Biz Heydər Əliyevin böyük ədəbiyyat siyasəti barədə nə bilirik? Featured

AMEA-NIN PREZİDENTİ İSA HƏBİBBƏYLİ BU SUALI CAVABLANDIRIR

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı AMEA-nın prezidenti, akademik İsa Həbibbəylinin “HEYDƏR ƏLİYEVİN BÖYÜK ƏDƏBİYYAT SİYASƏTİ” yazısını təqdim edir.

 

 

Azər­bay­can xal­qı­nın Ümummilli li­de­ri Hey­dər Əli­yev dün­ya şöh­rə­ti qazanmış gör­kəm­li döv­lət xa­di­mi­dir. Bu bö­yük dü­ha­nın adı son yü­zil­li­yi­n ən görkəm­li döv­lət xa­dim­lə­ri və si­ya­si li­der­lə­ri ilə bir sı­ra­da çə­ki­lir.

Hey­dər Əli­yev hə­lə so­vet ha­ki­miy­yə­ti il­lə­rin­dən Azər­bay­can xal­qı­nın dünyabaxışının və­tən­pər­vər­lik, mil­li­lik və müa­sir­lik ru­hun­da in­ki­şaf et­di­ril­mə­si­ni ön mövqeyə çəkmişdir.

Ulu öndər Hey­dər Əli­yev müs­tə­qil­li­yi­ni elan et­sə də, onu qo­ru­yub saxlamaqda çə­tin­lik­lər qar­şı­sın­da qa­lan Azər­bay­can xal­qı­nı si­ya­si-mə­nə­vi böhrandan, müs­tə­qil Azər­bay­can döv­lə­ti­ni isə par­ça­lan­maq­dan və yox ol­maq­dan xi­las et­miş­dir.

Gör­kəm­li döv­lət xa­di­mi Hey­dər Əli­yev müs­tə­qil Azər­bay­can döv­lə­ti­nin bani­si və bö­yük qu­ru­cu­su­dur.

Azər­bay­can xal­qı­nın ço­xəsr­lik ta­ri­xin­də azər­bay­can­çı­lıq tə­li­mi­ni müs­tə­qil döv­lə­tin ideo­lo­gi­ya­sı sə­viy­yə­si­nə Hey­dər Əli­yev çat­dır­mış­dır.

Hey­dər Əli­yev – Azər­bay­can döv­lət­çi­lik ta­ri­xin­də ən yük­sək zir­və­ni fəth etmiş­dir.

Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın si­ya­si-ideo­lo­ji və iq­ti­sa­di-mə­də­ni in­ki­şaf konsep­si­ya­sı­nın möh­kəm əsas­la­rı­nı Hey­dər Əli­yev ya­rat­mış­dır.

Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın Pre­zi­den­ti İl­ham Əli­yev bö­yük sı­naq­lar­dan çıxmış və özü­nü təs­diq et­miş Hey­dər Əli­yev döv­lət­çi­lik tə­li­mi­ni ye­ni ta­ri­xi epoxanın re­al­lıq­la­rı ilə və da­ha bö­yük gə­lə­cə­yə ün­van­lan­mış ide­ya­lar­la zənginləşdi­rə­rək müa­sir döv­rün ye­ni­lə­şən tə­ləb­lə­ri­nin işı­ğın­da uğur­la və uzaqgörən­lik­lə da­vam et­di­rir.

Si­ya­si-ideo­lo­ji ba­xış­la­rı, qə­tiy­yə­ti və cə­sa­rə­ti, müd­rik­lik və uzaq­gö­rən­li­yi ilə pre­zi­den­t İl­ham Əli­yev ye­ni döv­rün müa­sir tip­li Hey­dər Əli­ye­vi­dir.

Ulu öndər Hey­dər Əli­ye­vin dün­ya­da qə­bul olu­nan bö­yük si­ya­si li­de­rə, mənsub ol­du­ğu xal­qın ən se­vim­li rəh­bə­ri­nə çev­ril­mə­si­nin, qüd­rət­li şəx­siy­yət­lə böyük döv­lət xa­di­mi miq­ya­sı­nı fəth et­mə­si­nin bir çox mü­hüm si­ya­si-ideo­lo­ji, ideya-mə­nə­vi sə­bəb­lə­ri və mən­bə­lə­ri var­dır.

Heç şüb­hə­siz, Hey­dər Əli­yev Azər­bay­can xal­qı­nın ço­xəsr­lik döv­lət­çi­lik ənənə­lə­ri zəmi­nin­də ye­ti­şib for­ma­laş­mış gör­kəm­li döv­lət xa­di­mi­dir.

Ta­ri­xi və mil­li-si­ya­si tə­fək­kür­lə bə­şə­ri dü­şün­cə­nin sin­te­zi və vəh­də­ti Hey­dər Əli­ye­vin əsl döv­lət­çi­lik ba­ca­rıq­la­rı­na və is­te­da­dı­na yi­yə­lən­mə­sin­də mü­hüm rol oyna­mış­dır. Ailə və təh­sil mü­hi­ti­nin dərs­lə­ri, döv­lət or­qan­la­rın­da keç­di­yi çə­tin və şə­rəf­li yol, onu əha­tə edən fərq­li in­san­la­rın aşıla­dıq­la­rı bi­lik və dün­ya­ba­xı­şı Hey­dər Əli­yev üçün son də­rə­cə əhə­miy­yət­li ol­muş­dur. Bun­lar­dan hər bi­ri­nin əhə­miy­yə­ti ba­rə­sin­də ulu öndərin ay­rı-ay­rı vaxt­la­r­da­kı çı­xış­la­rın­da ge­niş söz açıl­mış­dır.

