“Yalanın 17 anı” sənədli fentezisi böyük rezonans doğurduğundan müəllifin - yazıçı Adəm İsmayıl Bakuvinin seçimində portalımız romanın ən maraqlı hissələrini dərc etməkdədir. Müsbət haldır ki, tarixi faktlarla ermənilərin iç üzünü açan bu romandan seçmələri oxucular sosial mediada paylaşmaqdadırlar. Qoy hamı oxusun və agah olsun.
Hava quşların cəh-cəh səsi ilə işıqlaşmağa başladı, yaxından axan çayın şırıltısı bu səsi bir qədər də gözəlləşdirir, ahəstə axan küləyin yarpaqları xışıldatması isə bu səsin dərin zəngulələrinə çevrilirdi.
Bu dünyanın insanları informasiyanı Əsl dünyadakı kimi televizordan, internetdən, mətbuatdan deyil, məhz bu cür səslərdən alır. Obaşdandan oyanır, səhər prosedurlarından sonra bir stəkan qəhvələrini içib evdən çıxırlar, təbiətlə təmasa, onun gözəllikləri ilə ünsiyyətə can atırlar. Yalnız özəl günlər fərqli olur. Teatr və balet nümayişi, lektorların mühazirələri, poeziya günləri, bir də Divan buranın adiliyini özəlləşdirən mərasimlərdir. Bu səhər də Divanın 1-ci prosesi keçiriləcək deyə hamının yolu Baş Meydana döğru yönələcəkdi.
Böyük Divan – Axirət dünyasının ən diqqətçəkən mərasimi sayılır, burada tarixin ağ ləkələri aşkara çıxır, səhvlərə düzəlişlər edilir, cinayətlər öz cəzasını alır. Ona görə də, digər mərasimlərdən qalmağa nəsə səbəb tapılsa belə Axırət əhli üçün Böyük Divandan qalmağa heç bir səbəb yoxdur. İnsanlar bura həvəslə gəlir, bəzən nəfəs dərmədən, bəzən çılğın reaksiya ilə səhnədə baş verənlərə hakim kəsilirlər, qeydlər aparır, müzakirələr açır, bütün cisimləri və ruhları ilə prosesə transfer olunurlar.
Baş Meydanda qələbəlik idi. Proses saat 8-də başladığı halda başlanğıca yarım saat qalanda artıq stulların tutulmasına başlanmışdı. Divanın xidməti heyəti gələnlərə yerlərinə keçməyə köməklik edir, sıralar boyu içməli su şüşələri və stəkanlar düzülürdü.
Çox keçmədi ki, proses də başladı. Çalınan üçüncü zəng izləyiciləri xəbərdar edəndən sonra Divanın Baş Hakimi səsgücləndiricisini işə salıb nitqinə başladı:
-Hörmətli Divan üzvləri, hörmətli tamaşaçılar. Bu gün biz növbəti Divanın ilk prosesinə başlayırıq. Prosesimiz xeyirli və uğurlu olsun, tarixdə iz qoya bilsin!
Alqış sədaları qopdu, sədalar səngiyən kimi Baş Hakim sözünə davam etdi:
-Bizim 17 təqsirləndirilənimiz var, sizinlə 17 proses keçirəcəyik. 17 rəqəmi mənə gəncliyimdə dəfələrlə baxdığım, çox sevdiyim “Baharın 17 anı” filmini xatırladır. Gözəl bir sovet filmi idi, faşistlərin içində fəaliyyət göstərən sovet casusu Ştirlis barədə idi. Ştirlis ən çətin situasiyalardan belə çıxırdı, baharın 17 anı ərzində inanılmaz uğurlara imza atırdı. Bizim də indi 17 təqsirkarımız var, hamısı saxta ideyaların, qondarma tarix qurmağın müəllifidir. O film baharın 17 anını əks etdirirdi, bizim Divansa yalanın 17 anını əks etdirəcək!
Yenə də alqış sədaları qopdu.
Baş Hakim davam etdi:
-Siz bilirsiniz ki, Böyük Divanın öz qanunları var. Burda bəzən tarixi ardıcıllığı bir qədər pozmuş olur, prosesin gedişinə daha çox dinamika, canlılıq gətirməyin qeydinə qalırıq. Bu dəfə də elə olacaq. Tarixi ardıcıllığa riayət etmədən, Müttəhimlər sırasında əyləşmiş əsrlər öncə yaşayıb cinayətlər törətmiş şəxsləri gözlədib, məhz 1977-ci ildə cinayətə imza atmış şəxslə proseslərə başlamağımız heç də əbəs deyil. Biz dünənki ilk hazırlıq və tanışlıq iclasında qeyd etdik ki, burada “Böyük Ermənistan” xülyası ilə torpaqlar zəbt edən, eləcə də “erməni genosidi” deyib göz yaşı axıdan erməni millətçiliyinə Divan qururuq. Və lap öncədən sizə bildirmək istəyirik ki, bu millətçiliyin dünyaya bəxş etdiyi ən mənfur irs – 19-cu əsrin sonlarından ta ki 21-ci əsrədək uzanan qanlı terror tarixidir. Bəli, əgər Ginnesin məşhur rekordlar kitabı milli antirekordları da qeydə alsaydı, şübhəsiz, erməni milləti tarixdə ən çox terror aktı həyata keşirən millət adını alardı. Bu səbəbdən də, ilk prosesə erməni saxta tarixçilərini, saxta qəhrəmanlarını deyil, məhz erməni terrorçusunu cəlb etmək barədə Divan heyəti yekdil qərar çıxarıb. Dünyanı sarsıdan, yüz minlərlə insanlara rahatsızlıq, xəsarət, əzab, şikəstlik gətirən, yüz minlərlə insanın qətlinə rəvac verən erməni terrorizmi məfhumu dünya tarixi leksikonunda əsaslı bir yer tutur. Erməni terrorizmi - erməni millətçi qruplarının və təşkilatlarının sistematik təhdid və fərdi intiqam aktlarından biridır. Erməni terrorizmi mütəşəkkil və yaxşı təşkilatlanmış bir terrorizm olmaqla, beynəlxalq terrorizminin geniş qanadı və şəbəkəsidir. Və onu da qeyd edim ki, "Erməni terrorizmi" termini ilk dəfə ABŞ-da 1982-ci ilin avqust ayında nəşr olunan ABŞ Dövlət Departamentinin aylıq bülletenində rəsmən istifadə edilmişdir. Mən indi Divan heyətindən xahiş edərdim ki, erməni terror təşkilatlarının tanıtım listəsini tamaşaçılarımıza təqdim etsinlər. Dəyərli ekspertlərimiz, buyurun.
Müttəhimlər sırasından səslər ucaldı:
-Mən etiraz edirəm, erməni terrorizmi anlayışı yoxdur, erməni milli-azadlıq hərəkatı anlayışı var.
-Siz xalqının çiçəklənməsi və inkişafı yolunda fədakarlıqla çarpışan erməni partiyalarını və dərnəklərinimi erməni terror təşkilatları adlandırırsınız?
-Mən vəsadət qaldırıram ki, obyektivliyə xələl gətirdiyi üçün sözügedən siyahı oxunmasın!
Baş Hakim səsinə aşkar qəzəb tonu qatıb söylədi:
-Bir qədər sonra buradakı minlərlə insan “Xalqının çiçəklənməsi və inkişafı yolunda fədakarlıqla çarpışan” erməni partiyalarının və dərnəklərinin nə qədər insanı tələf etdiyindən, nə qədər yerləri viran qoymasından xəbər tutacaq. Vəsadətiniz qəbul edilmir, siyahının səslənməsini xahiş edirəm.
Tamaşaçı alqışları dərhal Baş Hakimin qərarının düzgünlüyünə əminlik ifadə etdi. Ekspert heyətindən bir nəfər diktorların masasına yaxınlaşıb onlara kağızlar təqdim etdi, iki kişi diktor qalxıb tribunaya keçərək yazılanları oxumağa başladılar:
Birinci diktor:
-1.”Armenakan” terror təşkilatı. 1885-ci ildə Osmanlı İmperiyasında – Van əyalətində yaradılıb. Türkiyənin Van, Muş, Bitlis, Trabzon bölgələrində və İstanbulda silahlı toqquşmalar və terror aktları törədən bu partiya İran və Rusiyada yaşayan ermənilərlə əməkdaşlıqda olub.
2.”Qnçak” Sosial Demokrat Partiyası. 1887-ci ildə Rusiya İmperiyasında yaradılıb. Qurumun əsas məqsədi Türkiyənin Anadolu bölgəsini, "Rus və İran Ermənistanları” adlandırdıqları əraziləri birləşdirməklə "Böyük Ermənistan" dövləti yaratmaqdır. Partiyanın proqramının 4-cü bəndində göstərilir: "Qarşıya qoyulmuş məqsədə çatmaq üçün təbliğat, təşviqat, terrorizm və dağıdıcılıq funksiyalı təşkilat yaratmaq”
3.”Daşnaksütun” partiyası. 1890-cı ildə Rusiya İmperiyasında – Tiflisdə yaradılıb. Əsas qayəsi Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ və Naxçıvan bölgələrində, eləcə də Türkiyənin Anadolu torpaqlarında "Böyük Ermənistan" dövləti qurmaqdır. 1892-ci ildə Tiflisdə ilk qurultayını keçirən "Daşnaksütun" türklərə qarşı sui-qəsdlərin təşkil olunması barədə qərar çıxarmışdır. Məhz bu qurultaydan sonra "Daşnaksütun" rəhbərliyindəkilər çox mürtəce "türkü, kürdü hər yerdə, hər bir şəraitdə öldür, sözündən dönənləri, erməni xainlərini öldür, intiqam al!" əmrini vermişlər. "Daşnaksütun" partiyası tərəfindən yaradılan bir sıra terror qrupları mövcuddur: Məsələn, 1973-cü ildə fəaliyyətə başlamış ESƏD qrupu 1980-82-ci illər ərzində Avstriya, Danimarka və Portuqaliyada türk diplomatlarını qətlə yetirmişdir; Məxfi terror qrupu DRO və onun bölmələri: DRO-8, DRO-88, DRO-888, DRO-8888 xüsusi amansızlıqları ilə seçilirlər. Çox təəssüf ki, daşnakların hazırda da terror istiqamətində fəaliyyətləri davam etdirilir.
4.”Erməni soyqırımı ədalət komandosları” terror təşkilatı. 1972-ci ildə Avstriyanın paytaxtı Vyanada "Daşnaksütun" partiyasının qurultayı zamanı yaradılıb. Təşkilatın məqsədi erməni əsilli gənc Livan vətəndaşlarını hərbi birləşmələrdə cəmləşdirmək, türklər və azərbaycanlılara qarşı qanlı terror aksiyaları təşkil etməkdir.
5.”Yeni erməni müqaviməti” terror təşkilatı. 1973-cü ildə Fransada yaradılıb. 1977-ci ildən Belçika, Fransa, İsveçrə və İtaliyada Türkiyə diplomatik korpuslarına və vətəndaşlarına qarşı bir sıra terror aktları törətmişdir.
İkinci diktor:
-6.ASALA terror təşkilatı. 1975-ci ildə Livanın paytaxtı Beyrutda yaradılıb. Ən təşkilatlanmış, ən kütləvi, ən qəddar terror təşkilatıdır. Təşkilatın məqsədi Şərqi Türkiyə, Şimali İran və Azərbaycanın Naxçıvan və Dağlıq Qarabağ əraziləri üzərində "Böyük Ermənistan" qurmaqdır. Bu təşkilat əsasən Türkiyə və Azərbaycan vətəndaşlarına qarşı terror aktları həyata keçirir.
7.”Erməni gizli azadlıq ordusu” terror təşkilatı. 1975-ci ildə Suriyanın paytaxtı Dəməşqdə yaradılıb. Fələstin hərbi bazalarında hazırlıq keçən mindən artıq döyüşçüsü vardır. Fəaliyyətinin ilk 6 ilində təşkilat dünyanın müxtəlif ölkəsində 19 türk diplomatının ölümünə səbəb olan terror aktları həyata keçirib.
8.”Erməni inqilab ordusu” terror təşkilatı. 1979-cu ildə yaradılıb. Təşkilat 1983-cü ildə Brüsseldə Türkiyə səfirliyinin attaşesi Dursun Aksoyun qətlinin, Lissabonda Türkiyə səfirliyinə hücumun və 1985-ci ildə Ottavada Türkiyə səfirliyinə hücum aktının məsuliyyətini öz üzərinə götürüb.
