“Ədəbiyyat və incəsənət” portalımım “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu dəfə mövzumuz dahi Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzulidir.
Füzuli bizim mәnәviyyatımızdır. Bunu necә başa düşmәk lazımdır? İnsanın könül dünyası vә bu alәmә mәxsus duyğuların, meyil vә ehtirasların zәnginliyi, rәngarәngliyi şairin lirikasının әsas obyekti, tәhlildәn keçirdiyi başlıca mövzudur.
Füzuli insan şәxsiyyәti ilә fәxr edir, onun mәnәvi vüqarı ilә öyünür. Şairin ümumәn yaradıcılığında baş qaldıran vә uzaq әsrlәrin dәrinliyindәn, tarixin qaranlıqlarından gәlәcәyә, nurlu bir alәmә doğru boylanan bu qürurun başlıca әlamәti insanın sevmәyә vә sevilmәyә qadir vә layiq olmasıdır.
...Füzuli yüksәk mәqsәdlәr naminә insanın özünә, özünün gәrәksiz, zәif vә xırda hisslәrinә qarşı amansız olmasını әsl fәdakarlıq hesab edirdi, cavanmәrdlik, qәhrәmanlıq әlamәti sayırdı. Füzuliyә görә, aşiq işıqlı, saf ideallar uğrunda amansız vuruşmalara vә çәtin döyüşmәlәrә, mәnәvi-fikri sarsıntılara inadla davam gәtirәn vә qalib çıxan mәtanәtli döyüşçü olmalıdır. Hәqiqi, tәmiz mәhәbbәtә canından keçmәyi bacaranlar layiqdirlәr. Fikrәn mәhdud olanlar, miskin qәlblilәr vә şәxsiyyәtcә zәiflәr sevmәyi bacarmazlar. Onların bu çәtin, şәrәfli vә ali niyyәti yerinә yetirmәyә hünәri çatmaz. Füzuli eşqin mәnasında böyük hәyat idealını görürdü, hәqiqi aşiqi dә bu nurlu, tәmiz ideal yolunda özünü qurban verәn dәyanәtli vә mәğrur mücahid sayırdı...
Füzuli eşqinin mәnәvi-fikri qaynağı vә hәyat mayası – kәdәrdir! “Gәrdişi-dövran”ın çәtinliklәrinә igidliklә sinә gәrәn, cәbrinә vә sitәmlәrinә tәslim olmayan, “hәyat eşqidir” deyә car çәkәn mәtanәtli şairin könül tәrcümanı olan heyrәtli kәdәr!
Füzuli kәdәri bәdbinliyә yaddır. Bu kәdәr acizlik, zәiflik әlamәti olaraq onun yaradıcı hәyatına yaxın düşә bilmәmişdir. Belә olduğu halda, şairin bütün yaradıcılığından saçan bu od-alovu necә dәrk etmәli?..
İnsanın könül dilәklәri, mәnәvi varlığı cansıxıcı mövcudluq qanunlarının çәrçivәsinә sığa bilmәdiyindәn zәmanәyә vә ictimai varlığa qarşı daim üsyan edir... Şәxsiyyәtin fikrәn vә ruhәn ucalması, özünә layiq ehtiram qazanması naminә azadlıq zәruridir. Bu zәrurәt, uydurma vә saxta qanunlar, süni ehkamlar, köhnә vәrdiş kimi mәhdud sәdlәr tәrәfindәn rәdd edildikdә mәnәvi böhranın vә ruhi sarsıntının әn şiddәtli halı – kәdәr yaranır.
Şair kәdәri ağlın, düşüncәnin sirdaşı, qәlb hәyatının xalis cövhәri kimi yüksәk qiymәtlәndirir, onun mәzmun-mәnasını anlaya bilәnlәri müqәddәs sayır: “ürfan әhli”, “arif”, “kamil varlıq” hesab edir...
...Füzulinin idealı insanı azad görmәkdir. Bu ideal cәmiyyәtin icad etdiyi saxta qanunların zәncirindәn, şәraitin uydurduğu yaramaz ehkamların cәhalәtindәn xilas olub özünün könül dilәklәri ilә yaşayan insanın azadlıq hәsrәtidir...
Füzulinin qәlbi insanlığın faciәsi, dәrdi üçün döyünmüşdür. Hәmin ağrılı döyüntülәrlә bu gün onun qәzәllәri döyünmәkdәdir. Bu hәssas, incә vә işıqlı Qәlbin mәhz biz azәrbaycanlılara mәxsusluğundan... yalnız sevinc vә iftixar duymalıyıq!
Füzuli özlüyündә kәşf edilmәmiş, möcüzәsi – hikmәti tamamilә aşkar olunmamış bir kainatdır – insanlığın mәnәvi kainatı!..
Füzuli dühasını, Füzuli xilqәtini tәrif-tәhlil üçün hәlә ki söz, qәlәm vә fikir acizdir.
1970
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(19.12.2024)