 

***

 

Hey­dər Əli­ye­vin döv­lət­çi­lik tə­fək­kü­rü­nün for­ma­laş­ma­sın­da, gör­kəm­li döv­lət xa­di­mi­nin zən­gin mə­nə­viy­ya­ta və ge­niş dün­ya­gö­rü­şə ma­lik nə­həng şəx­siy­yət miqyası­nı fəth et­mə­sin­də ədə­biy­yat və in­cə­sə­nə­tin də bö­yük və xü­su­si ro­lu olmuşdur. Hey­dər Əli­yev də­fə­lər­lə cə­miy­yə­tin və şəx­siy­yə­tin in­ki­şa­fın­da bə­dii ədə­biy­ya­tın mü­hüm əhə­miy­yə­ti­ni bə­yan et­miş­dir. Ulu öndər hə­mi­şə bu fi­kir­də olmuş­dur: "Bə­dii söz in­san­la­rın ağ­lı­na və ürə­yi­nə da­ha tez yol ta­pır, da­ha də­rin­dən nü­fuz edir, on­la­ra son də­rə­cə bö­yük tə­sir gös­tə­rir".

Hə­qi­qə­tən, ta­rix bo­yu bö­yük ədə­biy­yat hə­mi­şə dün­ya­nın qüd­rət­li döv­lət xadim­­lə­­ri­nin, bö­yük si­ya­sət­çi­lə­rin və sər­kər­də­lə­rin hə­ya­tın­da və fəa­liy­yə­tin­də mühüm yer tut­muş, bö­yük rol oy­na­mış­dır. Gör­kəm­li döv­lət xa­di­mi Hey­dər Əliyevin ta­le­yin­də və si­ya­si fəa­liy­yə­tin­də ədə­biy­yat fak­to­ru­nun ye­ri, ro­lu və imkan­la­rı çox ge­niş miq­yası əha­tə et­miş­dir. Hər şey­dən əv­vəl onu qeyd et­mək lazım­dır ki, Hey­dər Əli­yev dün­ya­da ge­niş və sis­tem­li ədə­biy­yat bi­­li­­yi­nə ma­lik olan na­dir döv­lət xa­dim­lə­rin­dən bi­ri­dir. Hə­lə gənc­lik il­lə­rin­dən eti­ba­­rən qey­ri-adi mütaliə qa­bi­liy­yə­ti ilə fərq­lə­nən, hət­ta ca­van yaş­la­rın­da ta­ma­şa­lar­da pe­şə­kar te­atr xa­dim­lə­ri ilə ya­na­şı cə­sa­rət­lə səh­nə­yə çı­xan Hey­dər Əli­ye­vin dün­ya­ba­xı­şı­nın forma­laş­ma­sın­da ədə­biy­yat ami­li xü­su­si yer tut­muş­dur. Müa­sir­lə­ri onun Naxçıvanın te­atr mü­hi­tin­də ya­xın­dan iş­ti­rak et­di­yi­ni, “Va­qif” pye­sin­də, “Qa­ra­lar öl­kə­sin­də” ad­lı dram əsə­rin­də əsas rol­la­rı mə­ha­rət­lə ifa etdiyini xa­tır­la­yır­lar. Heydər Əli­ye­vin te­atr hə­vəs­ka­rı ol­ma­sı­na da­ir na­dir fo­to­şə­kil­lər gör­kəm­li döv­lət xa­di­mi­nin Nax­çı­van şə­hə­rin­də­ki mu­ze­yin­də qo­ru­nub sax­lan­maq­da­dır. Vax­ti­lə Hey­dər Əli­yev­lə Nax­çı­van Pe­da­qo­ji Tex­ni­ku­mun­da ey­ni si­nif­də təh­sil al­mış Fi­ru­zə Rza­ye­va Hey­dər Əli­ye­vin ədə­biy­yat dərs­lə­rin­də xü­su­si qa­bi­liy­yət nü­ma­yiş etdirdiyi­ni, onların ədə­biy­yat mü­əl­lim­lə­ri ol­muş Lə­tif Hü­seyn­za­də­nin bu çalışqan və ba­ca­rıq­lı gən­cin is­te­da­dı­na yük­sək qiy­mət ver­di­yi­ni xü­su­si ola­raq vurğulamışdır.Tex­ni­kum­da­kı da­ha bir tə­lə­bə yol­da­şı Döv­lət Məm­mə­dov isə Heydər Əli­ye­vin ədə­biy­ya­ta və te­at­ra mü­na­si­bə­ti haq­qın­da aşa­ğı­da­kı­la­rı yaz­mış­dır: "Ya­dım­da­dır, Lev Tols­to­yun "Hərb və sülh" ro­ma­nı­nı o vaxt rus di­lin­də oxu­yur, məz­mu­nu­nu bi­zə da­nı­şır­dı… Bun­dan əla­və, hə­vəs­kar te­atr­da da ça­lı­şır­dı. Tamaşalar­da, adə­tən, baş rol­la­rı oy­na­yır, özü də şah, hökm­dar, xalq qəh­rə­ma­nı obra­zı­nı can­lan­dı­rır­dı". Bü­tün bun­lar­la bə­ra­bər, bu gör­kəm­li ta­ri­xi şəx­siy­yət bə­dii ədə­biy­ya­tın şəx­si ta­le­yin­də­ki bö­yük ro­lu­nu özü də nə­zə­rə çarp­dır­mış­dır. O, 1997-ci il­də, müs­tə­qil­lik döv­rün­də ke­çi­ri­lən Azər­bay­can Ya­zı­çı­la­rı­­nın X Qu­rul­­ta­­yın­da­kı nit­qin­də bu ger­çək­li­yi aşa­ğı­da­kı ki­mi eti­raf et­miş­dir: "Şəx­sən mən ədə­biy­ya­tı çox se­vən ada­mam və gənc vaxt­la­rım­dan, hət­ta uşaq­lıq­dan, mək­təb­­də ilk ədə­biy­yat nümu­nə­lə­ri­ni oxu­yan­dan ədə­biy­ya­tı sev­mi­şəm... Mə­nim bir in­­san ki­mi formalaşma­ğım­da, təh­si­lim­də, əx­la­qım­da, mə­nə­viy­ya­tım­da ədə­biy­­ya­­tın, mədəniyyə­tin çox bö­yük ro­lu ol­muş­dur. Mən or­ta mək­təb­də oxu­yar­kən Azərbaycan şa­ir­lə­ri­nin, ya­zı­çı­la­rı­nın bü­tün əsər­lə­ri­ni se­və-se­və oxu­muş­dum... O illər­də, o uşaq­lıq və gənc­lik il­lə­rin­də on­lar mə­nə o qə­dər tə­sir edib ki, mən on­la­rı unut­ma­mı­şam. Bu, "oxu­mu­şam, unut­ma­mı­şam" söz­lə­ri sa­də­cə bir fi­kir de­yil. Yə­ni on­lar mə­nə tə­sir edib, mən on­lar­dan bəh­rə­lən­mi­şəm, mə­nə­vi qi­da al­mı­şam".

