cəmiyyətdə həmişə öz funksiyamı anlayıram, özümə, içimə heç vaxt xəyanət etməyən adamam. Bəzi məqamlar var ki, mən həmin an özüm geri çəkilirəm. Bilirəm ki, sona qədər gedəcək deyiləm. Çünki mənim içərimdə öz icazələrim var. Ona görə də mən azad düşünməyi, azad yazmağı seçirəm. Məsələn, mən baxıram tənqidçilərin bəziləri bir istedadlı gənc yazardan yazmaq istəmir, hansısa vəzifəli şəxsdən yazır, bu məndə həmişə ikrah doğurur. Ona  görə, mənim ruhum mənə nəyisə yazdıranda yazıram. Həm də mən ictimai təşkilatlarla çalışdığım üçün, gündəlik bəyanatlar və bu kimi digər şeylər də məni ədəbiyyatdan uzaqlaşdıran amillər sırasında olur.

-Sözə bağlılıq Qaraçöpdənmi gəlir? (Qaraçöp-İlqar İlkinin doğulduğu kənddir-red.)
-Sözə bağlılıq mənim türk ruhumun yaddaşından gəlir. Qədim türk ellərinin hamısında balballar deyilən şey vardı. Qədim qəbirlər, daşlar var. Onların üzərində əllərində and qədəhləri  tutmuş adamlar təsvir olunub. Bu, türkün sözünə həmişə vəfalılığı ilə bağlıdır. Qədimdə bir şeyi rəsmiləşdirmək üçün indiki natariuslar olmayıb, onları rəsmiləşdirmək üçün bir-birinə and qədəhləri qaldırıblar, and qədəhləri vurublar. Bu, mənim doğulduğum eldə köklü şəkildə qalıb deyə bilirəm. Yəni bəzən mən verdiyim sözün köləsi oluram. Həmişə düz qərar verməkdə çətinliklər çəkən adamam. Yəni, həmişə isti başla qərar verirəm və ondan sonra o qərarın qulu oluram. Bəzən görsəm də ki, bu qərar mənim həyatımı sıfıra aparacaq, yenə də sözü vermişəmsə ondan dönə bilmirəm. Yəni bayaqkı fikri bilmirəm nə dərəcədə izah edə bildim, deməyim odur ki, qədimdə sözə türklərdə bu cür bağlılıq olub. Kişilər sözü veriblər və ona əməl ediblər. Sonradan zamanə dəyişib, indi hər şeyə don geyindirilir, adına siyasət deyilir. Bayaq dediyim kimi, buna görə də bir şeyi sona qədər edə bilmirəm.

