Ağzında Ay işığı tutmuş balıq, üzür nigaran dənizə doğru - Van Fanın şeirləri Featured

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə “Biri ikisində” layihəsində bu gün növbədə “Tərcümə saatı”dır, AYB Moskva bölməsinin katibi, şair-tərcüməçi Afaq Şıxlının Vyetnam ədəbiyyatından tərcümələrini təqdim edirik.

 

 

 

 

 

TƏRCÜMƏ SAATI

 

 

 

 

 

Dağınıq düşüncələr ustası

 

 

 

Şöhrətilə öz ölkəsinin hü­dudlarını aşıb keçmiş çağ­daş Vyetnam şairi və nasiri May Van Fan yaradı­cı­lı­ğı­na müraciət etmək mənim üçün, bir tərcüməçi kimi, çox maraqlı oldu.

 

Yalnız şair və nasir deyil, həm də fəal ictimai xadim olan May Van Fan hələ II Qarabağ savaşı zamanı bizi dəstəkləyənlər sırasında ol­ması ilə diqqətimi çək­mişdi. Azərbaycan Prezi­denti cənab İlham Əliyevə müraciətlə yazılan mək­tub­da onun da imzası vardı:

 

“...Biz – şairlər və yazıçılar müharibələrə qarşı olsaq da, sizin fərqli durumunuz hər birimizi düşünməyə va­dar edir. Siz kiminsə torpaqlarını zəbt etmirsiniz. Siz öz ölkənizdə, öz torpaq­larınızı azad etmək üçün döyüşürsünüz.

 

Həqiqətsevər siyasətçilə­rin də dediyi kimi, Sizin başqa çıxış yolunuz yoxdur. Bilirik ki, Azərbaycanın və Azərbaycan xalqının gələ­cəyi naminə bu addımı atmalı idiniz.

 

Biz Sizi və Sizin xeyirxah xalqınızı ürəkdən dəstəklə­yirik!”

 

 

 

May Van Fan 1955-ci ildə Vyetnamın quzey bölgəsində,  Nin­bin əyalətinin Kimşon mahalında dünyaya gəlib.

 

Xanoyedəki Xarici dillər kollecinin Dilçilik və rus mədəniyyəti kafedrasının məzunu olmuş, sonra isə təhsilini Belorusiyada (1983) Qorki adına Pedaqoji institutda davam etdirmişdir.

 

Hazırda Xayfon şəhərində yaşayıb yaradır.

 

Əsərləri dünyanın 40-a yaxın dilinə rus, ingilis, fransız, belorus, italyan, ispan və s.) tərcümə edilib.

 

 

 

Varlıqda həqiqəti, adilik­də mənanı, sadədə gözəlliyi görmək, təbiətin və hadisə­lərin fitrətinə varmaq May Van Fan poeziyasının əsas özəl­liklərindəndir.

 

Canlı təbiət rəsmlərinin li­rikası, sevgi, dostluq, həyat, ümid, nigaranlıq, günü­mü­zün gerçəklikləri – bütün bunlar müəllifin şeirlərində sadə fəlsəfi fikirlər kimi təqdim olunub. Doğrudur, sadə və fəlsəfi kimi məf­humlar, ilk baxışdabir-birilə uzlaşmır, lakin May Van Fan xüsusi bir ustalıqla buna da nail olmuşdur.

 

         Onun şeirlərində həm Vyetnam xalqına, həm də bütün insanlığa ünvan­lan­mış ismarışlar vardır.

 

Uzaqlarda yaşasa da, xal­qımızın yaxın dostla­rından olan May Van Fanın şeir­lərini oxuduqca gözümüzün önündə qəribə, maraqlı po­etik su­rətlər canlanır. Onun düşüncə tərzində Kafkaya bənzərlikvardır.

 

Müəllifin yaradıcılığında  daosizm, zen-buddizm, eləcə də ekzistensializm xətləri bir-birilə kəsişir. Bəzən insana elə gəlir ki, Van Fan Yeri bir quş uçuşu zirvəsindən seyr edir, çox­larının görə bilmədiyini gö­rür, duya bilmədiyini du­yur...

 

“Qəflətən bəlli olur ki, bizim hamımızın qan qrupu birdir. Biz bu isti qırmızı çayın damarlarımızda ax­masına mane ola bilmirik. Mən elə həmin adamam, lakin bir qədər fərqli. Bir böcək və ya yırtıcı kimi müstəqil və azad... Sudakı balıq, göy üzündəki quş kimi xoşbəxt...”