Azər­bay­can ədə­biy­ya­tı­nı və dün­ya ədə­biy­ya­tı klas­sik­lə­ri­ni mü­ta­liə et­mək, də­rin­dən bil­mək və yad­da sax­la­maq ba­xı­mın­dan Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın rəhbə­ri Hey­dər Əli­yev­lə mü­qa­yi­sə edi­lə bi­lə­cək döv­lət baş­çı­sı gös­tər­mək çə­tin­dir.

Çox­cild­lik si­ya­si ir­si­nə, ədə­biy­yat haq­qın­da nitq­lə­ri­nə, çı­xış­la­rı­na, ya­zı­çı­la­ra ün­van­la­dı­ğı təb­rik mək­tub­la­rı­na əsas­la­na­raq, be­lə bir nə­ti­cə çı­xar­maq müm­kün­dür ki, Hey­dər Əli­yev Azər­bay­ca­nın qə­dim dövr­lər­də və ya öz döv­rün­də ya­şa­yıb-yaratmış gör­kəm­li ya­zı­çı və şa­ir­lə­ri­nin, de­mək olar ki, müt­ləq ək­sə­riy­yə­ti­nin əsərlə­ri­ni diq­qət­lə oxu­muş, özü üçün konkret nə­ti­cə­lər çı­xar­mış­dır. O, dün­ya ədəbiy­ya­tı­nın, xü­su­sən rus ədə­biy­ya­tı­nın şe­devr­lə­ri­nə də ya­xın­dan bə­ləd idi. Bu da­hi şəx­siy­yət söz sə­nə­ti dü­ha­la­rı­nın əsər­lə­ri­ni və ide­ya­la­rı­nı də­rin­dən mənimsəmiş­dir. Aka­de­mik Bə­kir Nə­bi­ye­vin vax­ti­lə yaz­dı­ğı ki­mi, "bu­nun bi­rin­ci sə­bə­bi özü­nün də də­fə­lər­lə eti­raf et­di­yi və konk­ret əməl­lə­rin­də sü­bu­ta ye­tir­di­yi məhəb­bət­dir: ədə­biy­ya­ta, sə­nə­tə, mə­də­niy­yə­tə son­suz mə­həb­bət. Di­gər bir sə­bəb Hey­dər Əli­ye­vin klas­sik ir­si­mi­zə və çağ­daş ədə­bi-mə­də­ni pro­se­sə bə­ləd­li­yi­dir". Bu sə­bəb­dən­dir ki, Hey­dər Əli­yevin, ümu­miy­yət­lə, ədə­biy­yat haq­qın­da, ya­xud da ay­rı-ay­rı ya­zı­çı və şa­ir­lər haq­qın­da­kı nitq­lə­ri və çı­xış­la­rı yük­sək pro­fes­sio­nal şə­kil­də səs­lən­miş­dir. Bu da­hi şəx­siy­yə­tin ədə­biy­ya­ta, konk­ret ola­raq sə­nət­kar­la­rın yaradıcı­lı­ğı­na ver­di­yi qiy­mət­lər­də bə­dii ya­ra­dı­cı­lı­ğa ic­ti­mai ba­xış­la müa­sir­lik anlayı­şı həmi­şə bi­ri di­gə­ri­ni iz­lə­miş və ta­mam­la­mış­dır. Azər­bay­can Ya­zı­çı­la­rı­nın 1971-ci il­də ke­çi­ril­miş V qu­rul­ta­yın­dan 1997-ci ildə ke­çi­ri­lən X qu­rul­ta­yı­na­dək bü­tün mö­tə­bər təd­bir­lə­rin­də iş­ti­rak və çı­xış edən Hey­dər Əli­ye­vin nitq­lə­rin­də ədəbiy­ya­tın cə­miy­yə­tin və mə­nə­viy­ya­tın in­ki­şa­fın­da­kı ro­lu ilə ey­ni sə­viy­yə­də müasir hə­ya­tın in­ki­şa­fın­da­kı bor­cu və vəzifələri də ən zə­ru­ri mə­sə­lə­lər sı­ra­sın­da xü­su­si yer tut­muş­dur. Xü­su­sən Azər­bay­can ya­zı­çı­la­rı­nın qu­rul­tay­la­rın­da­kı ta­ri­xi nitq­lə­rin­də o, klas­sik ədə­bi ir­sə də, müa­sir ədə­bi pro­se­sə də res­pub­li­ka­da döv­lət