-İlqar bəy, bu günün türk dünyası və dünənin türk dünyası...Necə dəyərləndirmə aparardınız?
-Bizim əski türklərin özünün konsepsiyası vardı. Hansı ki, areal var, biz deyirik Sibiryadan qalxdılar, Orta Asiyadan keçdilər və getdilər Macarıstana, Romaya qədər, bu arealın özü də bir konsepsiya və strategiya idi. Yəni mənə elə gəlir ki, bizim türk dünyasının keçmişi daha sağlam təməllər üzərində idi. Baxmayaraq ki, bu gün bizim əlimizdə xəritə var, amma onlar xəritələri görmədən haraya qədər gedəcəklərini bilirdilər və sonsuzluğa qədər getməyi düşünürdülər. Bu günün türk dünyası dünənin təməlləri üzərindədir. Türk dünyasından danışarkən Əhməd bəy Ağaoğluna, Ziya Göyalpa və digərlərinə qayıdırıq. Onların düşüncəsidir ki, bizi bu günə gətirib çıxarıb. Türk dünyasında bəzən qırılmalar, boşluqlar da olub. Bəzən başqa ideologiya gəlib, məsələn kommunizm, türk dünyasını bütünlüklə əhatələməsə də, böyük bir qismini cənginə alıb. Sonrakı bəzi dövrlərdə dini ideologiyanı içərimizə salmaq istəyiblər. Amma ayrı-ayrı aydınlar türkçülük yaddaşını götürüb bir bütöv halında gələcək nəsillərə ötürüblər. Bu gün qurulan türk birliyi, Türk şurasında birləşmələr də o alt yapıdan gələn şüurdur. İnstinkt olaraq da bütün birliklər üçün həmişə təhlükələr olub. Bizim coğrafiyada da həmişə təhlükələr olub və olacaq. Səngimələr, barışıqlar olacaq. Amma yenə əvvəlki vəziyyət yaranacaq. Türk birliyi ona görə vacibdir ki, kimsə bizə qarşı qalxmağa cəsarət etməsin. Bunun üçün bizim xeyli vaxtımızı alıblar. İki yüz il ərzində bizi bir-birimizdən ayırıb “parçala və hökm sür” siyasətini həyata keçiriblər. Türk dünyasının önündə bir neçə problem vardı ki, bunun birincisi Qarabağ problemi idi. Bundan başqa Uyğur problemi var, Kıbrısın tanınma problemi var. Bunların başında Qarabağ problemi dayanırdı. Qarabağın bir hissəsinin azadlığı bütün türk dövlətlərində həm də bir özünə inam formalaşdıra bildi. Keçən ilin timsalında türk öz kimliyini bir daha göstərmiş oldu. Türk birliyinin keçmişi nə qədər şərəfli və gözəldirsə, gələcəyi də bir o qədər aydındır mənim üçün. Bu yola mən həmişə təmənnasız xidmət eləmişəm və inanmışam. Adam var ki, bu gün işində bu yolla bir uyğunluq var deyə oradadır, amma mən kökümüzün üstündə olan bağlılığa, inama görə bu yolda olmuşam.

-Ədəbi arenadan danışsaq, indiki durumdan qanesinizmi?
-Bizim qane olub-olmayacağımızdan asılı olmayaraq bir proses həmişə gedir. İçi bizim nəsil də daxil olmaqla son 30 ildə elə bil bir köpüklü dalğa gəldi. Bu, sanki 5-6 ildən bir baş verir. 5-6 nəfər çox istedadsız şair uşaqlar çıxır ortaya. Onlar bir müddət bir dalğa kimi bir-birinə təkanla gəlir və sonra hər hansısa amillə bağlı bir  dağınıqlıq baş verir. Mən son dərəcə istedadlı adamların haqqında danışanda həmişə deyirəm, onlar bəzən öz enerjilərini adi bir statusda da çıxarırlar. Ədəbiyyat həmişə davam edəcək. Mənə elə gəlir ki, istedadlar yetirən nəsil həmişə gələcək.

-Ruhən qərb şeirinə yoxsa, şərq şeirinə yaxınsınız?
-Şərq şeiri deyərkən, məsələn, mən qəzələ heç yaxın deyiləm. Qoşma ruhumda var, elimdə-obamda olduğu kimi. Amma, mən azad şeirin tərəfdarıyam. Qafiyəli şeirlərdə necə ki, daşları gətirib üst-üstə qoyursan, bax o cür də başqa sözü gətirib qoya bilməzsən. Amma, mən sırbıst şeirin - qərb şeirinin və ədəbiyyatının daha çox tərəfdarıyam. Əslində tərəfdarı da demək olmaz. Mən sazı da dinləyirəm, amma qərbin klassik musiqilərini, simfoniyalarını da çox dinləyirəm. Yəni, mən Aşıq Ələsgəri də oxumuşam, qərb ədəbiyyatını da. Mənim hisslərim, duyğularım getdikcə oraya doğru yönəlib. Biz sadəcə qərbin ədəbiyyatından danışırıq, amma onların düşüncə tərzindən, yönətim sistemindən də danışa bilərik. Dünyada olan şeyləri qütblərə bölməyin özü belə yanlışdır. Ola bilsin, bir çox şeylər şərqdən yaranıb. Bunu qərb götürüb öz cəmiyyətində tətbiq edə bilibsə nə gözəl. Biz çox da deyə bilərik ki, “Qurani Kərim” ən yaxşı kitabdır və bizə gəlib. Biz bununla sadəcə öyünə bilərik. Bir qərbli onu götürüb oradakı şeyləri öz cəmiyyətində tətbiq edə bilirsə, bizdən çox onlara aidiyyatı var o kitabın. O kitab təkcə müsəlmanlar üçün gəlməyib ki, eləcə də “İncil”, eləcə də ədəbiyyat, Viktor Hüqo məsələn. Viktor Hüqo təkcə fransızlar üçün deyil ki, həm də bizim üçündür. Üzeyir Hacıbəylinin yazdığı üverturalar təkcə bizim üçün deyil ki, həm də fransızlar, ingilislər və s. xalqlar üçündür. Bu baxımdan biz qərblə şərqi ayırmalı deyilik, bütövləşdirib içindəki gözəl şeyləri dünyaya qazandırmalıyıq.