 

 

 

Əzabkeş Vyetnam torpa­ğında belə bir fenomenin yetişməsi bir Tanrı lütfüdürdesək, yanıl­ma­rıq.

 

Düşünürəm ki, artıq bir çox dillərə tərcümə olu­naraq sevilmiş May Van Fan şeirlərinə müraciət edən Azərbaycan oxucusu da boşuna vaxt itirmiş ol­mayacaq. Əksinə, mənən da­ha da zənginləşəcək.

 

 

 

Bu şeirlərin əsl dəyəri, bəlkə, bu gün, bəlkə də, qərinələr sonra veriləcək. Bil­mirəm. Amma onu bi­lirəm ki, bir şair haqqında geniş təsəvvürə malik ol­maq üçün ilk növbədə onu oxumaq gərəkdir.

 

Gəlin birlikdə oxuyaq, bilək və tanıyaq! İnanıram ki, tanı­dıqca sevəcək, sevdikcə da­ha yaxından ta­nıya­caq­sınız.

 

 

 

                  

 

 

 

    Çay yatağındakı daşlar

 

 

 

Suların rahat axmasına izn verin!

 

Nə zamandır üşüyür bu daşlar...

 

Çağlayan suların yuyub buza döndərdiyi

 

hərəkətsiz, sakit daşlar...

 

 

 

Baharmı gəlmiş?

 

Çiçəklər cığırların boynuna dolanmış.

 

Quşlar cəh-cəh vurur...

 

Çaya sarı əyilmiş ağaclar yırğalandıqca

 

qayalar da silkələnir sanki.

 

Yabanı çiçəklərin gözəlliyi əbədi hüzur kimidir...

 

Gurultuyla axan sulara göz yumur daşlar.

 

 

 

Boz pəncəli lanqurlar[1]

 

ağacların kölgəsini silkələyir.

 

Narın-narın yağış yağır,

 

süzülür torpağın ən mübhəm guşələrinə...

 

Buludlar səmadan asılı qalmış...

 

Quava[2] ətri bürümüş meşəni...

 

Kirpi iynələrini qabardıb durmuş …

 

 

 

Önəmli olan –

 

hər kəs

 

və hər şey

 

öz yerindədir bu an... 

 

 

 

 

 

Külək əsir...

 

 

 

Biz dar dalanlarda,

 

yaşıl otların üstündə, qaranlıq köşələrdə,

 

ağacların altında öpüşürdük.

 

 

 

Topuğa kimi suya batmışdı ayaqlarımız...

 

Sərt külək əsmişdi,

 

təzə-tər yarpaqlarla qidalanan tırtıl da

 

sənin çiynindən mənimkinə düşmüşdü.

 

 

 

Hələ də uçmağa davam edir arılar.

 

Şəlalələr eyni ahənglə axır,

 

yağış da aram-aram damcılayır...

 

Başlarını eyni tərəfə əymiş ağaclar... 

 

 

 

Yenta[3] dağındakı çiçəklər

 

 

 

Dağın zirvəsində bitən çiçəklər

 

nə dəli rüzgarlardan qorxmuş,

 

nə başı üstdən ötən buludlardan.

 

 

 

Yeddi yüz il bundan öncə

 

İmperator

 

Xoanq Tran Nxan Tonq 

 

bu çiçəklərin yanından ötərkən

 

onlara təzim etmiş.

 

 

 

Sən də, mən də,

 

övladlarımız da – 

 

onları görərkən baş əyib keçək!

 

 

 

...Dağın ətəyində

 

bambuk dəyənəklərə dirənərək 

 

irəliləyən ziyarətçilər

 

gözlərini yuxarı dikmişdilər;

 

alışıb-yanan çiçəklərin tüstüsü göyə qalxırdı.

 

 

 

 

 

Gün doğarkən

 

 

 

Yamaclarda

 

selə dönən su...

 

Bir qaya başında

 

hüzur içində yatan daş...

 

Keçən gecə yağan yağış...

 

Yağışdan öncə və sonra burada oturan biri...

 

 

 

Sənsiz çox darıxıram... 

 

Tərpənməyə belə qorxuram;

 

mavi səmanı içimə çəkirəm,

 

canıma hopsun deyə...

 

Bitmək bilməyən leysan yağışlar

 

çınqıl daşları yuyub təmizləmək üçünmüş sanki...

 

 

 

Bu əsrarəngiz təbiət rəsmi

 

həyatı

 

dəlicəsinə sevməyə vadar edir məni:

 

Günəş doğarkən

 

nur çilənir dağların zirvəsinə.