səviy­yə­sin­də apar­dı­ğı iş­lə­rin üz­vi tər­kib his­sə­si ki­mi bax­mış­dır. Ədəbiyyatşünasların da doğ­ru mü­şa­hi­də et­dik­lə­ri ki­mi, "Hey­dər Əli­yev… Azərbay­can ədə­bi pro­se­si­ni res­pub­li­ka­nın ic­ti­mai-si­ya­si və mə­nə­vi də­yi­şik­lik­lə­ri ilə, res­pub­li­ka­da mə­nə­vi-psi­xo­lo­ji mü­hi­ti sağ­lam­laş­dır­maq is­ti­qa­mə­tin­də apa­rı­lan irimiq­yas­lı və­zi­fə­lər və fəa­liy­yət proq­ra­mı ilə əla­qə­də nə­zər­dən ke­çi­rir, bun­la­rın ədə­biy­ya­ta, bə­dii fik­rə müs­bət, də­yiş­di­ri­ci tə­si­ri­ni gös­tə­rir­di" (Tərlan Novruzov).

Əl­bət­tə, gör­kəm­li döv­lət xa­di­mi Hey­dər Əli­ye­vin xü­su­si rəğ­bət bəs­lə­­di­­yi yazı­çı və şa­ir­lər, ay­rı­ca fərq­lən­dir­di­yi, üs­tün­lük ver­di­yi bə­dii əsər­lər ol­muş­­dur. Bu mə­qam­da döv­lət xa­di­mi sə­viy­yə­sin­də onun şəx­si ədə­bi zöv­qü və ma­­raq­­la­rı, ədəbiy­yat­da iz­lə­di­yi qa­yə­də qa­ba­rıq şə­kil­də ifa­də olu­nur. Gör­kəm­li döv­lət xa­di­mi Hey­dər Əli­yev qə­ti ola­raq bu fi­kir­də idi: "Yal­nız o ya­zı­çı­la­rı­n in­sa­nın zə­ka­sı­na və qəl­bi­nə tə­sir gös­tər­mək ki­mi bö­yük mə­nə­vi hü­qu­qu var ki, o, ic­ti­mai hə­yat­da da, şəx­si dav­ra­nı­şı ilə də öz oxu­cu­su­na, doğ­ru­dan da, nü­mu­nə ola bi­lir, yə­ni xalq qarşısın­da öz mə­nə­vi mə­su­liy­yə­ti­ni bü­tün də­rin­li­yi ilə dərk edir". Mü­şa­hi­də­lər göstə­rir ki, bö­yük si­ya­si xa­dim Hey­dər Əli­yev dram əsər­lə­ri içə­ri­sin­də Cə­lil Məmməd­qu­­lu­­za­­də­nin "Ölü­lər" tra­gi­ko­me­di­ya­sı­na, şa­ir­lər­dən Xalq şai­ri Sə­məd Vur­ğu­nun "Azər­bay­­can" şei­ri­nə, poe­ma jan­rı ba­xı­mın­dan Mə­həm­məd­hü­seyn Şəhri­­ya­­rın "Hey­dər­­ba­­ba­ya sa­lam" əsə­ri­nə, mil­li mət­bu­at sa­rı­dan "Mol­la Nəsrəddin" jur­na­­lı­­na, ope­ra üz­rə Üze­yir Ha­cı­bə­yo­vun "Ko­roğ­lu"su­na, mən­zum faci­ə­­lər­dən Hü­seyn Ca­vi­­din "İb­lis"inə... xü­su­si önəm ver­di­yi­ni və bu ədə­bi nümunə­lə­ri xü­su­si­lə fərq­­lən­dir­­di­­yi­­ni də­fə­lər­lə nə­zə­rə çarp­dır­mış­dır. Diq­qət edil­sə, görərik ki, bu ədə­biy­yat fakt­la­rı­nın hər bi­rin­də yük­sək bə­dii­lik­lə ya­na­şı, xal­qın mil­li-mə­nə­vi özü­nü­dərk mə­sə­lə­lə­ri və bö­yük ic­ti­mai ide­al­la­rı özü­nün par­laq ək­si­ni tap­mış­dır. Ona gö­rə də Hey­dər Əli­ye­vin bə­dii ədə­biy­ya­ta mü­na­si­bət­də şəx­si maraq­la­rı ilə döv­­lət­­çi­lik dü­şün­cə­si­nin üst-üs­tə düş­dü­yü, bir-bi­ri­ni üz­vi su­rət­də tamam­la­dı­ğı aş­kar mü­şa­hi­də olu­nur.