-Hazırda nəsə yazırsınızmı?
-Hazırda heç nə yazmıram. Yazmıram deyəndə, bu bir az qəribə çıxır. Çox açıq desəm, yaza bilmirəm. Texnologiyasını da bilirsən, yaza da bilərsən. Amma o, mənim yazdıqlarım olacaq. Hər gün birini yazmaq olar. Bir zamanlar demişdim, İlqar yazmır, yox yaza bilmir. Adlar da çəkmişdim zalda oturanlar, filankəs, filankəs elə bilir ki yaza bilir. Yaza bilməməyi anlamağın özü çox yaxşı ədəbiyyat bilicisinə çevrilməkdir. Bunu bəzən adamlar tükənmək kimi düşünür. Tükənmək anlayışı yoxdur. Yaza bilmirsən. Bayaq dediyim kimi, oturaq, bu dəqiqə şeir yazım müxtəlif janrlarda. Amma bu, mənim ədəbiyyat anlayışıma ziddir. Belə şairləri mən qəbullana da bilmirəm. Onları onsuz da oxuyanda bilirsən ki, özünü yazmayıblar.

-Zövq anlayışı deyək....
-Bir məsələni danışım. Mənim Pəri nənəmə yazdığım bir şeirim vardı. Pəri nənəm babamın ikinci həyat yoldaşı olmuşdu. Sonsuz qadın idi. Pəri nənəmi də mən 5-6 yaşımdan sonra görməmişdim.  Ona yazdığım şeir beləydi:

Qonşu evlərdən gələn uşaq səslərinə,
döşləri süd gətirirdi Pəri nənəmin.
Sağırdı ovuclarına qısır döşlərini,
süd yerinə qan dolurdu ovuclarına.
Gözlərini yumub getdi,
dünyadan doydu gözləri.
Əlləri qaldı bu dünyada,
süd kimi ağ əlləri.

Mən şeiri də qərbə və şərqə bölmürəm. Mənim uşaq yaddaşımda qalan Pəri nənəm haqda düşünəndə həmişə mənə elə gəlirdi ki, qonşuda uşaq ağlayanda onun döşləri süd gətirirdi ki, o uşağı əmizidrisin. Bu mənə aid yaşantıdır artıq. Bütün şeirlərimdə bu şeylər keçib. İndi yaşadıqlarım içərisində məni bu kimi təsirləndirən şeylər daha yoxdur. İnsanın qarşısında bəzən bu kimi tıxaclanmalar olur. Bilmirəm bəlkə də bir ildən sonra başqa cür olacaq. Mən bir vaxtlar “Alın yazımın stenoqramı” adlı bir kitab da çapa hazırlamışdım. Amma sonra başım başqa işlərə qarışdı, çap etdirmədim. Heç ona həvəsim də yoxdu. Mənim dostlarım var, kitabları çap olunur. Çoxunun təqdimatına da ürəklə gedirəm. Çox yaxşı təqdimat günləri də keçirirlər. Xoşum da gəlir. Amma özümü orada görmürəm. İmza günü keçirəm, orada mən olam və s. Çəksə, bəlkə də, toparlayıb bir kitab çap etdirərəm.