 

Torpaq

 

bir ana bətnidir sanki...  

 

 

 

 

 

Səni ağzımda dilim kimi qoruyacağam

 

 

 

Səni ağzımda dilim kimiqoruya bilsəm...

 

Müharibələrdən, xəstəliklərdən...

 

Gözlə görülməyən

 

zəhərli oxlardan.

 

Dedi-qodudan, qeybətdən,

 

yalanlardan və təhlükələrdən...

 

 

 

Yolunda tikanlar olmasa daha.

 

Divarlar hörsəm –

 

səni çovğunlardan qorumaq üçün...

 

 

 

Yanaqlarıma toxun barmaqlarınla,

 

qolunu yüngülcə tərpədərək

 

zümzümə et

 

asta-asta,

 

səni öpməyə izn ver...

 

 

 

Sən

 

ağzında Ay işığı tutmuş balıqsan,

 

üzürsən

 

nigaran dənizə doğru...

 

 

 

 

 

Telefonda səni dinləmək

 

 

 

Telefonda necə təmiz,

 

necə xəfifdir səsin...

 

 

 

Bir içim su kimi...

 

Yenicə boy vermiş incə fidan,

 

Yetişmiş şirin bəhər,

 

Bulağın zümzüməsi kimi...

 

 

 

Xəttin o başınadək olan məsafə –

 

tarlalar, düzlər, kəndlər.

 

Dərin köklər...

 

Qapılar açılır aramızda.

 

Səni eşidə bilirəm:

 

ilıq torpaqda müqəddəs izlər açan dərin köklər,

 

dərələrdən keçən çaylar,

 

tikilən və çiçəklənən kəndlər,

 

geniş düzlər, yamyaşıl tarlalar sayəsində.

 

Qoy səsini duyum.

 

Cəfəng və mənasız sözlər söyləməyə davam et.

 

Onsuz da

 

bir neçə dəqiqə sonra adiləşəcək hər şey.

 

Getdikcə uzaqlaşan yosunlu dalğalar,

 

zərifliyin şirin dadı

 

və çınqıllı sahil qalacaq yalnız...

 

 

 

 

 

Göylərin nəhayətsiz olduğu yer

 

 

 

İsti yay mövsümü bitmək üzrə...

 

Ağaclar

 

çağlayan bulaqların yaxınlığındaca

 

susuzluqdan yanır...

 

 

 

Torunu cırmış balıqlar pozar zamanın düzənini.

 

Sonsuzluğa atlamadan öncə sıxılar insan.

 

Uca qüllələr

 

fəzanı zəbt etmiş sanki.

 

 

 

Göy muncuqlarla süslənmiş tac qoy başına,

 

parlasın saçların.

 

Şimşək, ildırım, fırtına – 

 

qorxmaz heç nədən.

 

Sən də qorxma.

 

 

 

Üzün Ayın görünməyən tərəfi kimidir...

 

Şirin meyvə kimi,

 

qızıl rəngli düyü kimi...

 

Nədənsə

 

düyü buxarına bürünmüş ixtiyar qadın

 

və kişi surətləri kövrəldir məni..

 

 

 

Buxar canıma hopur,

 

bir-birinə hörür buludları,

 

hər nəfəsdə bir ümid doğurur.

 

Soyuq yağış üşüdür sinəmi.

 

Hər şeyi, ləziz bir yeməyin dadı kimi,

 

yaddaşıma həkk etmək üçün...

 

Həqiqət – kəlmələri azad edər,

 

qurtuluş yox!

 

 

 

Özümə əmin olduqca

 

atəşin ağzındakı damğanı

 

bir o qədər aydın görürəm...

 

 

 

 

 

İlbaşı arınması

 

 

 

Nə qədər yuyunsam da,

 

hələ təmiz deyiləm.

 

Çırağın işığında

 

arınmaq üçün

 

geri dönürəm.

 

 

 

Çiyinlərimə düşsün işıq,

 

sonra əllərimə, çənəmə,

 

ayaqlarıma, dizlərimə,

 

gözlərimə...

 

Hər küncə-bucağa işıq yayılsın –

 

bütün gizli köşələrə...

 

Qızmar dəmiri suya cəzb edən qüvvə kimi,

 

qol-budaq atan ağac kimi

 

nəhayətsizdir onun gücü.

 

 

 

Baharın xətrinə arınıram.

 

Səssizcə ata-babalarımı yada salıram.