Bü­töv­lük­də isə Hey­dər Əli­yev ədə­biy­ya­ta xal­qın mil­li-ta­ri­xi var­lı­ğı­nın, mənə­viy­ya­tı­nın üz­vi tər­kib his­sə­si ki­mi bax­mış, ədə­biy­­ya­­tı cə­miy­yə­ti və in­sa­nı dəyiş­di­rib in­ki­şaf et­di­rən bi­lik və hik­mət xə­zi­nə­si ki­mi də­yər­lən­dir­­miş­dir. Hey­dər Əli­ye­vin ədə­biy­yat sev­gi­si və­tən və xalq sev­gi­si­nin, mil­li döv­lət­çi­lik ba­xış­la­rı­nın əsas gös­tə­ri­ci­lə­­rin­­dən, zə­ru­ri amil­lə­rin­dən bi­ri­ni təş­kil edir. Gör­kəm­li döv­lət xadimi hə­lə 1971-ci il­də Azər­bay­can Ya­zı­çı­la­rı­nın V Qu­rul­ta­yın­da­kı ta­ri­xi nit­qin­də mə­sə­lə­nin bu cə­hə­ti­ni ön möv­qe­yə çə­kə­rək de­miş­di: "Azər­bay­­can ədə­biy­ya­tı həmişə öz xal­qı­nın hə­ya­tı­nın ön sı­ra­la­rın­da irə­li­lə­miş­dir. Bu ədə­biy­yat xal­qı­mı­zın qəh­rə­­man­­lıq ta­ri­xi­ni ədə­bi­ləş­di­rib bi­zə çat­dır­mış, bi­zim qar­şı­mız­da bü­tün əzə­mə­ti ilə aç­mış­dır".

 

***

 

Ədə­biy­ya­ta xal­qın keşməkeşli ta­le­yi­nin, ta­ri­xi yad­da­şı­nın, müa­sir hə­ya­tı­nın və inkişafının əks-sə­da­sı ki­mi ba­xan Hey­dər Əli­yev bə­dii dü­şün­cə­də ta­ri­xi­lik, milli­lik və müa­sir­lik prin­sip­lə­ri­nə xü­­su­­si də­yər ver­miş­dir. Bu ba­xım­dan mil­li­lik, ta­ri­xi­lik və müa­sir­lik Hey­dər Əli­ye­vin döv­lət­­çi­lik tə­li­min­də ədə­biy­yat si­ya­sə­ti­nin əsa­sı­nı təş­kil edir. Əs­lin­də, bu prin­sip­lər qüd­rət­li döv­lət xa­­di­­mi Hey­dər Əli­ye­vin dövlətçilik təliminin və si­ya­si fəa­liy­yə­ti­nin də tə­məl şərt­lə­rin­dən­dir. Hə­min prinsip­lər Hey­­dər Əli­ye­vin döv­lət­çi­lik tə­li­min­də və ədə­biy­yat si­ya­sə­tin­də sadəcə ya­na­şı möv­cud olan amil­lər de­yil­dir. Ək­si­nə, qeyd olu­nan is­ti­qa­mət­lər Hey­dər Əliyev tə­li­min­də döv­­­­lət­çi­lik fəa­liy­yə­ti ilə ədə­biy­yat işi­nin vəh­də­tin­də, üz­vi sintezin­də tam mə­na ta­pa bi­lir. Gör­­kəm­li döv­lət xa­di­mi Heydər Əliyev döv­lət­çi­lik fəa­liy­yə­ti pro­se­sin­də mil­li­lik ami­li­ni, ta­ri­xi­lik an­la­yı­şı­nı və müa­sir­lik prin­si­pi­ni ardı­cıl ola­raq hə­ya­ta ke­çir­mək yol­la­rın­da­kı mü­ba­ri­zə­sin­də kök­lü ənə­nə­lə­rə ma­lik olan həmin amil­lər­dən yer­li-ye­rin­də, əsas­lı şə­kil­də fay­da­lan­­maq­la daim özü­nün ali məqsə­di­nə na­­il ol­ma­ğa ça­lış­mış­dır. Bu yük­sək ali qa­yə isə so­vet re­ji­mi çərçivəsində ol­sa be­lə, nə­ti­cə eti­ba­ri­lə Azər­bay­can­da möh­kəm mil­li əsas­la­ra ma­lik olan, da­vam­lı ta­ri­xi ənə­nə­­­lə­ri qo­ru­yub sax­la­yan və müa­sir in­ki­şa­fın önün­də ge­dən döv­lət ha­ki­­miy­­yə­ti­ni for­ma­laş­dır­maq­dan və möh­kəm­lən­dir­mək­dən iba­rət olmuşdur. Mü­şa­hi­də­lər və təh­lil­lər gös­tə­rir ki, hələ so­vet ha­ki­miy­yə­ti il­lə­rin­də Hey­dər Əli­ye­vin bu is­ti­qa­mət­də apar­dı­ğı ar­dı­cıl və dü­şü­nül­müş si­ya­sət ölkədə tarixi yaddaşın oya­nışı, milli-mənəvi də­yər­lərin inkişaf etdirilməsi mənasında özünün bö­yük bəh­rə­lə­ri­ni ver­miş­dir.