9.”Erməni azadlıq cəbhəsi” terror təşkilatı. 1979-cu ildə yaradılıb. ASALA-nın tərkib hissəsi sayılır. Türkiyə və Azərbaycan əleyhinə terrorçular hazırlayır.
10.”Orli qrupu” terror təşkilatı. 1981-ci ildə Fransada orada yaşayan erməni gəncləri tərəfindən yaradılıb. Təşkilat 1987-ci ilədək dünyanın müxtəlif hava limanlarında 10-dan artıq terror aktı həyata keçirib.
Birinci diktor:
11.”İntiharçılar eskadronu” terror təşkilatı. 1981-ci ildə Fransada yaradılıb. 1981-ci ildə təşkilat ağlasığmaz aksiyada - Türkiyənin Fransadakı baş konsulluğunun zəbt edilməsində iştirak edib, nəticədə qrupun 4 nümayəndəsi, həmçinin rəhbəri Yan Kaşkayan həbs edilib.
12.”Erməni Birliyi” terror təşkilatı. 1988-ci ildə SSRİ-nin paytaxtı Moskvada yaradılıb. ASALA ilə sıx əlaqələri vardır, keçmiş Sovet məkanında terrorçuların fəaliyyəti üçün onları saxta sənədlərlə təmin edir. 1990-cı illərdə Qarabağa silah və muzdluların ötürülməsində iştirak edib.
13.”Gənc Ermənilər İttifaqı” terror təşkilatı. 1990-cı ildə Fransada yaradılıb. Təşkilat diplomatların oğurlanması ilə məşğul olur.
14.”9 iyun qrupu” terror təşkilatı. 1991-ci ildə İsveçrədə yaradılıb. Təşkilat həbsdə olan erməni terrorçularının azad olunmasına çalışır.
15. “Erməni azadlıq hərəkatı” terror təşkilatı. 1991-ci ildə Fransada yaradılıb. Terror fəaliyyətini "ASALA" ilə sıx əlaqədə həyata keçirir.
İkinci diktor:
-16.”Geqaron” terror təşkilatı. 2001-ci ildə ASALA tərəfindən yaradılıb. Təşkilatın məqsədi Cənubi Qafqaz və Orta Asiya ərazilərində türk mənşəli siyasi lider, diplomat və biznesmenlərə qarşı terror aktlarının həyata keçirilməsidir.
17.”Apostol” terror təşkilatı. 2001-ci ildə yaradılıb. Ermənistan, Suriya və Livan vətəndaşlarından ibarət olan Ermənistan Müdafiə Birliyi tərəfindən yaradılmışdır. Təşkilatın məqsədi Türkiyə və Azərbaycan ərazilərində terror aktlarının həyata keçirilməsidir.
18.”Isveçrə qrupu” terror təşkilatı. 2000-ci illərdə yaradılıb. Avropanın bir çox ölkəsində fəaliyyət göstərən bu təşkilat Fransa, İtaliya və Yunanıstanda keçirilmiş 4 terror aktının məsuliyyətini öz üzərinə götürüb.
19.”Demokratik cəbhə” terror təşkilatı. 2000-ci illərdə yaradılıb. ABŞ, Kanada və Qərbi Avropada fəaliyyət göstərir. Təşkilatın əsas məqsədi türk dövlətinin parçalanmasıdır.
Baş Hakim diktorlara minnətdarlıq bildirdi, terrorizm deyiləndə ən çox “Əl Qaida”, “Belfast”, “Kataloniya” terminlərinin xəyala gəlməsini, sadəcə, havadarlarının hesabına erməni cinayətlərinin gizlədilməsində gördü, balaca bir xalqa məxsus 19 nəhəng terror təşkilatının olmasını möcüzə adlandırdı. Sonra türk millətindən olanlara tutduqları divana görə erməni terrorçularını şiddətlə qınadı. Bu vaxt Baş Hakimin solunda əyləşmiş yaşlı hakim onun qulağına nələrsə pıçıldadı, Baş Hakim cəld sözünə düzəliş etdi:
-Erməni terroru dedikdə ilk olaraq fikrə dünyanın dörd tərəfində türklərə qarşı yönəli qanlı aksiyalar gəldiyindən mən də az öncə türk millətindən olanlara yönəlmiş erməni terrorunu şiddətlə qınadım. Amma həmkarım indicə mənə irad bildirdi ki, bu gün müttəhimlər kürsüsündə əyləşəcək erməni terrorçu Stepan Zatikyan heç də türklərə qarşı deyil, rus millətindən olanlara qarşı terror aktının təşkilatçısıdır. Proseslərimizin sonuna yaxın isə daha bir terrorçunu mühakimə edəcəyik ki, Monte Melkonyan adlı həmin terrorçu bu dəfə məhz türklərə qarşı törədilən terrorların əsas simasıdır. Amma onu, bu dəfə terror aktında yox, 1992-ci ildə Azərbaycan türklərinə qarşı törəddilmiş Xocalı soyqırımına görə mühakimə edəcəyik. Beləliklə, mən bayaqkı fikrimi korrektə edirəm: milliyyətcə türklərə və ruslara qarşı olan erməni terrorizmi...
Tamaşaçılar sırasından narazılıq sədaları eşidildi. Baş Hakim sözünü yarımçıq kəsib yerdən alovlu-alovlu çıxış edən şəxsdən mikrofona yaxınlaşıb fikrini aydın izah etməsini xahiş edəndə həmin şəxs – orta yaşlı kişi mikrofona yaxınlaşıb söylədi:
-Möhtərəm hakim, siz fikrinizi korrektə yox, tam redaktə etməli olacaqsınız. Belə ki, erməni terroru dedikdə tək türklər və sonradan əlavə etdiyiniz kimi, ruslar bu terrordan əziyyət çəkməyiblər. Bu işin kökü daha dərinlərə gedib çıxır. Biz isveçrəlilər, eşidəndə ki, erməni canilərə Divan tutulur, böyük sevinclə bura təşrif buyurduq. Və indi görürük ki, dünyada erməni millətçiliyini kimlərinsə birtərəfli məzmunda göstərməsi kimi zərərli tendensiya öz işini görüb. Siz də bu tendensiyanın təsiri altında məsələyə səthi yanaşırsınız. Niyə yalnız türklər və ruslar? Kim məsələni dalana dirəyir axı? Biz isveçrəlilər erməni terrorundan o qədər əziyyətlər çəkmişik ki. Mən Divandan xahiş edirəm ki, həmin terror aktları ardıcıllıqla bu tribunada səsləndirilsin.
Mikrofon arxasında dayanmış orta yaşlı kişinin yanında bir neçə qadın peyda oldu. Kişi onları Baş Hakimə göstərib söylədi:
-Bu isveçrəli qadınlar 1981-ci ilin 21 iyul tarixində Lozanna şəhərinin univermağında qadın qeyimləri bölməsində özləri üçün şad-xürrəm halda alış-verişlə məşğul idilər. Qəfildən "9 iyun təşkilatı" adlı mənfur erməni terror təşkilatı univermaqda dəhşətli partlayış həyata keçirdi, 20 nəfər qadın alıcı müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri aldı. Ömürlük şikəst qalanlar da oldu. Niyə dünya ermənilərin təkcə türklərə qənim kəsildiyini iddia edir? Onlar şəxsən biz isveçrəlilərə də qənim kəsiliblər. Ölkəmizdə nə qədər terror həyata keçiriblər, dünyadakı nə qədər vətəndaşımıza, diplomatlarımıza xəsarət yetiriblər. Mən bir daha tələb edirəm, bütün İsveçrə xalqı tələb edir, erməni terrorunun İsveçrəyə yönəli qatları bu Divan zamanı tam açılsın.
Tamaşaçılar isveçrəlini alqışlara bürüyəndə bu zaman daha bir şəxs mikrofona yaxınlaşdı, sakitlik yaranan kimi söz aldı:
-Möhtərəm hakimlər, möhtərəm xanımlar və cənablar. Mən isveçrəli cənabın çıxışına ürək ağrısı ilə qulaq asdım. Çünki o yaşayanları bir fransız olaraq mən də, mənim xalqım da yaşayır. Təkcə 70-ci, 80-ci illərdə mənim ölkəmin Paris, Marsel, Lion kimi şəhərlərində erməni terrorçuları saysız- hesabsız terror aktları həyata keçiriblər. Hətta Eyfel qülləsi, Yelisey çölləri belə onların dəhşətli terrorlarına şahidlik edib. Nə qədər fransız həyatını qeyb edib, nə qədəri ömürlük şikəst qalıb. Siz indi deyirsiniz ki, erməni terrorizmi təkcə türk millətinə qarşı yönəlib? Əsla xeyir! Yüz dənə də nida! 15 iyul, 1983-cü il. Parisin "Orli" hava limanında baş vermiş dəhşətli partlayışı mən, mənim xalqım necə unutsun? Erməni terroru nəticəsində 8 nəfər həlak olub, 60 nəfər yaralanmışdı. Həlak olanlar arasında Fransa, ABŞ, İsveç və Türkiyə vətəndaşları vardı. Fransa bir neçə gün bu hadisəylə bağlı matəmə büründü, xəbəriniz varmı? Biz fransızlar da tələb edirik ki, erməni terrorizmi tam mahiyyəti ilə burada açılsın.
Yenə də meydanı alqış səsləri bürüdü. Bu zaman bir neçə nəfərin də mikrofona sarı gəldiyini görən Baş Hakim tamaşaçılara səsləndi:
-Mən görürəm, müxtəlif xalqların nümayəndələri də söz istəyir, demək, onlar da erməni terrorundan çəkiblər, Divan ən ədalətli bir yerdir, burda heç vaxt ədalətsizliyə yol verilməz. Biz tamaşaçıların, əslində onlara şahid deyək, İsveçrə və Fransa terroru şahidlərinin tələbini nəzərə alırıq, mən Divan ekspertlərindən xahiş edirəm ki, erməni terroru xronologiyasının bu mötəbər kürsüdən səsləndirilməsini təmin etsinlər.
Alqış sədaları altında xırda məşvərətdən sonra Divan ekspertlərinin gənc bir üzvü bir arayış səsləndirdi:
-Möhtərəm Hakim, möhtərəm izləyicilər, erməni terror təşkilatları tərəfindən həyata keçirilmiş əsas terror aktlarının xronologiyasını çox təəssüf ki, burada tam səsləndirə bilməyəcəyik. Bu xronologiya 1892-ci ildən ta ki 2001-ci illərə qədər – olduqca böyük bir dövrdə həyata keçirilmiş yüzlərlə qanlı aktı özündə birləşdirir, 1626 səhifəlik bir məlumatdır, prosesdən sonra kim istəsə yaxınlaşıb onunla tanış ola bilər. Bir belə məlumatı oxumağa bizə günlər lazımdır, əfsus ki, məhkəmənin belə bir imkanı yoxdur. Odur ki, Divanın işçi qrupu təkcə ASALA, "3 oktyabr" və ESƏD terror təşkilatlarının 1975-1991-ci illər ərzində həyata keçirdikləri terror aktları listəsini təqdim edir. Buradakı çıxışlarda toxunulan terror aktları məhz həmin dövrə təsadüf etdiyindən bizim seçimimiz belə oldu. Üstəlik, bu gün məhkum olunan Stepan Zatikyanın həyata keçirdiyi terrorun da tarixi həmin vədəyə - 1977-ci ilə təsadüf edir. Bizcə, elə 16 il də kifayətdir ki, erməni terrorunun necə genişmiqyaslı və necə qanlı olmasını sübut etsin.
Sonra Divan üzvü üzünü diktorlar əyləşən sıraya tutdu:
-Diktorlar, siyahı çox uzundur, mümkünsə hamınız çıxıb növbəli şəkildə onu oxuyun.
Səhnəyə 4 kişi və 2 qadın diktor çıxdılar. Sıra ilə düzülüb əllərindəki kağızı hazır vəziyyətə gətirdilər. Birinci dayanan kişi diktor oxumaq istəyəndə Baş Hakim onu saxlayıb söylədi:
-Reqlamentə görə biz təqsirləndiriləni bir qədər gec bura gətirməli idik. Amma əgər uzun bir terror siyahısı oxunursa, nəyə görə bu terrorun törədicilərindən biri onu öz qulaqları ilə eşidib arlanmasın? Odur ki, mən Divan heyətindən xahiş edirəm ki, reqlamentə dəyişiklik edilsin, Zatikyan məhz bu anda Müttəhim kürsüsündə əyləşdirilsin.