-“Birlik” jurnalından danışaq bir az da.
-“Birlik” - türk xalqları, mədəniyyəti, siyasəti və s. ilə bağlı bir dərgidir. Bəlkə də çox diqqətdə olmayan, amma türk xalqlarını, ortaq dəyərlərini tanıdan bir dərgidir. Burada çox maraqlı imzalar çap olunur. Biz necə ki, əsrin əvvələrinə baxanda deyirdik ki, “Azərbaycan” qəzetində çalışan filankəslər vardı, orada yazırdılar, fəaliyyət göstərirdilər. Bu dərginin də 40-a yaxın sayı çıxıb, çox yaxşı imzalar var ki, bunlardan Güllü Yoloğlunun, Dilqəm Əhmədin, Vüqar Zifəroğlunun, Faiq Ələkbərlinin adlarını çəkə bilərik. Bu adamların hər biri türkçülük ruhuna bağlı, türk düşüncəsini daşıyan imzalardır. Burada türk millətinin dəyərlərinə uyğun olmayan heç bir yazı getmir. Biz də bu yaddaşı gələcəyə ötürmək istəyirik. Bu dərgini türk dünyasının hər yerinə daşımışıq, aparmışıq.

-Azərbaycanda ədəbi dərgiləri necə dəyərləndirisiniz?
-Bu, birbaşa ovqata bağlı məsələdir. Mən son vaxtlar nədənsə təhlil yazılarını daha çox sevirəm. Birdən görürsən ki, bunların içərisində çox yaxşı ədəbiyyat oxumaq istəyirsən və dönüb bir hekayə, bir şeir oxuyursan. O sənə çox xoş gəlir və səni ruhən dincəldir. Ədəbi dərgilərimiz bizim ölkəmizdəki oxucunun tutumu nədirsə onu təqdim edir. Yalandan deyə bilmərəm ki, məni qane edən yazı yoxdur. Yəni biz öz təfəkkürümüzü nümayiş etdiririk. İndi cəmiyyətin sanki boğulan vaxtıdır. Bu təkcə Azərbaycanla bağlı deyil. Dünyada belədir. Pandemiya da vəziyyəti bir az gərginləşdirib. Belə olan halda çox yüklənmək belə cəmiyyəti xilas etmir. Çünki, gözümüzün qarşısında baş verən bu çaşbaşlıqlar, qarmaqarışıqlar ki var, bizim duyğu üzvlərimizin heç biri onlara hazır deyil. Bu, bəlkə də ruh halıdır. Hal-hazırdakı ruh halım belədir.

-Bir redaktor olaraq yazıları oxumaq zövqvericidir, yoxsa bir şair kimi yazmaq.
-Bəzən elə şeirlər oxumuşam ki, demişəm, nə gözəl yazıb. Ümumiyyətlə, mən paxıl deyiləm. Mən universitetdə oxuyanda doxsanıncı illərdə rəhmətlik Ağa Laçınlının dərnəyi vardı. O dərnəyə gedirdim. O dərnəkdə çox istedadlı gənclər vardı. Orda kimsə gözəl bir şeir oxuyanda hamı sevinirdi. Elə bilirdin sən özün yazmısan. Bu, bilmirəm, fiziklərdə, riyaziyyatçılarda da belədirmi. Mən gözəl şeir, gözəl ədəbiyyat oxuyanda çox sevinirəm. İsa Muğannanı oxuyanda görürsən ki, Azərbaycan təfəkkürünün möhtəşəmliyini nə gözəl açan bir sənətkardır. Bizə nə lazımdır?! O yaddaşı bəlkə də sən ötürməli idin, o ötürdü.

-Bundan sonra yaradıcılıq istiqamətində düşüncələriniz, planlarınız nədir?