Azər­bay­can­da 1969-1982-ci il­lər­də mil­li mə­də­niy­yət və ədə­biy­yat bö­yük sürət­lə in­ki­şaf et­di­ril­miş, ya­ra­dı­cı qüv­və­lə­rin qar­şı­sın­da ge­niş üfüq­lər açıl­mış, onla­rın keç­miş So­vet­lər İt­ti­fa­qı miq­ya­sın­da ta­nı­dıl­ma­sı və qiy­mət­lən­di­ril­mə­si istiqa­mə­tin­də bö­yük ad­dım­lar atıl­mış­dır. Gör­kəm­li ədə­biy­yat və in­cə­sə­nət xadimlə­ri Qa­ra Qa­ra­ye­vin, Rə­sul Rza­nın, Ta­hir Sa­la­ho­vun, Mir­zə İb­ra­hi­mo­vun, Rə­şid Beh­bu­do­vun, Sü­ley­man Rə­hi­mo­vun döv­rün ən yük­sək mü­ka­fa­tı olan Sosialist Əmə­yi Qəh­rə­ma­nı fəx­ri adı­na la­yiq gö­rül­mə­lə­ri gör­kəm­li döv­lət xa­di­mi Hey­dər Əli­ye­vin si­ya­si ha­ki­miy­yə­ti­nin bi­rin­ci mər­hə­lə­si­nin ən mü­hüm hadisələridir. 1972-ci il­də bö­yük döv­lət xa­di­mi və gör­kəm­li ya­zı­çı Nə­ri­man Nərima­no­vun  ana­dan ol­ma­sı­nın 100 il­lik yu­bi­le­yi­nin ke­çi­ril­mə­si və Ba­kı şəhərində ona əzə­mət­li hey­kəl ucal­dıl­ma­sı döv­rün ta­ri­xi ha­di­sə­si­nə çev­ril­miş­dir. Mə­lum ol­du­ğu ki­mi, so­vet re­ji­mi qey­ri-rəs­mi şə­kil­də mil­liy­yət­çi he­sab edə­rək onu ic­ti­mai-ədə­bi mü­hi­ti­n ar­xa pla­nı­na ke­çir­di­yi­nə gö­rə Hey­dər Əli­yev bu bö­yük şəxsiy­yə­tin yu­bi­le­yi­ni ke­çir­mək və hey­kə­li­ni qoy­maq üçün Mosk­va-Kreml səviyyə­sin­də iş apar­ma­lı ol­muş və mühüm əhəmiyyətə malik olan hə­min təd­bir­lə­ri hə­ya­ta ke­çir­mə­yə na­il ola bil­miş­dir. Be­lə­lik­lə, Nə­ri­man Nə­ri­ma­nov ye­ni­dən Azərbay­can xal­qı­na qay­ta­rıl­mışdır.

Hey­­dər Əli­­ye­­vin so­­vet ha­­ki­­miy­­yə­­ti il­­lə­­rin­­də hə­­ya­­ta ke­­çir­­di­­yi məq­­səd­­yön­­lü Ümummilli si­­ya­­sət Azər­­bay­­ca­­nın döv­­lət müs­­tə­­qil­­li­­yi döv­­rün­­də döv­­lət­­çi­­lik işi­­nin möh­­kəm bü­­növ­­rə­­si­­ni təş­­kil edir. Ulu öndər müs­tə­qil Azər­bay­can döv­lə­ti­nin qurulub möh­kəm­lən­di­ril­mə­sin­də, mil­li ideo­lo­gi­ya­nın for­ma­laş­dı­rıl­ma­sın­da ədəbiyyat fak­to­run­dan ge­niş is­ti­fa­də et­miş­dir. Bu mə­na­da Hey­dər Əli­ye­vin dövlətçi­lik tə­li­min­də müx­tə­lif dövr­lər­də hə­ya­ta ke­çi­ril­miş ədə­biy­yat si­ya­sə­ti bir-biri­ni ta­mam­la­yır. 