Divan heyəti təklifi qəbul etdi. Səhnədəki portretinin örpəyi açılınca üzü qara örtüklü iki mühafizəçi Müttəhimlər sırasında əyləşmiş bir gənci gətirib Müttəhim kürsüsündə əyləşdirdilər. Onun arıq sifətini uzun qıvrım saçları və upuzun bakenbardları xeyli sıxıb görünməz etməkdəydi. Tipik 70-ci illər sovet gənci idi.
Baş Hakimin işarəsi ilə hazır vəziyyətdə dayanmış kişi diktor mətn oxunuşuna başladı:
-Beləliklə ötən əsrin 1975 – 1991-ci illərinə aid erməni terrorları siyahısı. 20 yanvar, 1975-ci il. Beyrut, Livan. Ümumdünya kilsə şurasının mənzil qərargahı partladılıb.
7 fevral, 1975-ci il. Beyrut, Livan. Türkiyə informasiya və turizm bürolarının ofisində quraşdırılmış bombanı zərərsizləşdirmək istərkən bomba işə düşüb və bir nəfər livanlı polis ağır xəsarət alıb.
20 fevral, 1975-ci il. Beyrut, Livan. Türkiyə avia şirkətinin ofisinin qarşısında partlayıcı qurğu işə düşərək ofisin binasına ciddi ziyan vurub.
14 oktyabr, 1975-ci il. Paris, Fransa. Türkiyənin Fransadakı səfiri İsmail Erez və onun sürücüsü Talip Yener qətlə yetirilib, ESƏD məsuliyyəti öz boynuna götürüb, lakin sonra ASALA bu terror aktını özünün təşkil etdiyini bildirib. Mütəxəssislərin fikrincə bu aksiyanın təşkilində hər iki terror təşkilatı birlikdə iştirak edib.
22 oktyabr, 1975-ci il. Vyana, Avstriya. Türkiyə səfirliyinə daxil olan üç nəfər erməni terrorçu səfir Danış Tunalıgili avtomatik silahla qətlə yetiriblər.
28 oktyabr, 1978-ci il. Beyrut, Livan. Türkiyə səfirliyi raketlərlə atəşə tutulub.
1976-1979-cu illər. Türkiyə. İqtisadi və hərbi xarakterli obyektlərdə ardıcıl olaraq diversiyalar və obyektlərə hücumlar həyata keçirilib.
16 fevral, 1976-cı il. Beyrut, Livan. Türkiyə səfirliyinin birinci katibi Oktar Sirt qətlə yetirilib.
2-ci kişi diktor:
-17 may, 1976-cı il. Frankfurt, Köln, Essen şəhərləri, Almaniya Demokratik Respublikası. Türk konsulluqlarında partlayışlar həyata keçirilib.
8 yanvar, 1977-ci il. Moskva, SSRİ. Eyni gündə şəhərin üç yerində - bir metro stansiyasında və iki ərzaq mağazasında güclü partlayışlar törədilib, 7 nəfər ölüb, 27 nəfər yaralanıb. Həmin bu cinayəti bizim Divanımızın bugünkü təqsirləndiriləni Zatikyan törədib.
Zatikyan şoumen kimi yerindən durub publikaya əl elədi. Publika onun bu jestini anlaşılmazlıqla qarşıladı, narazılar hiddət səslərini çıxartdılar.
2-ci diktor mətnin davamını oxudu:
-2 mart, 1977-ci il. Beyrut, Livan. Türkiyə səfirliyinin hərbi və inzibati məsələlər üzrə attaşesi Nahit Karakay və İlhan Özbabakanın avtomobilləri partladılıb.
6 iyun, 1977-ci il. Sürix, İsveç. Güclü partlayış nəticəsində milliyyəti türk olan Hüseyn Bülbülə məxsus mağaza tam dağıdılıb.
2 iyun, 1978-ci il. Madrid, İspaniya. Avtomatik silahla silahlanmış üç erməni terrorçusu türk səfiri Zəki Küneralpın maşınını atəşə tutub, bunun nəticəsində səfirin həyat yoldaşı Neqla Küneralp, maşında olan keçmiş səfir Bəşir Balsoğlu həlak olub, milliyətcə ispan olan sürücü Antonio Torres aldığı yaralardan xəstəxanada keçinib.
17 dekabr, 1978-ci il. Cenevrə, İsveçrə. Şəhərdə yerləşən türk aviaşirkətlərindən birinin ofisində partlayıcı qurğu işə düşüb, partlayış nəticəsində ofisə ciddi ziyan dəyib.
7 avqust, 1979-cu il. Frankfurt-na-Odr, Almaniya Demokratik Respublikası. Türk aviaşirkətinin ofisində partlayış baş verib, partlayış nəticəsində küçədən keçən alman vətəndaşı yaralanıb.
22 avqust, 1979-cu il. Cenevrə, İsveçrə. Türkiyənin Cenevrədəki konsulu Niyazi Adalının maşınına qoyulmuş partlayıcı qurğu işə düşüb, bunun nəticəsində küçədən keçən bir neçə isveçrəli yaralanıb.
4 oktyabr, 1979-cu il. Kopenhagen, Danimarka. Türk aviaşirkətinin ofisi yaxınlığında baş vermiş partlayış nəticəsində ofisə ciddi ziyan dəyib, iki nəfər danimarkalı yaralanıb.
3-cü kişi diktor:
-12 oktyabr, 1979-cu il. Haaqa, Niderland. Türkiyənin bu ölkədəki səfiri Özdəmir Benlərin oğlu 27 yaşlı Əhməd Benlər öz maşınında qətlə yetirilib, bu qətlə qörə məsuliyyəti ASALA və ESƏD birlikdə öz üzərilərinə götürüblər.
30 oktyabr, 1979-cu il. Milan, İtaliya. Türk aviaşirkəninn ofisində partlayış törədilib.
8 noyabr, 1979-cu il. Roma, İtaliya. Həyata keçirilmiş partlayış nəticəsində Türkiyə səfirliyinin binasına ciddi ziyan dəyib.
18 noyabr, 1979-cu il. Paris, Fransa. Üç aviaşirkətin ofisinin qarşısında partlayışlar baş verib, bunun nəticəsində Türk hava yolları, KLM və Lufthanza şirkətlərinin ofislərinə ciddi ziyan dəyib, iki fransız polis isə yaralanıb.
25 noyabr, 1979-cu il. Madrid, İspaniya. Britaniya hava yolları şirkətinin və Amerika aviaşirkətlərindən birinin ofisinin qarşısında partlayış baş verib, partlayışa görə məsuliyyəti ASALA öz üzərinə götürüb və bunu Roma papası II İoann Pavelə onun Türkiyəyə nəzərdə tutulan səfərdən vaz keçməsi üçün xəbərdarlıq olduğunu elan edib.
17 dekabr, 1979-cu il. London, Böyük Briyaniya. Türk aviaşirkətinin Londondakı ofisinin qarşısında partlayış baş verib, partlayış nəticəsində binaya ciddi ziyan dəyib.
22 dekabr, 1979-cu il. Paris, Fransa. Türkiyə səfirliyinin turizm məsələləri üzrə attaşesi Elmaz Şolpan Parisin mərkəzində qətlə yetirilib. Bir neçə erməni terror qrupu ASALA ilə birgə məsuliyyəti öz üzərinə götürüb.
22 dekabr, 1979-cu il. Amsterdam, Niderland. Türk hava yolları şirkətinin ofisinin qarşısında partlayış baş verib, bunun nəticəsində binaya ciddi ziyan dəyib.
4-cü kişi diktor:
-23 dekabr, 1979-cu il. Roma, İtaliya. Kilsələr şurasının qarşısında dağıntılar törətmiş partlayış baş verib.
23 dekabr, 1979-cu il. Roma, İtaliya. Şəhərdə Fransa və ABŞ aviaşirkətlərinin ofislərinin qarşısında üç partlayış baş verib, partlayışlar nəticəsində küçədən keçən bir çox adam yaralanıb. Terror aktına görə məsuliyyəti öz boynuna götürən ASALA bunun "ermənilərə qarşı apardığı siyasətə görə Fransa hokümətinə cavab olduğunu elan edib".
10 yanvar, 1980-ci il. Tehran, İran. Türkiyə aviaşirkətinin bürosunun qarşısında partlayış baş verib.
18 fevral, 1980-ci il. Roma, İtaliya. "Lüfthanza", "Svis Eyr" və "El Al" şirkətlərinin ofisləri partladılıb. ASALA terror aktlarının səbəbini belə izah edib: "Lüfthanza" – "türk faşizminə yardım edən alman hökumətinin cəzalandırılması məqsədi ilə". "Svis Eyr" - "gunahsız ermənləri həbsxanaya salmaması üçün İsveçrə hökumətinə xəbərdarlıq üçün". "El Al" – "Sioznizmə görə".
19 may, 1980-ci il. Marsel, Fransa. Türkiyə konsulluğuna yönəldilmiş və konsulluğun binasını vurmaq üçün nəzərdə tutulmuş raket aşkarlanıb və zərərsizləşdirilib.
31 iyul, 1980-ci il. Afina, Yunanıstan. Türkiyə səfirliyinin idarəetmə məsələləri üzrə attaşesi Qalib Özman ailəsi ilə birlikdə avtomobildə olarkən terrorçuların hücumuna məruz qalıb, Qalib və onun 14 yaşlı qızı Nəslihan hadisə yerində həlak olublar, həyat yoldaşı Sevil və 16 yaşlı oğlu Kaan isə ağır yaralanıblar.
5 avqust, 1980-ci il. Lion, Fransa. İki erməni terrorçusu türk konsulluğunun binasına zorla daxil olaraq qapıçıdan konsulun yerini deməsini tələb ediblər, sonra onlar ətrafa atəş açaraq iki nəfəri qətlə yetiriblər, bir neçə nəfər isə yaralanıb.
Estafet nəhayət qadınlara keçdi. 1-ci qadın diktor:
-26 sentyabr, 1980-ci il. Paris, Fransa. Erməni terrorçuları iki dəfə Türkiyə səfirliyinin mətbuat məsələləri üzrə attaşesi Selcu Baklabaşına atəş açıblar. O, sağ qalıb, lakin ömürlük iflic olub.
3 oktyabr, 1980-ci il. Cenevrə, İsveçrə. Öz otel otaqlarında bomda hazırlayarkən iki erməni terrorçu Süzi Mesxedjan və Aleksandr Yeniqomşyan yaralanıb. Onların həbsi ASALA–nın yeni qrupunun "3 oktyabr qrupunun" yaradılmasına səbəb olub. Bu qrup bütün dünyada İsveçrə təşkilatlarına hücumlar həyata keçirib.
3 oktyabr, 1980-ci il. Milan, İtaliya. Türk aviaşirkətinin ofisinin qarşısında baş verən partlayış nəticəsində iki nəfər İtaliya vətəndaşı yaralanıb.
5 oktyabr, 1980-ci il. Madrid, İspaniya. Partlayış nəticəsində "Al İtaliya" aviaşirkətinin ofisinə ciddi ziyan dəyib, 12 nəfər yaralanıb.
10 oktyabr, 1980-ci il. Beyrut, Livan. Beyrutun qərbində İsveçrə təşkilatlarının qarşısında bir neçə partlayış baş verib, terror aktına görə məsuliyyəti "3 oktyabr" qrupu ASALA ilə birgə oz boynuna götürüb, onların ardınca İngiltərədə İsveçrə təşkilatlarına qarşı oxşar terror aktları törədən digər qruplar da məsuliyyəti öz üzərinə götürüblər.
12 oktyabr, 1980-ci il. London, Böyük Britaniya. Partlayış nəticəsində Türkiyə turizm və məlumat bürosuna ciddi ziyan dəyib.
2-ci qadın diktor:
-12 oktyabr, 1980-ci il. London, Böyük Britaniya. İsveçrə ticarət mərkəzində partlayış baş verib.
13 oktyabr, 1980-ci il. Paris, Fransa. Partlayış nəticəsində Parisdə yerləşən İsveçrə turizm bürosunun binasına ciddi ziyan dəyib.
21 oktyabr, 1980-ci il. İnterlaken, İsveçrə. Parisdən İnterlakenə gedən qatarda partlayıcı qurğu aşkarlanıb.