 -Heç vaxt heç nəyi planlamıram. Məsələn, adam var, durub deyir ki, mütləq şair olacağam. Mənim yarıda qalmış bir şeirim heç vaxt tamamlanmasa mən təəssüflənməyəcəm. Sabah, birisi gün başqa bir iş olacaq gedib onu edəcəm. Amma, hamısını eyni zövqlə, eyni yaradıcılıqla edəcəyəm. Adam var ki, başqa işlə məşğuldu, amma işinə başqa zövqlə yanaşır. Biz bayaq tükənmək dedik, mən o sözü sevmirəm, amma insan tükəndiyini başa düşməlidir. Yenilənməyi bacarmalıdır. Bir şeyi davam etdirə bilmirsənsə “mütləq orda olmalıyam” deyə davam etdirməməlisən. İndi adamlar bununla məşğuldur. Bayaq da dedim, adam var, otuz kitablıq şeir yazıb. Otuz kitablıq şeir  yaza bilərmi adam? Elə adamlar var ki, dirəşib qalır şairlikdə. Məsələn, mən sənin 3-5 şeirini oxumuşam, çox da bəyənmişəm. O da sənin ovqatındı, ruhundu, onu da almış olduq, duymuş olduq. Şeiri həmişə ruhla bağlayıram mən. Bir adamın şeirini oxuyanda onun ruhunu duymuş olursan, əgər onu ruhla yazıbsa. Bayaq dedim, texnologiya ilə yazılıbsa, o başqa şeydi. Elə şairlər var ki, adı öndə çəkilir, tanınır, amma texnologiya ilə yazır. Çoxu da kopyalayır bir- birindən. Çoxu oturur qurur, düşünür. Bayaq sənə Pəri nənə şeirini dedim, orda hansısa bir sözü dəyişmək mümkün deyil. Bütün ovqatımın tamlığı ilə yazmışam onu. Hansısa şeirin üstündə işləyib yenidən düşünüb yazanda alınmır məndə. Necə hiss edirəmsə, elə yazıram. Bayatılarımız, bəzi şeirlərimiz cilalana-cilalana gəlib, düzdü. Aşıq Ələsgərin qoşmaları aşıqla rtərəfindən oxuna- oxuna cilalanıb. Elə sözlər var ki, yerinə düşməyib, bu başqa məsələ. Bəzən düşünəsən ki, tutalım dənizə, günəşə, ağaca  şeir yazacam və ya hansısa bir mövzuda şeir yazacam. Bu məndə alınmır.

-Hazırda türk dünyası ədəbi gəncliyi, ümumiyyətlə, təkcə gənclik yox, türk dünyasının ədəbi sferası bir-birini tanıya bilirmi?

 -Xeyr, tanımır, çox nadir hallarda tanıyır. İki gün əvvəl Qazaxıstan səfirliyində Nəriman Əbürrəhmanlının tərcümə etdiyi bir kitabın təqdimatı oldu. Roman, hekayələr, esselər tərcümə olunub.  Rollan Seysenbayevin kitabıS emipalatinskdə olan nüvə partlayışı ilə bağlı kitabıydı, çox gözəl də tərcümə edərək Nəriman müəllim bunu bizə qazandırdı.  Bir qırğızın normal ədəbiyyatını Azərbaycana gətirib tanıda bilməmişik. Eyniylə bizim ədəbi adamları da onlarda. Biz bunu necə eləmişik? Məsələn, ilkin mərhələdə bir neçə şeirlərini biz tərcümə etmişik, bir neçə şeirimizi onlar. Qazaxıstan,  Qırğızıstan və ya Özbəkistan ədəbiyyatını bir-birinə təqdim edə bilmək,  tam da bu deyil. Hər il Türk Dünyası qəzetçilər fedarasiyası “Belgesel film” festivalı həyata keçirir, bizi də çağırır. Mən onların sənədli filmlərinə baxıram. Qırğızıstandan iki il bundan öncə bir film qalib oldu, filmdə bir qırğız ailəsinin aul həyatını təsvir ediblər. O qədər möhtəşəm, insan həyatını təsvir ediblər ki, həm rejisorluq, həm də aktyorluq baxımından. Möhtəşəmdirlər. İndi dünya daha çox bu kimi etnik spesifikliyə maraqlıdır, bu cür təqdimat maraqlıdır dünyaya.

-Təşəkkür edirəm maraqlı söhbət üçün.

-Sağ olun.