 

***

 

Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın Pre­zi­den­ti İl­ham Əli­ye­vin əsas­lan­dı­ğı Azərbaycan­çı­lıq si­ya­sə­ti­nin ideo­lo­ji özü­lü gör­kəm­li döv­lət xa­di­mi Hey­dər Əliyevin ədə­biy­yat və mə­də­niy­yət tə­li­min­dən yoğ­rul­muş­dur. Pre­zi­dent İl­ham Əliyev bu əbə­di­ya­şar tə­li­mi ye­ni epo­xa­nın prin­sip­lə­ri­nə uy­ğun ola­raq əla­və müddəa­lar­la da­ha da zən­gin­ləş­di­rə­rək müa­sir döv­rün ədə­biy­yat si­ya­sə­ti­ni mü­əy­yən et­miş­dir. Azər­bay­can­çı­lıq və müs­tə­qil döv­lət­çi­lik öl­kə­mi­zin ədə­biy­yat si­ya­sə­tin­də Hey­dər Əli­yev – İl­ham Əli­yev epo­xa­sı­nın or­taq ana prin­si­pi­dir. Bu ba­xım­dan yanaş­dıq­da, gör­kəm­li döv­lət xa­di­mi Hey­dər Əli­ye­vin “Də­də Qor­qud” das­tan­la­rı­na mü­na­si­bə­ti ilə Pre­zi­dent İl­ham Əli­ye­vin bu möh­tə­şəm ədə­bi abi­də­ni qiymətləndirmə­si bi­ri di­gə­ri­ni ta­mam­la­yan va­hid tə­lim­dir. Mə­lum ol­du­ğu ki­mi, Vax­ti­lə “Də­də Qor­qud” das­tan­la­rı­nın 1300 il­li­yi­nin qeyd olun­ma­sı haq­qın­da fərman im­za­la­mış və möh­tə­şəm yu­bi­ley təd­bir­lə­ri ke­çir­miş Hey­dər Əli­yev bu dasta­na mü­hüm azər­bay­can­çı­lıq ha­di­sə­si ki­mi bax­mış­dır: “Ki­ta­bi-Də­də Qor­qud” das­tan­la­rı­nın föv­qə­la­də əhə­miy­yə­ti on­da­dır ki, o, bi­zim ta­ri­xi­mi­zin 1300 il­lik dövrü­nü həm əks et­di­rir, həm də bir da­ha təs­diq edir. O, ta­ri­xi kök­lə­ri­mi­zi dün­ya­ya gös­tə­rir, oğuz, türk mən­şə­yi­mi­zi və zən­gin ta­ri­xi­mi­zi sü­but edir. Bun­lar bi­zim hamı­mız üçün, xal­qı­mı­zın bu gü­nü, gə­lə­cə­yi üçün əhə­miy­yət­li­dir”.

Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın Pre­zi­den­ti İl­ham Əli­ye­v 13 de­kabr 2013-cü il­də Ba­kı şə­hə­rin­də Də­də Qor­qud par­kı­nın və Də­də Qor­qud hey­kə­li­nin açı­lı­şı mərasimin­də­ki çı­xı­şın­da da das­ta­na mü­na­si­bət­də azər­bay­can­çı­lıq ön möv­qe­də dayan­mış­dır: “Ki­ta­bi-Də­də Qor­qud” Azər­bay­can xal­qı­nın mil­li sər­və­ti­dir. Bu əsərdə Azər­bay­can xal­qı­nın keç­miş hə­yat tər­zi, məi­şə­ti, psi­xo­lo­gi­ya­sı əks olunmuş­dur. Das­ta­nın qəh­rə­man­la­rı­nın ad­la­rı­nı Azər­bay­ca­nın çox­say­lı ya­şa­yış mən­tə­qə­lə­rin­də gör­mək olar... Əsər­də Oğuz eli ki­mi coğ­ra­fi məf­hum bü­tün Azərbay­can oğuz­na­mə­lə­ri­ni əha­tə edir.”

Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın Pre­zi­den­ti İl­ham Əli­ye­vin “Də­də Qor­qud” dastan­la­rı əsa­sın­da çox­se­ri­ya­lı bə­dii te­le­vi­zi­ya fil­mi­nin çə­kil­mə­si haq­qın­da 28 dekabr 2013-cü il və “Ki­ta­bi-Də­də Qor­qud”un al­man di­li­nə ilk tər­cü­mə­si və nəşrinin 200 il­li­yi­nin qeyd edil­mə­si haq­qın­da” ve­ril­miş 20 fev­ral 2015-ci il ta­rix­li sə­rən­cam­ların ru­hun­da, ma­hiy­yə­tin­də mü­asir dövr­də azər­bay­can­çı­lıq fak­to­ru­nun əhə­miy­yə­ti mə­sə­lə­si üs­tün­lük təş­kil edir. Ye­ni döv­rün ədə­biy­yat si­ya­sə­ti öl­kə­miz­də uğur­la hə­ya­ta ke­çi­ri­lən mul­ti­kul­tu­ra­lizm və to­le­rant­lıq si­ya­sə­ti ilə da­ha da zənginləş­di­ril­miş­dir.