4 noyabr, 1980-ci il. Cenevrə, İsveçrə. Partlayış nəticəsində Cenevrədə yerləşən məhkəmə binası ciddi zədələnib. İsveçrə hüquq mühafizə orqanları partlayışı ASALA–nın törətdiyini bildirib, bir müddət sonra isə "3 oktyabr" qrupundan olan terrorçular da məsuliyyəti öz boynuna götürüblər.
9 noyabr, 1980-ci il. Strasburq, Fransa. Partlayış nəticəsində Strasburqdakı Türkiyə konsulluğuna ciddi ziyan dəyib, terror aktına görə məsuliyyəti "Türk – kürd işçi partiyası" və ASALA öz üzərilərinə götürüblər.
10 noyabr, 1980-ci il. Roma, İtaliya. Romada yerləşən İsveçrə aviaşirkətinin ofisində və İsveçrə turizm bürosunda baş vermiş partlayış nəticəsində 5 nəfər yaralanmışdır, terror aktına görə məsuliyyəti "3 oktyabr" qrupu öz üzərinə götürsə də, sonra ASALA və "Türk – kürd işçi partiyası" da onlara qoşulub.
19 noyabr, 1980-ci il. Roma, İtaliya. Türkiyə səfirliyi nəzdində fəaliyyət göstərən turizm bürosunun və türk aviaşirkətinin yerləşdiyi binada partlayış baş verib.
25 noyabr, 1980-ci il. Cenevrə, İsveçrə. Partlayış nəticəsində "İsveçrə banklarının ittifaqı"nın binasına ciddi ziyan dəyib, bir nəfər xəsarət alıb.
Yenidən sıra 1-ci kişi diktora qayıtdı:
-5 dekabr, 1980-ci il. Marsel, Fransa. Polis İsveçrə konsullluğuna qoyulmuş partlayıcı qurğunu zərərsizləşdirib.
25 dekabr, 1980-ci il. Sürix, İsveçrə. Partlayış nəticəsində Kloten hava limanının radiolakasiya sisteminin idarəedici qurğusu sıradan çıxıb, ikinci partlayıcı qurğu isə hava limanının əsas üçuş enmə zolağında aşkar olunub və zərərsizləşdirilib.
29 dekabr, 1980-ci il. Madrid, İspaniya. "Svis Eyr" aviaşirkətinin ofisində partlayış baş verib, hadisə yerindən reportaj hazırlayan ispan jurnalist ikinci bombanın partlaması zamanı ağır bədən xəsarətləri alıb.
30 dekabr, 1980-ci il. Beyrut, Livan. "Svis Kredit" şirkətinin ofisində partlayış baş verib.
14 yanvar, 1981-ci il. Paris, Fransa. Türkiyə səfirliyinin maliyyə məsələləri üzrə müşaviri Əhməd Erbəylinin maşınında partlayış baş verib. Diplomat heç bir zərər çəkməsə də, ətrafdakı binalara və maşınlara ziyan dəyib. ASALA-nın özünü "Aleks Yeqişemonyan qrupu" adlandıran terrorçu dəstəsi partlayışa görə məsuliyyəti öz boynuna götürüb.
27 yanvar, 1981-ci il. Milan, İtaliya. Partlayış nəticəsində, "Svis Eyr" aviaşirkətinin bürosuna ciddi ziyan dəyib. Küçədən keçən iki nəfər İtaliya vətəndaşı yaralanıb.
3 fevral, 1981-ci il. Los-Anceles, ABŞ. İsveçrə konsulluğunun pilləkanları altında qizlədilmiş partlayıcı qurğu aşkarlanaraq zərərsizləşdirilib. "3 oktyabr" qrupu məsuliyyəti öz boynuna götürərək İsveçrə hokumətinin erməni terrorçusu Syuzi Mesxeredjyanı sərbəst buraxmadıqca bu cür aksiyaların davam edəcəyini bildirib.
2-ci kişi diktor sözə başlamaq istəyəndə Zatikyan yerindən söz atdı ki, “Bu boş qırıldatmaqlarınız nəyə lazımdır, sözünüz varsa konkret sözünüzü deyin”. Yenə də auditoriyanı narazılıq və hiddət bürüdü. Baş Hakimsə onu nəzakətli davranmağa dəvət etdi. Sakitlik yaranan kimi 2-ci kişi diktor mətnini oxudu:
-5 fevral, 1981-ci il. Paris, Fransa. Amerika və Fransaya məxsus iki aviaşirkətin ofisində qoyulmuş partlayıcı qurğuların işə düşməsi nəticəsində bir nəfər yaralanıb, ofislərə ciddi ziyan dəyib.
4 mart, 1981-ci il. Paris, Fransa. ASALA-nın Şaan Natali adlı qrupundan olan iki nəfər erməni terrorçu türk diplomatlarına hücüm edib. Diplomatlar - Türkiyə səfirliyinin əmək məsələləri üzrə attaşesi Roşat Moralı, səfirlikdə din məsələləri üzrə cavabdeh şəxs olan Teselli Arı və Anadolu bankının Parisdəki nümayəndəsi İlkay Karakoş küçədə avtomobilə əyləşərkən onlara atəş açılıb. Moralı və Karakoş qaçmağa cəhd ediblər, bu məqsədlə Moralı yaxınlıqdakı kafeyə daxil olub, lakin kafenin sahibi onu itələyib bayıra çıxarıb və burada terrorçular onu güllələyiblər, Karakoş gizlənə bilib və sağ qalıb, Teselli Arı isə sabahısı gün xəstəxanada keçinib.
12 mart, 1981-ci il. Tehran, İran. Bir qrup erməni terrorçusu Tehrandakı Türkiyə səfirliyinə hucum edib, nəticədə iki təhlükəsizlik xidməti əməkdaşı öldürülüb. Terrorçulardan iki nəfər İran polisi tərəfindən həbs olunaraq edam edilib.
3 aprel, 1981-ci il. Kopenhagen, Danimarka. Türkiyə səfirliyinin əmək məsələləri üzrə attaşesi Kavit Dəmir evinin yaxınlığında olarkən erməni terrorçusu ona bir neçə dəfə atəş açıb, onu yaralayıb, lakin həkimlərin səyi nəticəsində diplomat sağ qalıb.
9 iyun, 1981-ci il. Cenevrə, İsveçrə. Türkiyə konsulluğunun katibi Məhmət Savaş Ergüz erməni terrorçusu tərəfindən odlu silahla açılan atəş nəticəsində qətlə yetirilib. Qatil Martin Camoqçyan polis tərəfindən həbs olunub. Camoqçyanın həbsi ASALA tərəfindən "9 iyun təşkilatı" adlı terrorçu dəstənin yaranmasına səbəb olub, bu dəstənin üzvləri İsveçrədə və ondan kənarda yerləşən bir neçə İsveçrə şirkətinin ofislərində partlayışlar törədiblər.
19 iyun, 1981-ci il. Tehran, İran. “Svis Eyr" aviaşirkətinin ofisində partlayış baş verib, partlayışa görə məsuliyyəti ASALA–nın "9 iyun təşkilatı" adlı terrorçu dəstəsi öz üzərinə götürüb.
19 iyul, 1981-ci il. Bern, İsveçrə. Bern şəhərində İsveçrə parlamentinin binasında partlayış baş verib, zibil qabına qoyulmuş partlayıcı qurğu işə düşüb. Anonim zəng partlayışı "9 iyun təşkilatı"–nın törətdiyini bildirib.
3-cü kişi diktor:
-20 iyul, 1981-ci il. Sürix, İsveçrə. Sürix beynəlxalq hava limanında yerləşən fotoavtomatın içərisinə qoyulmuş partlayıcı qurğu işə düşüb. "9 iyun təşkilatı" adlı terrorçu dəstə partlayışa görə məsuliyyəti öz üzərinə götürüb.
21 iyul, 1981-ci il. Lozanna, İsveçrə. Lozanna univermağında qadın geyimləri bölməsində partlayış baş verirb, 20 nəfər qadın alıcı müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri alıb. Partlayışa görə məsuliyyəti "9 iyun təşkilatı" öz üzərinə götürüb.
21 iyul, 1981-ci il. Cenevrə, İsveçrə. Cenevrə dəmir yolu vağzalının saxlanma kamerasına qoyulmuş partlayıcı qurğunun işə düşməsi nəticəsində dörd nəfər yaralanıb. Hüquq mühafizə orqanları bu aktı "9 iyun təşkilatı" – nın törətdiyini hesab edib.
11 avqust, 1981-ci il. Kopenhagen, Danimarka. İki partlayıcı qurğunun işə düşməsi nəticəsində "Svis eyr" aviaşirkətinin ofisinə ciddi ziyan dəyib, bir nəfər amerikalı turist yaralanıb. Partlayışa görə məsuliyyəti "9 iyun təşkilatı" öz üzərinə götürüb.
20 avqust, 1981-ci il. Paris, Fransa. "Al İtaliya" aviaşirkətinin Paris nümayəndəliyinin qarşısında partlayış baş verib. Anonim telefon zəngi partlayışa görə məsuliyyəti "3 oktyabr erməni hərəkatı təşkilatı"nın öz üzərinə qötürməsini bildirib.
22 avqust, 1981-ci il. Paris, Fransa. Yunanıstana məxsus “Olimpik Eyrlayns" şirkətinin Paris filialının binası qarşısında partlayış baş verib. Anonim zəng partlayışa görə məsuliyyəti "3 oktyabr erməni hərəkatı təşkilatı"nın öz üzərinə götürdüyünü bildirib.
15 sentyabr, 1981-ci il. Kopenhagen, Danimarka. Türkiyə aviaşirkətinin ofisinin qarşısında baş vermiş partlayış nəticəsində iki nəfər yaralanıb. Polis ikinci partlayıcı qurğunu aşkar edərək zərərsizləşdirə bilib. Terror aktına görə məsuliyyəti "Altıncı erməni azadlıq ordusu" adlı terrorçu qrup öz üzərinə götürüb.
22 sentyabr, 1981-ci il. Tehran, İran. Partlayış nəticəsində Tehrandakı İsveçrə səfirliyinin binasına ziyan dəyib. Partlayışa görə məsiliyyəti ASALA-nın terrorçu qrupu olan "9 iyun təşkilatı" öz üzərinə götürüb.
4-cü kişi diktor:
-24 sentyabr, 1981-ci il. Paris, Fransa. Terrorçular Parisdəki Türkiyə konsulluğuna basqın təşkil edib. Van əməliyyatı adlanan bu amansız terror aktı uzun zaman insan vəhşiliyinin bariz nümunəsi kimi yaddaşlardan çıxmayıb. 4 nəfərdən ibarət əslən Livan ermənisi olan terrorçu qrup konsulluğun binasına daxil olaraq konsul Kaya İnalı və təhlükəsizlik xidmətinin əməkdaşı Cəmal Özəni ağır yaralayıb. Terrorçular konsulluqdakı 56 nəfəri girov götürərək 15 saat ərzində konsulluq binasını girovlarla birgə öz nəzarətlərində saxlayıblar. Terrorçular – dəstənin başçısı Vazgen Sislyan, onun əlaltıları Gevork Güzelyan, Akop Culfayan, Aram Basmacyan binanı tam ələ keçirdikdən sonra öz tələblərini irəli sürüblər. Tələbləri isə Türkiyədə həbsdə olan bir neçə erməni və kürd terrorçusunun azad edilməsi olub. Lakin Türkiyə hökuməti bu tələbə rədd cavabı verib, bundan sonra terrorçular təslim olaraq Fransa hökumətindən siyasi sığınacaq tələb ediblər.
3 oktyabr, 1981-ci il. Cenevrə, İsveçrə. Cenevrə şəhər poçtunun və məhkəməsinin binasında partlayış baş verib. Partlayışın baş verddiyi məhkəmə binasında ASALA-dan olan bir terrorçunun məhkəmə prosesi keçirilməli idi, terrorçu qətldə təqsirləndirilirdi. Terror aktlarına görə məsiliyyəti ASALA-nın terrorçu qrupu olan "9 iyun təşkilatı" öz üzərinə götürüb.
25 oktyabr, 1981-ci il. Roma, İtaliya. Silahlı erməni terrorçusu Romadakı Türkiyə səfirliyinin ikinci katibi Gökberk Ergenekona atəş açıb. Qolundan yaralanmış diplomat maşından çıxıb terrorçuya cavab atəşi açaraq terrorçunu yaralayıb, yaralı vəziyyətdə olan terrorçu hadisə yerindən qaçmağa müvəffəq olub. ASALA bu akta görə məsuliyyəti öz üzərinə götürüb və aksiyanın Parisdə türk konsulluğuna basqın təşkil etmiş erməni terroçuların şərəfinə təşkil olunduğunu bildirib.