 

İşığa dalıram, sadəcə,

 

İşıq selinin altında adını anıram.

 

Beşik kimi yırğalanır işıq,

 

Uzaqda olanları düşünürəm...

 

Qoy çırağımız

 

getdikcə daha gur yansın!

 

 

 

 

 

Acı dərman

 

       (Cho Ngoca ithaf olunur)

 

 

 

Atəş yandırıb, yaxır səni, mənim balam.

 

Mən isə, sənin atan,

 

yanıb külə dönürəm.

 

Dərman acıdır, amma gözləyə bilmərik.

 

Əlimdən tut.

 

Bax, necə də şehə bənzəyir bu damcılar.

 

Bardaq da dolu deyil.

 

 

 

Gecə yaman soyuqdur!

 

Bilirsən,

 

incə ləçəklər

 

məhz acı köklərinin sayəsində gözəl ətir saçır.

 

Tər damcıları

 

əlimdə döyənəyə dönür sanki,

 

bahar süzülür bardaqlara...

 

 

 

Atanın

 

göz yaşı dövrü başlar,

 

acı-acı ağlar həqiqət.

 

Yuxuda nə görürsən, körpəm?

 

 

 

Dərmanı pəncərənin qarşısına qoyuram.

 

Böyüyüb mənim yaşıma çatanda

 

tufan qopacaq

 

bu bardağın dibində.

 

 

 

 

 

Qonaqla vidalaşarkən

 

 

 

Çayı dəmləyib gəldim,

 

Sən demə, qonaq getmiş.

 

Zəng etdim,

 

 “Dünyasını dəyişəli

 

yeddi ildir” – dedi ailəsi.

 

Bir yanlışlıq var.

 

 

 

Evimdə

 

alt-üst olmuş hər şey.

 

Divardakı şəkli kim çıxarmış?

 

Qurma saat haradadır?

 

Bu ucuz çay dəstini kim gətirmiş?

 

 

 

Qonşulara baş çəkdim,

 

Ərzaqların dəyərini soruşdum:

 

bəzi qiymətli növlər var,

 

bəzi növlərin qiyməti var.

 

 

 

Evdəyəm.

 

Çay hələ istidir.

 

Qonağın piyaləsini qarşıma çəkdim.

 

Ölüm təklükəsi saçan buxar

 

önümdə

 

bir adam boyu yüksəldi.

 

Və bir göz qırpımında yox oldu.

 

              

 

 

 

Fleyta…

 

 

 

Fleytaya nəfəs verirəm... Budur

 

cənnətə gedən yeddi yol:

 

do, re, mi, fa, sol, lya, si.

 

 

 

Havada qanad çalan

 

yeddi kəpənək.

 

Səmada bərq vuran

 

yeddi əsrarəngiz rəng.

 

Yerə düşən kölgədə

 

zərif bir fleyta silueti...

 

 

 

Dodaqlarımı ona toxundurmağa

 

və dönə-dönə öpməyə

 

vadar edir məni.

 

Bəmdən zilə keçərək

 

saysız-hesabsız səslərlə

 

oyadır gecəni.

 

Düymələrin üzəri ilə addımlayan gecənin

 

ayaq səsləri duyulur.

 

Kainat qulaq kəsilir bu ahəngə.

 

 

 

Yumşaq, incə notlar

 

mənim hələ də var olduğumu

 

xəbər verir uğursuz sahilə.

 

Və sabah oyananda

 

uğur limanının məni qarşılayacağına

 

inandırır.

 

 

 

İçimdəki boşluqların

 

bu doğma səslərə ehtiyacı var,

 

bir körpənin

 

ana südünə ehtiyacı olduğu kimi.

 

Fleytanın səsi nurtək

 

süzülür vücuduma

 

və ona daha da sıx sarılmaq keçir könlümdən.

 

 

 

 

 

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

(15.02. 2023)

 

 

 

 

 



[1]Primatların bir növü

[2] Meyvə növü

[3]Yent dağı Vyetnamın paytaxtı Xanoya çəhərindən 130 km məsafədə yerləşir. Hündürlüyü 1068 metrdir. Burada buddistlərin Çuk Lam sektasına məxsus, 11 məbəddən ibarət böyük bir kompleks vardır. Sektanın rəhbəri Vyetnam kralı Çan Nyan Tonq olmuşdur.

 

Sayt Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərəfdaşı olaraq yenilənmiş, yeni bölmələr əlavə ediımiş, layihənin təbliği üzrə funksional fəaliyyət aparılmışdır.