Azər­bay­ca­nın bir çox gör­kəm­li sə­nət­kar­la­rı ilə əla­qə­dar döv­lət təd­bir­lə­rin­də, o cüm­lə­dən Xalq şai­ri Bəx­ti­yar Va­hab­za­də­nin ana­dan ol­ma­sı­nın 90 il­li­yi haqqındakı 14 yan­var 2015-ci il ta­rix­li sə­rən­ca­mın­da da Ümummilli ide­al­la­rın diqqət mər­kə­zi­nə çə­kil­mə­si Pre­zi­dent İl­ham Əli­ye­vin ədə­biy­yat si­ya­sə­tin­də azərbay­can­çı­lı­ğın da­vam­lı xətt təş­kil et­di­yi­ni gös­tə­rir: “Bəx­ti­yar Va­hab­za­də Azərbay­can ədə­biy­ya­tı ta­ri­xi­nin xü­su­si möv­qe­yə ma­lik gör­kəm­li si­ma­la­rın­dan­dır. Sə­nət­ka­rın in­sa­nı da­im mə­nə­vi uca­lı­ğa səs­lə­yən poe­tik-fəl­sə­fi məz­mun­lu yaradıcılı­ğı mil­li poe­zi­ya­da və­tən­daş ru­hu­nun qüv­vət­lən­mə­sin­də və ədə­bi-ic­ti­mai fik­rin is­tiq­lal ide­ya­la­rı ilə zən­gin­ləş­mə­sin­də bö­yük rol oy­na­mış­dır.”

Ye­ni ta­ri­xi epo­xa­da gör­kəm­li döv­lət xa­di­mi Hey­dər Əli­ye­vin ədə­biy­yat siyasə­tinə dair for­ma­laş­mış ənə­nə­ləri ar­dı­cıl ola­raq ya­ra­dı­cı şə­kil­də da­vam etdirilmək­də­dir. Öl­kə­miz­də ha­zır­kı şə­ra­it­də ad­lı-san­lı sə­nət­kar­la­rın döv­lət səviyyəsin­də yu­bi­ley­lə­ri­nin ke­çi­­ril­­mə­si, on­la­rın əsər­lə­ri­nin, san­bal­lı yu­bi­ley nəşrləri­nin ha­zır­la­na­raq ge­niş oxu­cu audi­to­ri­ya­sı­na təq­dim edil­mə­si bə­dii yaradıcılıq fəa­liy­yə­ti­nin da­ha da in­ki­şaf et­di­ril­mə­si­nə tə­kan ve­rir. Həm­çi­nin bö­yük xid­mət­lə­ri nə­zə­rə alın­maq­la ta­nın­mış ya­zı­çı­la­ra fəx­ri ad­la­rın, fər­di tə­qa­üd­lə­rin və ya­ra­dı­cı gənc­li­yin is­te­­dad­­lı nü­ma­yən­­də­­lə­ri­nə Pre­zi­dent mü­ka­fat­la­rı­nın ve­ril­mə­si də ulu öndər tə­rə­fin­dən əsası qoyulmuşyazıçı  zəhmətinin və ədə­bi pro­­­se­sin stimullaş­­dı­rıl­ma­sı si­ya­sə­ti­nin konk­ret da­va­mın­dan iba­rət­dir. Bun­dan baş­qa, uzun il­lik fa­si­lə­dən son­ra pre­zi­dent İl­ham Əli­yev tə­rə­fin­dən Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı Döv­lət Mü­ka­fa­­tı­­nın verilməsinin ye­ni­dən bər­pa edil­­mə­si də ədə­biy­yat si­ya­sə­ti sahə­sin­də­ki va­ris­li­yin əmə­li ifa­­­də­si­dir.

 

***

 

Ən ye­ni dövr Azər­bay­can ədə­biy­ya­tı­nın in­ki­şa­fın­da Ümummilli li­der Heydər Əli­ye­vin ədə­biy­yat si­ya­sə­ti­nin bö­yük ro­lu və tə­si­ri ol­muş­­dur. Gör­kəm­li döv­lət xa­di­mi Hey­dər Əli­yev Azər­bay­can döv­lə­ti­nin ədə­biy­yat si­ya­sə­ti­nin ba­ni­si və ya­ra­dı­cı­sı­dır. Əs­lin­də, Azər­bay­can xal­qı­nın son əl­li il­də­ki ədə­biy­ya­tı Hey­dər Əli­yev epo­xa­sı­nın ədə­biy­ya­tı­dır. Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın Pre­zi­den­ti İl­ham Əli­yev müs­tə­qil­lik döv­rü­nün ədə­biy­yatı haq­qın­da Hey­dər Əli­yev tə­li­mi­ni ye­ni müd­dəa­lar­la zən­gin­ləş­di­rə­rək ya­ra­dı­cı şə­kil­də in­ki­şaf et­di­rir. He­sab edi­rik ki, ən ye­ni dövr Azər­bay­can ədə­biy­ya­tı­nın qar­şı­sın­da du­ran bir mə­sul və­zi­fə də ye­­ni tarixi epo­xa­nın fo­nun­da gör­kəm­li döv­lət xa­di­mi Hey­dər Əli­ye­vin mü­­kəm­­məl, hərtə­rəf­li şə­kil­də iş­lən­miş, cid­di ədə­bi-ta­ri­xi me­yar­la­ra ca­vab ve­rən ümu­mi­ləş­miş par­laq bə­dii ob­ra­zı­nı ya­rat­maq­dan iba­rət­dir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.05.2023)

 

Sayt Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərəfdaşı olaraq yenilənmiş, yeni bölmələr əlavə ediımiş, layihənin təbliği üzrə funksional fəaliyyət aparılmışdır.