25 oktyabr, 1981-ci il. Paris, Fransa. Yelisey çöllərində yerləşən bahalı restoranların birində partlayış baş verib. Partlayış nəticəsində restoranın işçilərindən 3 nəfər yaralanıb. Terror aktına görə məsuliyyəti 1981-ci il sentyabrın 24 də Parisdəki türk konsulluğuna basqın etmiş erməni terrorçuların şərəfinə yaranmış "September Frans" terrorçu qrupu öz üzərinə götürüb.
26 oktyabr, 1981-ci il. Paris, Fransa. Yelisey çöllərində yerləşən aptekin qarşısında park edilmiş avtomobildə quraşdırılmış partlayıcı qurğu işə düşüb. Partlayışa görə məsuliyyəti "September Frans" qrupu öz üzərinə götürüb.
27 oktyabr, 1981-ci il. Paris, Fransa. "Ruasi" beynəlxalq hava limanının avtomobil dayanacağında partlayış baş verib. Partlayışa görə məsuliyyəti "September Frans" qrupu öz üzərinə götürüb.
27 oktyabr, 1981-ci il. Paris, Fransa. "Ruasi" beynəlxalq hava limanında eskalatorun yanında yerləşən zibil qutusuna qoyulmuş partlayıcı qurğu işə düşüb, bir neçə nəfər yüngül xəsarət alıb. Partlayışa görə məsuliyyəti "September Frans" qrupu öz üzərinə götürüb.
1-ci qadın diktor:
-3 noyabr, 1981-ci il. Madrid, İspaniya. "Svis eyr" aviaşirkətinin ofisinin qarşısında baş vermiş partlayış nəticəsində 3 nəfər yaralanıb, ətrafdakı binalara ziyan dəyib.
5 noyabr, 1981-ci il. Paris, Fransa. "Qar de Lion" dəmir yolu vağzalında baş vermiş partlayış nəticəsində bir nəfər yaralanıb, saxlanma kameralarına ciddi ziyan dəyib. Özünü "Orli təşkilatı" adlandıran erməni terrorçu dəstəsi bu aksiyaya görə məsuliyyəti öz üzərinə götürüb.
12 noyabr, 1981-ci il. Beyrut, Livan. Beyrutda yerləşən Fransa mədəniyyət mərkəzinin, fransız konsulun evinin və "Eyr Frans" aviaşirkətinin binalarının qarşısında eyni vaxtda partlayışlar baş verib. Partlayışlar nəticəsində ölən və yaralanan olmasa da, binalara ciddi maddi ziyan dəyib. Bu partlayışlara görə "Orli təşkilatı" adlanan qrup məsuliyyəti öz üzərinə götürüb. Terrorçular Fransada Orli hava limanında üzərində saxta sənədlər gəzdirən və fransız polisi tərəfindən həbs olunmuş erməninin sərbəst buraxılmasını tələb edirdilər. Terrorçuların digər tələbi isə erməni terrorçusu Monte Melkonyanın azadlığa buraxılması idi. Divan heyəti adından möhtərəm tamaşaçıları bilgiləndirmək istəyirik ki, bu şəxs hazırda bizim Divanın müttəhimlər sırasında yer alıb.
14 noyabr, 1981-ci il. Paris, Fransa. Eyfel qülləsinin yaxınlığında partlayış baş verib, partlayış nəticəsində yaxınlıqda park edilmiş avtomobil yararsız vəziyyətə düşüb. "Orli Təşkilatı" məsuliyyəti öz üzərinə götürüb və bunun Fransa hökumətinə "ilk xəbərdarlıq" olduğunu bildirib.
14 noyabr, 1981-ci il. Paris, Fransa. Sena çayında gəzintidən sonra sahilə çıxan xarici turistlərdən ibarət qrupa terrorçular bir neçə qumbara atıblar, xoşbəxtlikdən heç kim yaralanmayıb. Aksiyaya görə "Orli Təşkilatı" məsuliyyəti öz üzərinə götürüb.
16 noyabr, 1981-ci il. Paris, Fransa. "Qar de Lest" dəmir yolu vağzalının saxlanma kamerasına qoyulmuş bombanın partlaması nəticəsində iki nəfər yaralanıb, vağzala isə maddi ziyan dəyib.
13 yanvar, 1982-ci il. Toronto, Kanada. Partlayış nəticəsində Türkiyənin Torontodakı konsulluğuna ziyan dəyib.
2-ci qadın diktor:
17 yanvar, 1982-ci il. Cenevrə, İsveçrə. Avtomobil dayanacağının yaxınlığında iki partlayıcı qurğu işə düşüb, "9 iyun təşkilatı" adlı terrorçu dəstə partlayışa görə məsuliyyəti öz üzərinə götürüb.
17 yanvar, 1982-ci il. Paris, Fransa. Paris bank ittifaqının ofislərinin birində partlayış baş verib, ikinci partlayıcı qurğu "Kredit Lion" bankında aşkarlanaraq zərərsizləşdirilib.
19 yanvar, 1982-ci il. Paris, Fransa. Konqress sarayında "Eyr Frans" aviaşirkətinin ofisində partlayış baş verib. Partlayışa görə "Orli təşkilatı” məsuliyyəti öz boynuna götürüb.
26 mart, 1982-ci il. Beyrut, Livan. Beyrutun erməni məhəlləsində türk filmlərinin nümayiş olunduğu kinoteatr partladılıb.
8 aprel, 1982-ci il. Ottava, Kanada. Erməni terrorçuları Türkiyə səfirliyinin ticarət attaşesi Gəni Güngürə hücüm edib onu ağır yaralayıblar.
10 may, 1982-ci il. Cenevrə, İsveçrə. İki Cenevrə bankında partlayış baş verib, partlayışlar nəticəsində banklara maddi ziyan dəyib.
26 may, 1982-ci il. Los-Anceles, ABŞ. Partlayış nəticəsində İsveçrə bank korporasiyasının ofisinə ziyan dəyib.
30 may, 1982-ci il. Los-Anceles, ABŞ. Üç nəfər ASALA üzvü olan erməni "Eyr Kanada" aviaşirkətinin yük terminalının qarşısında partlayıcı qurğu quraşdırıb. Partlayıcı qurğu Los-Anceles polisinin xüsusi dəstəsi tərəfindən zərərsizləşdirilib. Terrorçular həbs olunublar.
Baş Hakim siyahının çox uzun çəkdiyi üçün narahatlıqla saatına baxıb Divan heyətinə sual etdi:
-Çoxmu qalıb?
Siyahının ikinci nüsxəsi qarşısında olan Gənc Divan üzvü dilləndi:
-Hələ xeyli qalıb.
Baş Hakim tamaşaçılardan yorulub yorulmadıqlarını soruşdu. Dedi, bəlkə siyahı axıradək oxunmasın? Amma az qala hamı bir ağızdan “oxunsun!” dedi, belədə diktorlar oxumağı davam etdirdilər.
Yenidən 1-ci kişi diktor:
-21 iyul, 1982-ci il. Paris, Fransa. Parisdəki Sent Servin meydanında yerləşən kafenin yanında partlayış baş verib, partlayışa görə məsuliyyəti "Orli təşkilatı" öz üzərinə götürüb. Terrorçular mətbuata ünvanladıqları müraciətdə partlayışın Fransa hökumətinin vədinə əməl etməyib türk konsulluğuna basqın etmiş 4 erməniyə siyasi sığınacaq verməməsinə görə törədildiyini bildiriblər.
26 iyul, 1982-ci il. Paris, Fransa. "Pab Sent Jermen" kafesində baş vermiş partlayış nəticəsində iki qadın yaralanıb. Partlayışa görə məsuliyyəti "Orli təşkilatı" öz üzərinə götürüb.
2 avqust, 1982-ci il. Paris, Fransa. Erməni terrorçu Pyer Qumulyan özünün hazırladığı partlayıcı qurğunun işə düşməsi nəticəsində öz mənzilində həlak olub.
7 avqust, 1982-ci il. Ankara, Türkiyə. Erməni terrorçuları beynəlxalq hava limanına hücum təşkil edib, tapanca və əl qumbaraları ilə silahlanmış terrorçular gözləmə zalında olan insanlara atəş açıb. Bir terrorçu hava limanının restoranında 20 nəfəri girov qötürüb, digəri isə polis tərəfindən yaxalanıb. Girovları öldürəcəyi ilə hədələyən terrorçu ilə atışma zamanı biri ABŞ vətəndaşı olmaqla 9 nəfər həlak olub. Terror aktı zamanı 82 nəfər yaralanıb. Terrorçu Levon Əkməkcyan məhkəmənin hökmü ilə edam cəzasına məhkum olunub. Ermənistanın dırnaqarası humanist şairəsi Silva Kaputikyan isə qan tökən terrorçu Əkməkcyana "Yağış yağır, oğlum" şeirini həsr edib.
Bu yerdə diktor auditoriyanın uğultusunu görüb nitqinə azacıq ara verməli oldu. Zatikyan isə yerindən söz atdı ki, o şeiri oxumaq istəyir, versinlər, o da oxusun.
Diktor başını bulayıb mətnin davamını oxudu:
-8 avqust, 1982-ci il. Paris, Fransa. Xüsusi polis dəstəsi Parisin 17-ci rayonunun telefon qovşağının yaxınlığında partlayıcı qurğunu zərərsizləşdirib. "Orli təşkilatı" partlayıcı qurğunun onlar tərəfindən yerləşdirildiyini bildirib.
8 avqust, 1982-ci il. Burqas, Bolqarıstan. Türkiyə konsulluğunun inzibati məsələlər üzrə attaşesi Bora Suelkan evinin qarşısında erməni terrorçusu tərəfindən qətlə yetirilib. Qatil hadisə yerindən qaçmağa müvəffəq olub.
2-ci kişi diktor:
-22 yanvar, 1983-cü il. Paris, Fransa. "Orli" hava limanında yerləşən Türk hava yollarının kassasının qarşısında polis 1 kiloqram çəkisində partlayıcı maddə ilə təchiz olunmuş bomba aşkar edib.
22 yanvar, 1983-cü il. Paris, Fransa. İki erməni terrorçusu Türk hava yollarının Parisdəki bürosuna əl qumbaraları atıb. Terrorçulardan biri həbs olunub.
28 fevral, 1983-cü il. Paris, Fransa. "Marmara Travel Agency"nin ofisində baş vermiş partlayış nəticəsində şirkətin əməkdaşı fransız Rone Marin həlak olub, daha 9 nəfər Fransa vətəndaşı yaralanıb. Partlayışdan bir neçə dəqiqə sonra ASALA məsuliyyəti öz üzərinə götürüb.
24 may, 1983-cü il. Brüssel, Belçika. Türk turizm şirkətinin və Türkiyə səfirliyinin mədəniyyət mərkəzinin binası qarşısında partlayışlar baş verib. Səyahət bürosunun milliyətcə italyan olan direktoru partlayış nəticəsində yaralanıb.
16 iyun, 1983-cü il. İstanbul, Türkiyə. Əl qumbaraları və avtomatik silahla silahlanmış erməni terrorçusu Mkrtıç Mardaryan İstambulda "Kapalı Çarşı" ticarət mərkəzində insanlara hücüm edib, nəticədə iki türk vətəndaşı həlak olub, 21 nəfər isə yaralanıb. Terrorçu hadisə yerindəcə öldürülüb.
8 iyul, 1983-cü il. Paris, Fransa. Erməni terrorçuları Britaniya Şurasının binasına basqın ediblər. Bununla onlar ASALA terrorçularının Londonda keçirilən məhkəməsinə öz etirazlarını bildiriblər.
14 iyul, 1983-cü il. Brüssel, Belçika. Türkiyə səfirliyinin attaşesi Dursun Aksoy öz maşınında qətlə yetirilib, ASALA, ESƏD və bu vaxtacan məlum olmayan "Erməni inqilab ordusu" təşkilatı bu qətlə görə məsuliyyəti öz üzərlərinə götürüblər.
3-cü kişi diktor:
-15 iyul, 1983-cü il. Paris, Fransa. "Orli" hava limanında türk hava yollarının kassasının qarşısında baş vermiş dəhşətli partlayış nəticəsində 8 nəfər həlak olub, 60 nəfər yaralanıb. Həlak olanlar arasında Fransa, ABŞ, İsveç və Türkiyə vətəndaşları yer alıb. Partlayışdan dərhal sonra fransız polisi ASALA ilə əlaqəli olan 51 nəfəri həbs edib, onlardan 11 nəfəri dindirilmək üçün prokurorluğa gətirilib və 6 nəfərə terror aktının təşkili ilə əlagədar ittiham irəli sürülüb. Həbs olunan 6 nəfərin arasında terror aktının əsas təşkilatçısı və terrorçu dəstənin başçısı Suriya ermənisi olan Varujan Karapetyan da yer alırdı. Karapetyan oz günahını boynuna alaraq istintaqa verdiyi ifadələrdə bildirib ki, içində bomba olan çemodan hava limanında Türk hava yollarının kassasının qarşısında yox, təyyarə göydə olarkən partlamalı imiş. Lakin terrorçuların planı baş tutmayıb və bomba vaxtından əvvəl partlayıb.
15 iyul, 1983-cü il. London, Böyük Britaniya. "Orli"də partlamış bombanın analoqu olan partlayıcı qurğu aşkar olunaraq zərərsizləşdirilib.
22 iyul, 1983-cü il. Tehran, İran. Fransanın Tehrandakı səfirliyində və "Eyr Frans"ın ofisində partlayışlar baş verib. Partlayışlara görə məsuliyyəti "Orli təşkilatı" öz üzərinə götürüb.
29 iyul, 1983-cü il. Tehran, İran. Erməni terrorçuları Fransa səfirliyini raketlər ilə atəşə tutacaqları ilə təhdid ediblər, onların tələbi Fransada həbsdə olan 21 nəfər erməni terrorçusunun azadlığa buraxılması olub. 10 avqustda içərisində partlayıcı maddə qoyulmuş maşın Fransa səfirliyinin qarşısında partladılıb. 17 avqustda "Eyr Fransın" Tehrandakı nümayəndəsi öz maşınında avtomatik silahla atəşə tutulub.
25 avqust, 1983-cü il. Bonn, Almaniya. Fransa səfirliyində baş vermiş partlayış nəticəsində 2 nəfər həlak olub, 23 nəfər isə yaralanıb.
9 sentyabr, 1983-cü il. Tehran, İran. Fransa səfirliyinə məxsus iki avtomobil partladılıb. Partlayışlar nəticəsinddə səfirliyin iki əməkdaşı yaralanıb.
1 oktyabr, 1983-cü il. Marsel, Fransa. Beynəlxalq ticarət yarmarkasında baş vermiş partlayış nəticəsində, SSRİ, ABŞ və Əlcazairə məxsus pavilyonlara ziyan dəyib, bir nəfər həlak olub, 26 nəfər yaralanıb. Partlayışlara görə məsuliyyəti "Orli təşkilatı" öz üzərinə götürüb.
4-cü kişi diktor:
-6 oktyabr, 1983-cü il. Tehran, İran. Fransa səfirliyinin avtomobili partladılıb, iki nəfər fransız diplomatı yaralanıb. Partlayışlara görə məsuliyyəti "Orli təşkilatı" öz üzərinə götürüb.
29 oktyabr, 1983-cü il. Beyrut, Livan. Fransa səfirliyinin qarşısında dayanmış avtomobildən çıxan bir nəfər səfirliyin pilləkanlarına əl qumbarası atıb, terrorçu hadisə yerindəcə yaxalanıb.
28 mart, 1984-cü il. Tehran, İran. Tehranda çalışan bir sıra türk diplomatlarına hucumlar təşkil olunub. Həsən Servet Ötgemə - Türkiyə səfirinin katibinə evindən çıxarkən terrorçular hücum ediblər, diplomatı yaralayıblar. İki erməni terrorçusu baş çavuş İsmayıl Pamukçuya atəş açaraq onu ağır yaralayıb. Səfirliyin inzibati məsələlər üzrə ataşesi polisə onun evinin qarşısında duran iki nəfər şübhəli şəxs barədə məlumat verib. Polis erməni terrorçularını həbs edib. Sonradan polis daha üç erməni terrorçusunu Türkiyə səfirliyinin qarşısında həbs edib. Suren Qriqoryan adlı erməni terrorçusu türk diplomatının maşınına quraşdırmaq istədiyi partlayıcı qurğunun vaxtından əvvəl işə düşməsi nəticəsində həlak olub.
28 aprel, 1984-cü il. Tehran, İran. Türkiyə səfirliyinin əməkdaşı Sədiyyə Önder həyat yoldaşı İşık Öndər tərəfindən idarə olunan avtomobillə işə gedərkən avtomobil motosiklla hərəkət edən iki erməni terrorçu tərəfindən atəşə tutulub. Bu zaman İşık Öndər həlak olub.
13 avqust, 1984-cü il. Lion, Fransa. Lion dəmir yolu vağzalında partlayış baş verib.
10 sentyabr, 1984-cü il. Tehran, İran. İranda çalışan bir neçə türk şirkəti ASALA-dan hədələyici məktublar alıb, türk tikinti şirkətlərindən birinin ofisinə qumbara atılıb, bir nəfər türk vətəndaşı yaralanıb.
1-ci qadın diktor:
-25 dekabr, 1984-cü il. Beyrut, Livan. Fransaya məxsus iki bina partladılıb.
3 yanvar, 1985-ci il. Beyrut, Livan. "Frans Press" informasiya agentliyinin ofisində partlayış baş verib, partlayış nəticəsində binaya ciddi maddi ziyan dəyib.
3 yanvar, 1985-ci il. Beyrut, Livan. Hərbi minaaxtaranlar dəstəsi "Fransız-Livan" bankının girişində 6 funt partlayıcı maddə ilə təchiz olunmuş partladıcı qurğu aşkarlayaraq zərərsizləşdirib.
17 mart,1986-cı il. Lion, Fransa. Liondan Parisə gedən qatarda partlayış baş verib.
20 oktyabr, 1987-ci il. Beyrut, Livan. Fransanın Livandakı səfirliyinə hücum təşkil olunub.
11 dekabr, 1991-ci il. Budapeşt, Macarıstan. Türkiyənin Macarıstandakı səfirinə hücum edilib.
1-ci qadın diktor kağızın arxa üzünə baxıb gülümsəyərək söylədi:
-Bitdi, ürəyi çox yuxa olan xanım həmkarım növbəti dəfə əziyyətə qatlaşmaqdan xilas oldu.
Onun zarafatı tamaşaçılar arasında bir canlanma yaratdı. Amma digər diktor qadın əlindəki kağızı göstərib söylədi:
-Əgər biz erməni terrorundan danışırıqsa, çətin bitər o. Mənə 1991-2001-ci illər dönəminə aid terrorlardan bir neçəsinin qeyd edildiyi əlavə kağız verdilər indicə, dedilər, bunların oxunuşu çox vacibdir, mən də onu səhhətimə pis təsir etsə belə oxuyacağam.
Qadın diktor oxumağa başladı:
-26 fevral 1992-ci il –Xocalı, Dağlıq Qarabağ, Azərbaycan. Baş verən bu terror miqyasına görə adi terror səddini aşıb soyqırımı səddinə adladığı üçün Divan bu terrora və onun rəhbərlərindən birinə ayrıca bir proses həsr edib, odur ki, onun barəsində indi heç nə söyləmirik.
3 fevral 1993-cü il - Riqa, Latviya. Erməni terrorçuları "Latviyas Layks" qəzetinin redaktoru, tanınmış jurnalist Tatyana Çaladzeyə sui-qəsd ediblər. T.Çaladze 90-cı illərin əvvəllərində Rusiyada Latviya Xalq Cəbhəsi qəzetinin və “Azad Avropa” radiosunun xüsusi müxbiri işləmiş və erməni terror təşkilatlarının cinayətlərini ilk olaraq işıqlandıran jurnalistlərdən biri olmuşdur.
28 fevral 1993-cü il - Qudermes, Rusiya. Erməni terrorçuları Qudermes stansiyası yaxınlığında Kislovodsk-Bakı sərnişin qatarını partladıblar, nəticədə 11 nəfər həlak olub, 18 nəfər yaralanıb.
11 dekabr 1993-cü il - Bağdad, İraq. Terrorçu erməni silahlıları Türkiyə səfirliyinin attaşesi Çağdar Yücelini qətlə yetiriblər.
4 iyun 1994-cü il - Afina, Yunanıstan. Erməni terrorçuları tərəfindən Türkiyə səfirliyinin diplomatı Xaliq Sipahoğlu qətlə yetirilib.
11 may 2001-ci il - İsrail, Təl-Əvivdən onlarca kilometr şimalda İsrail hava hücumundan müdafiə qüvvələri Livanın “Sessna” təyyarəsini vurub salmışdır. Təyyarəni milliyyətcə erməni olan Stefan Ohanes Nikolyan adlı bir nəfər idarə edirdi. Terrorçu kamikadze Nikolyan İsrailin yaşayış məntəqələrindən birini məhv etməyə cəhd göstərsə də, məqsədi baş tutmamışdır.
Uzun, qapqara faktlarla zəngin bir siyahının oxunuşu hamını yormuşdu, camaata azacıq dincəlmək imkanı vermək lazım idi, amma diktor oxuyub qurtaran kimi bunun fərqində olmadan yaşlı hakim publikaya bir məlumat çatdırdı:
- 2001-ci ilin dekabrında Amerikanın Los-Anceles şəhərində erməni cinayətkar mafiyanın üzvləri Aşot Manukyan, Poqos Ketçejiyan, Ovanes İqarayan, Xovsep Keşişyan uzun müddətə azadlıqdan məhrum edilmə cəzasına məruz qalıblar. Bir müddətdən sonra həmin cinayətkar dəstənin başqa bir üzvü Suzanna Onosyan da yaxalanıb və 45 il azadlıqdan məhrum edilib. 45 il iş alan terrorçu qadın olub. Hətta zərif cinsin nümayəndəsinin də bu yola düşməsi çox təəssüfedicidir.
Baş Hakim də bir məlumat çatdırmağı özünə borc bildiyini söylədi:
-Biz erməni terrorunun uzun bir siyahısı ilə tanış olduq. Təkcə son 30 ildə müxtəlif erməni terror qrupları 200 terror aktı törətmiş, 70 siyasi qətlə rəvac vermişlər. Onlar 1500 günahsız insana müxtəlif bədən xəsarəti yetirmişlər. Üstəlik, Xocalı qətliamı. İnsanlığa yönəli, insanların fiziki məhvinə yönəli bu çirkin əməllər günü bu gün elə bilirsiniz davam etmir? Edir, ən müxtəlif formalarda. Nə deyərsiniz, 2020-ci ilin iyulunda Azərbaycana göstərdiyi isti münasibətlərə görə İsrail dövlətindən qisas almaq məqsədi ilə erməni millətçiləri Yerevanın mərkəzindəki Xolokost qurbanı olan yəhudilərə ucaldılan abidəni murdarlasınlar, üzərinə qara boya ilə faşist xaçı çəkərək “yəhudilərə ölüm” yazsınlar?. Bu ölkədə qarışıq kəbindən 213 yəhudi yaşayır, kim zəmanət verər ki, erməni façistləri həmin insanlardan şəxsi qisas almayacaqlar? Hara aparır bu yol bu xalqı?
Baş Hakim əsəbini cilovlayıb su içdi, saatına baxdı. Yalnız bu zaman ön sırada əyləşənlərin yorğun baxışlarına diqqət edib anladı ki, insanlara qısa su fasiləsi vermək yerinə düşər. Dərhal qısa fasilə elan etdi. Özü isə bu müddətdə gənc hakimin “Bəs proses zamanı əsas nədir, cinayətkarın şəxsiyyəti, yoxsa cinayətin predmeti” sualını cavablandırası oldu, söylədi ki, “Hər şey məhz kimin və məhz hansı cinayəti törətməsindən gedir. Eyni cinayətin cəzası müxtəlif insanlar üçün eyni olmur”.
Gənc hakimin məqam düşən kimi özündən yaşca böyük, təcrübəli hakimləri sual atəşinə tutmasına artıq hakimlər alışıblar.
Bu zaman zəng sədaları eşidildi. Səsgücləndiricilərdən gələn amiranə səs elan etdi ki, qısa fasilə bitib, Müttəhim kürsüsündə əyləşən terrorçu Stepan Zatikyanın tərcümeyi halı səsləndiriləcək.
Fondan diktor səsi eşidildi:
-Zatikyan Stepan Seqbosoviç. 1946-cı ildə Ermənistanda anadan olub. Orta məktəbi qızıl medalla bitirib. Ali təhsillidir. Yerevan Politexnik İnstitutunu bitirib. İnstitutda təhsil alarkən 1966-cı ildə rəssam Aykazun Xaçatryan və tələbə Şaqen Aretyunyanla birgə gizli milli təşkilat yaradıb. Təşkilat Ermənistanın Milli Birləşmiş Partiyası adlanıb. Təşkilatın əsas məramı SSRİ-dən kənarda müstəqil Ermənistan yaratmaq, Türkiyə Ermənistanına aid torpaqları geri almaq olub. Qrup hətta gizli mətbəəyə, “Paros” adlı qəzetə də malik imiş. 1968-ci ildə “antisovet təbliğata görə” o və digər iki təşkilatçı həbs ediliblər.
Ekspertlərin müəyyən dəqiqləşməsindən sonra mətn oxunuşu davam etdirildi:
-4 illik məhkumluq həyatı yaşayan Zatikyan həbs illərini Rusiyanın Vladimir vilayətindəki Dubravlaq həbsxanasında keçirmişdir. Həbsdən sonra Yerevan elektromexanika zavodunda transformator yığıcısı vəzifəsində çalışmış, bununla belə, öz millətçilik fəaliyyətindən də qalmamışdır. Zatikyan hər yerdə müstəqillikdən, sovet despotundan, türklərlə düşmənçilikdən dəm vurur, insanların beyinlərini zəhərləyirdi. O, Daşnaksütun partiyasının yerində yaradılmış Erməni Gizli Azadlıq Ordusu (ASALA)-nın sıra üzvlüyünü qəbul etmişdi. Zatikyan hətta həmin dövrdə SSRİ-də əsla rast gəlinməyən bir addım da atmışdı, o, 1975-ci ildə pasportunu DİN orqanlarına təhvil verərək SSRİ vətəndaşlığından imtina etdiyini bildirmişdi. Zatikyan 1977-ci il yanvarın 8-də Moskva şəhərində həyata keçirilmiş qanlı terror aktının bir ASALA-çı kimi təşkilatçısıdır. Bu cinayətə görə ona SSRİ Ali Məhkəməsi güllələnmə hokmü vermişdir. Hökm icra olunanda Zatikyanın cəmi 33 yaşı vardı. Çox təəssüf ki, həmin dövrlərdə SSRİ-də mövcud olan dissident hərəkatının ermənipərəst lideri akademik Saxarov himayə etdiyi millətin nümayəndəsinə söz gəlməsin deyə Zatikyanın terror aktında iştirak etmədiyini canu-dildən sübut etmək üçün hərəkətə keçmişdi. Sonrakı illərdə erməni tarixçiləri isə bütün mənbələrdən bu terror xəbərini yığışdırmaq cəhdinə bulunaraq tarixi saxtalaşdırmağa cəhd etmişdilər.
Baş Hakim söz götürdü:
-Divanın qaydalarına görə müttəhimə bir prosesin başlanğıcında, bir də sonunda “Özünüzü günahkar sayırsınızmı?” deyə müraciət olunur. Müttəhim Zatikyan Stepan Seqbosoviç! Özünüzü günahkar sayırsınızmı?
Müttəhim yerində qurcalana-qurcalana “Yox” söylədi, ardınca da, guya terror aktını təşkil etmədiyini, ümumiyyətlə orada iştirak etmədiyini, əlində çoxlu alibləri olduğunu dilə gətirdi.
Baş Hakim başını bulayıb üzünü Divan heyətinə tutdu ki, ittiham aktının oxunması təmin edilsin.
Divan heyətindən bir nəfər kürsüyə çıxıb aramla ittiham aktını oxumağa başladı:
-1977-ci ilin 8 yanvar gününü Moskva sakinləri heç vaxt unutmayacaqlar. Həmin gün uzun müddət ölkə əhalisindən gizlədilən inanılmaz bir hadisə baş verdi. 1 böyük və 14 kiçik qardaş xalqın yaşadığı yenilməz Sovet İttifaqında bu qardaşlardan biri nankor çıxdı – kiçik qardaş böyük qardaşa xəyanət etdi. Həmin gün Moskva vaxtı ilə saat 17:33-də İzmaylovo metro stansiyasında metro vaqonuna qoyulmuş bomba partladı. Yeraltı partlayışın ardınca iki yerüstü partlayışlar da özlərini çox gözlətmədilər. Saat 18:05-də xalq arasında KQB adı ilə tanınan SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin binasının yaxınlığında – Dzerjinski küçəsindəki 15 saylı ərzaq mağazasında partlayış oldu. Saat 18:10-da isə 25 Oktyabr küçəsində yerləşən 5 saylı ərzaq mağazası partlayışa məruz qaldı. Nəticədə metro teraktı 7 nəfərin ölümünə səbəb oldu, ümumən 3 teraktda 37 nəfər müxtəlif dərəcədə xəsarət aldılar. İstintaq müəyyənləşdirdi ki, teraktları milliyyətcə erməni olan 3 şəxs – Stepan Zatikyan, Akop Stepanyan və Zaven Baqdasaryan həyata keçirmişlər. Qapalı keçən məhkəmə onlara güllələnmə hökmü çıxardı, 1979-cu ilin 30 yanvarında hökm icra olundu. Qeyd edək ki, cinayətkarlarıntapılması heç də asan başa gəlmədi, onların axtarışına KQB-nin, Daxili İşlər Nazirliyinin və Prokurorluğunun ən yaxşı müstəntiqləri cəlb olunmuşdular. Prosesə KQB general-mayoru Vadim Udilov rəhbərlik edirdi.
Ekspert arayışı oxuyub bitirəndə Baş ekspert Baş Hakimə müraciət etdi:
-Cənab Baş Hakim, Divan adından şahid qismində cənab Vladimir Udilovun çıxışının təmin olunmasını sizdən xahiş edirik.
Baş Hakim sözügedən şahidi çıxış üçün dəvət etdi. Şahid Divan heyəti və tamaşaçılarla salamlaşıb dərhal mövzuya keçdi. Orqan işçisinə xas konkretliklə 43 il əvvəl baş vermiş və uzun zaman qaranlıq qalmış bir hadisəyə işıq tutmuş oldu:
-Əməliyyat “Partladanlar” kod adı altında həyata keçirilirdi. Caniləri şəxsən görən 500-dən artıq şahid ifadələri dinlənildi. Həmin şahidlərin bir qismi burdadır, təkrar üzləşdirmə keçirilsə Zatikyanı tanıya bilərlər. Hadisə yerlərindən götürülmüş qəlpələrdən partlayış törədilərkən istifadə olunan bombanın detalları, istifadə olunan materiallar müəyyənləşdirildi. Bu materialların istehsal və satış yerləri şübhəli bilinən ərazi traektoriyasını cızmağa kömək etdi: Yerevan, Rostov və Xarkov. Dərhal belə bir versiya ortaya çıxdı ki, terror aktını ukraynalı və erməni millətçilər törədə bilərdilər. Çünki həmin dövrdə Qərbi Ukraynada bəzi millətçi ünsürlər – benderlər meydan sulayırdı, Daşnaksütunun erməni terroru isə dünyanı silkələməkdə idi. İzə çox tez düşüldü. Daşkənd aeroportunda bir KQB əməkdaşı sərnişinlərin birinin əlindəki çantaya diqqət yetirdi. Çanta şahid ifadələrinə görə terrorçuların çantalarının eyni idi. Dərhal vətəndaş saxlanıldı, məlum oldu ki, bu çanta Ermənistanda istehsal olunur. Paralel olaraq ekspertlər də müəyyənləşdirdilər ki, bombanın elektrik qaynağı xüsusi ftor-kalsium örtüklü elektrodla olunub, belə elektrodlar isə yalnız müdafiə sənayesi komplekslərində istifadə edilirdi. Demək, terrorçuların həmin qurumla əlaqəsi üzə çıxdı. 1977-ci il oktyabrın sonunda Moskvanın Kursk vağzalında daha bir terakta cəhd qeydə alındı. Moskva- Yerevan qatarına bilet alan cinayətkarlar içində bomba olan çantanı gözləmə zalında qoyub bir neçə dəqiqəlik çıxmışdılar. Bir milliyyətcə dağıstanlı olan çoxuşaqlı vətəndaşın ayıq-sayıqlığı nəticəsində (o, skamyada yiyəsiz qalmış və uşaqlarının qurdalamağa başladıqları çantanın içinə boylanıb orada işə düşmüş saat mexanizmini görmüş, dərhal vağzal milisinə xəbər vermişdi) partlayışın qarşısı alındı, istintaq isə çox gərəkli faktlarla təmin olundu. Çantanın içindən üzərində Ermənistanın atributları olan göy idman kostyumunun pencəyi və 56 ölçülü qulaqlı papaq aşkarlandı, qulaqlı papaqdan isə qara baş tükləri tapıldı. Dərhal Zaqafqaziya istiqamətində bütün milis sisteminə pencəyi olmayan göy idman şalvarındakı qarasaç insanın axtarışı tapşırıldı, tezlilklə Gürcüstan – Ermənistan sərhəddində 55 saylı Moskva –Yerevan qatarının 3-cü vaqonunda belə bir şəxs aşkarlandı. Bu, 1949-cu il təvəllüdlü fəhlə Akop Stepanyan idi. Yanındakı yoldaşı isə 1954-cü il təvəllüdlü rəssam Zaven Baqdasaryan idi. Onlar Moskvaya nə səbəbə getdiklərini izah edə bilmədilər. Beləcə, bu iki şəxs həbs edildi. Stepanyanın anası oğlunun çantasını tanıdı, axtarış zamanı onların mənzilindən isə teraktlar törədilən partlayıcı qurğunun analoqu tapıldı. İcraçılar ifadə verərkən teraktların təşkilatçısını – Stepan Zatikyanı ələ verdilər. Onlar bildirdilər ki, Zatikyanla qonşudurlar, terror aktına Zatikyan onları qorxudaraq məcbur edib, milli zəmində həbs həyatı görmüş həmin şəxs onlara bildirib ki, erməni xalqını əzdiyinə görə rusları cəzalandırmaq lazımdır.
Şahid nəfəsini azacıq dərib çıxışına davam etdi:
-SSRİ Ali Məhkəməsində proses 1979-cu il yanvarın 16-dan 20-dək keçirildi. Özü də tam qapalı. Zatikyan orada belə bir çıxış etdi:”Mən sizin məhkəməni saymıram, heç bir müdafiəyə də ehtiyacım yoxdur. Mən müttəhim deyiləm, mən hökm çıxaranam. Rus imperiyasının haqqı yoxdur məni mühakimə eləsin. Bunu qulaqlarınıza sırğa edin!” Onun son sözləri isə hamını şoka saldı. O, erməni dilində çığırtılar elədi, yumquq düyünlədi. Tərcümə elədilər ki, o, “Hamıya çatdırın, bizə yalnız intiqam qalır. İntiqam, intiqam, intiqam!” –deyə çığırırmış. Yanvarın 30-da SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyəti bu 3 terrorçunun əvf edilməsi barədə xahişi rədd etdi, hökm icra olundu.
Son olaraq şahid bunları dedi:
-Sovet dövləti daha çox ideoloji hakimiyyətə sığınırdı, orda kommunizm, qardaşlıq, bərabərlik, sovet insanı amalları aparıcı idi. Amma bununla belə, Ermənistan millətçilik siyasəti güdür, Kreml nə qədər bunu ört-basdır etsə də, ermənilər hamı üçün pis nümunə göstərirdilər. Elə bu sözügedən proses zamanı Ermənistan rəhbərliyi özünü çox qəribə aparması ilə diqqət çəkirdi. Birinci katib Karen Dəmirçiyanın tapşırığı ilə ölkədə heç bir qəzet ermənilərin Moskvada qanlı terror törətmələri barədə yazmamışdı. Dəmirçiyan istintaq qrupuna da mane olur, izi Ermənistanda axtarmamağa çağırır, müxtəlif şantajlara əl atırdı. Yalnız Kremlin sərt müdaxiləsindən sonra bu adam geri çəkilməyə məcbur olmuşdu. Ermənistan KQB-sinə rəhbərlik edən Yüzbaşyan da özünü qəribə aparırdı. O, SSRİ KQB-sindən Daşnaksütunun yerinə yaradılmış ASALA-nın mövcudluğunu cidi-cəhdlə gizləməyə müvəffəq olmuşdu. Moskva teraktını da məhz ASALA həyata keçirmişdi. Erməni rəhbərliyindən beş-betər ermənipərəst olan sovet disidenti, arvadı erməni akademik Saxarov da erməni millətçiliyinə rəvac verməkdəydi. Zatikyanın azadlığı üçün bu şəxs hətta ovaxtkı SSRİ rəhbəri Leonid Brejnevin qəbuluna da getmiş, qapalı xarakterli məhkəməni insan hüquqlarının pozulmasının təməli adlandırmışdı, demişdi, “Hətta Zatikyanın qohumları belə buraxılmayan qapalı məhkəmə aşkarlığın pozulması deməkdir, belə məhkəmədən ədalət ummaq olmaz”. Amma hər halda ermənilərin və ermənixislətlilərin müdaxiləsinə baxmayaraq zəfər qalib çıxdı, qana susamış canilər cəzalarını aldılar.
Baş Hakim çıxışçıya minnətdarlıq bildirib sözü ekspertlərə verdi. Açılış prosesində ilk ekspert mətnini Baş ekspert özü oxumağa başladı:
-Zatikyanın cinayəti tam olaraq sübut edildi, əks arqumentlər gətirən tərəf ortaya bircə ciddi alibi belə qoya bilmədi. Sovet Hökuməti bu aksiyadan bərk təşvişə düşdü, ideoloji işdə sapıntılar olması aşkarlandı. Bu, SSRİ tarixinə 1927-ci ildə Lenin mavzoleyinə bomba atılmasını nəzərə almasaq, ilk terror aktı kimi düşdü, ermənilər burda da bir neqativ likə imza atdılar. Həmin dövrə qısaca nəzər yetirəndə nə görünür? Gücünü get-gedə artıran sarsılmaz bir SSRİ dövləti kapitalist Amerikası ilə apardığı soyuq müharibədə böyük üstünlüklər əldə edir, 5 illik planlar uğurla həyata keçirilir, daxili və xarici siyasətin uğuru fonunda xalqlar dostluğu da geniş vüsət alır. Zatikyanın terroru məhz belə bir zamanda həyata keçmişdi. Üstəlik, az öncə - 1976-cı ilin dekabrında ölkə böyük coşğu ilə Leonid Brejnevin 70 illiyini qeyd etmişdi. Demək, siyasətdə böyük boşluqlar var imiş. Hadisə baş verən gün insan tələfatı metro partlayışı zamanı qeydə alınmışdı, metro qatarı İzmaylovsk stansiyasından Pervomaysk stansiyasına yol alarkən açıq havada partlamışdı. Ekspert rəyinə görə, partlayış tuneldə baş versəydi daha çox insan həlak olacaqdı. Təhlükəsizlik xidməti yuxarıdan gələn təlimata görə hadisəni ört-basdır etmək üçün qatarı çəkib Pervomaysk stansiyasına aparmışdı, orada dərhal onun üstünü qapatmışdılar, bununla belə, dağılmış vaqonu, qana bələnmiş insanları (məktəblərdə tətil olduğundan xəsarət alanların içində çoxlu uşaq da var idi) bir çox şəxs görmüşdü. SSRİ-nin ört-basdır siyasətinə görə hadisə barədə yalnız yanvarın 10-da məlumat verilmişdi. Ölkənin TASS adlı əsas informasiya agentliyinin verdiyi xəbər çox qısa olmuşdu:” Metroda xırda partlayış olub, xəsarət alanlara tibbi yardım göstərilib, istintaq gedir.” Vəssalam. Hətta digər iki partlayışın adı belə çəkilməmişdi. İstintaq müəyyənləşdirmişdir ki, ərzaq mağazalarındakı partlayışlarda da daha çox itki ola bilərdi, burada da bəxtigətirmə amili əsas rol oynamışdı. Dzerjinski küçəsindəki mağazadakı terakt zamanı partlayıcı qurğu nəhəng piştaxta-soyuducunun altında quraşdırılmışdı ki, məhz bu nəhəng piştaxta-soyuducu da partlayış dalğasını öz üzərinə götürmüşdü. 25 oktyabr küçəsindəki digər mağazada isə partlayıcı qurğu mağaza həyətindəki çuqun zibil qabının içində quraşdırılmışdı ki, burada da çox iri çuqun qab partlayışı boğa bilmişdi. Qəlpələr ətrafa böyük sıçrayışla səpələnmişlər, istintaq qrupu onların bir qismini Tarix-arxiv institutunun damından tapmışdır. 2-ci Dünya Müharibəsindən sonra heç bir dəhşətə şahid olmayan moskvalılar sözün həqiqi mənasında şok keçirmişdilər. Şəhərdə ölən və yaralananların fantastik sayı barədə şayiələr gəzirdi. Sovet rəhbərliyi terrorçuların tapılması üçün bütün qüvvəsini məhz bu səbəblərdən səfərbər etmişdi. “Partladıcılar” şərti adını almış istintaq işinə məhz bu səbəbdən ən təcrübəli orqan işçiləri cəlb edilmişdilər. Ovaxtkı Ermənistan rəhbəri Dəmirçyan cinayətin izləri istintaqçıları Yerevana gətirib çıxaranda hər vəclə onların qarşısında sipər çəkmiş, “qədim və mədəni xalqı terrorda ittiham etmək qanunsuzluqdur, sizdən ölkə rəhbəri Brejnevə şikayət edəcəyəm” demişdir. O, hər vəclə istintaqa mane olurdu, məsələnin tam ciddiliyini görəndə Moskvaya – “erməni xalqına şər atan” KQB-dən şikayətə getmişdi, əliboş geri dönəndə isə gecə saat 2-də istintaqa rəhbərlik edən Vadim Udilovu yanına çağırmış, onunla dil tapmağa çalışmışdı. Amma təcrübəli çekist Dəmirçiyanı başa salmışdı ki, əllərindəki təkzibedilməz faktlar bu işin Zatikyangil tərəfindən həyata keçirilməsini tam sübut edir, bircə damcı şübhə ola bilməz.
Baş Hakim bu yerdə Baş ekspertin çıxışına müdaxilə edib Stepan Zatikyana sual etdi:
-Bu sual məni hədsiz narahat edir, cənab Zatikyan, orta məktəbi qızıl medalla bitirib instituta daxil olduqdan – qarşıda Sovet ideologiyasının dediyi kimi, işıqlı sabahlar parlayan zaman necə oldu ki, siz millətçi ideologiyası ilə zəhərləndiniz, gizli təşkilat yaratdınız, 4 il həbs cəzası aldınız, sonra isə çox sayda insanın qətlini həyata keçirib güllələnmə cəzasına məruz qaldınız? Sizi nə vadar etdi ki, öz axarlı həyatınızı axardan çıxardınız?
Zatikyan saymazyana cavab verdi:
-Mən bütün məhkəmələri ədalətsiz hesab edirəm, çünki onlar ədalətin taptalanmasına xidmət edir. Sizin məhkəmənizi də həmçinin.
Baş Hakim məyusluğunu gizlətmədən üzünü Baş ekspertə tutdu:
-Zəhmət olmasa davam edin.
Baş ekspert nitqini tamamladı:
-Məhkəmədə Zatikyan bayaq burada hörmətli Vadim Udilovun söylədiyi fikirlərini səsləndirərkən bir qətrə də olsa peşiman olmadığını bildirmişdi, demişdi, mən heç kəsin qarşısında günahkar deyiləm, yeganə günahim yetim qoyduğum övladlarım qarşısındadır. Akop Stepanyan isə “Bizdən kimsə sağ qalsa yenə bu işi davam edəcək” söyləmişdi. Müttəhimlər Sovet tarixində indiyədək əsla rast gəlinməyən tezlikdə - hökm oxunuşundan cəmi 10 gün sonra güllələndilər. Adətən, insanlar öz cəzalarını aylarla, bəzən hətta illərlə gözləyirdilər, Sovet tarixində yeganə tez icra edilən hökm 1975-ci ilə təsadüf edirdi. “Storojevoy” hərbi gəmisində üsyan qaldırmış 3-cü ranq kapitanı Valeriy Sablinin güllələnmə hökmü cəmi 14 gün özünü gözlətmişdi. Zatikyanın isə cinayəti ölkə rəhbərliyi üçün o qədər qorxulu, ağlasığmaz, arzulanmaz idi ki, onu hökmdən sonra cəmi 10 gün sağ saxlamağa səbirləri çatdı. Beləcə, qatı erməni cinayətkarı öz layiqli cəzasını aldı.
Tamaşaçılar alqış sədalarını yüksəltdilər.
Divanda video görüntülər, sənədli, yaxud bədii filmlər mütləq nümayiş etdirilir, səhnədəki nəhəng monitor tamaşaçıları prosesə daha yaxından cəlb edilməyə hesablanıb. Bu proses zamanı da bir xeyli video görüntüyə tamaşa edildi.
Erməni müttəhimlərin müdafiəçisi vəsadət qaldıraraq görkəmli akademik Saxarovun Zatikyanı müdafiəsini xatırlayıb onun gətirdiyi dəlillərin burada səsləndirilməsini tələb etsə belə vəsadət qəbul edilmədi.
Nəhayət, zəng sədaları eşidiləndə Baş Hakim bir daha Zatikyana üz tutdu:
-Cənab Zatikyan, prosesin sonudur, sizə son söz söyləmək imkanı verilir.
Zatikyan başını buladı:
-Ehtiyac duymuram.
Belə olanda Baş Hakim lap ucadan söylədi:
-Cənab Zatikyan. Siz 1979-cu il yanvarın 20-də Moskvada keçirilən məhkəmə prosesində son söz əvəzi söyləmisiniz ki, yeganə günahım yetim qoyduğum övladlarımın qarşısındadır. Səhv etmirəmsə, sizin iki övladınız var. Uşaqları çoxmu sevirsiniz?
Zatikyan başını tərpətdi. Bu vaxt Baş Hakim Divan heyəti səmtə üz tutdu:
-Xahiş edirəm 1977-ci ilin 8 yanvarında Moskva metrosunda törədilmiş terror aktından 126 nömrəli görüntülər nümayiş olunsun.
Dərhal səhnədəki monitor yeni kadrlara açıldı. Bəzilərinin 5-6, bəzilərinin 7-9 yaşları olan al-qana bələnmiş, ağrıdan və qorxudan çığırışan uşaqları görcək (bir mənzərə lap dəhşətli idi, gözləri dəhşətdən bərəlmiş uşağın qolu dərisindən sallanmışdı) hamı ayağa qalxıb Zatikyana lənətlər yağdırmağa başladı.
Zatikyan “xahiş edirəm, göstərməyin”, “lütfən nümayişi dayandırın” deyə-deyə əlləri ilə üzünü bağladı.
Baş Hakim elə bu zaman hökmü səsləndirdi:
- 1946-cı ildə dünyaya göz açmış, 1979-cu ildə çoxsaylı insan qətlinə rəvac verdiyi üçün güllələnmə cəzasına məruz qalmış Zatikyan Stepan Seqbosoviçin cinayəti Əsl dünyada tam sübut olunsa da, uzun illər erməni millətçiliyi bu cinayətin izini azdırmaq yolunu tutmuşdu, amma bizim Divan bu gün tam olaraq bu cinayəti bir daha sübut etdi. Əsas dünyadan təcrid edilmiş Zatkiyan Stepan Seqbosoviçin xüsusi cinayətkar xisləti onun Axirət dünyasından da təcrid edilməsini zəruri etdiyindən Divan hökm çıxarır: Zatikyan Stepan Seqbosoviç barədə qeybedilmə cəzası kəsilir. Onun nə cismən, nə də ruhən yaşamağa haqqı yoxdur. Hökm dərhal icra olunsun!
Tamaşaçıların gurultulu alqışları altında İki nəfər üzü qara öptüklü mühafizəçi yaxınlaşıb Zatikyanın qollarından tutaraq onu səhnənin arxasına tərəf apardı.
Elan olundu ki, birinci məhkəmə prosesi öz işini başa çatdırır, sabah saat 8-də proses davam etdiriləcək.
Baş Meydan boşalmağa başladı.
Gənc hakim çox yorğun olduğu üçün evinə tələsən Baş Hakimə proseslə bağlı sual vermək istədiyini söyləyəndə Baş Hakim ürəyində “Yaman yerdə axşamladıq” dedi, amma gənc kolleqasının ürəyini qırmadan ona “Buyur” söylədi.
Axirət dünyasının sərin mehi əsməyə başlamışdı, yarpaqlar asta-asta yırğalanmaqdaydı.
DAVAMI VAR
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(13.12.2022)
