Dünyanın ən məşhur mədəniyyət xadimlərinin övladları ilə olduqca maraqlı müsahibələr hazırlayan jurnalist Hafiz Əhmədov bu dəfə dünya ədəbiyyatının ən görkəmli nümayəndələrindən biri, “Heyvanıstan” və “1984” kimi məşhur əsərlərin müəllifi, dahi ingilis yazıçısı Corc Oruellin yeganə övladı, varisi Riçard Bleyerdən müsahibə götürüb. Hafiz Əhmədovun suallarını cavablandıran Riçard Bleyer müsahibə zamanı bir çox mühüm məqamdan söhbət açıb, atası ilə bağlı xatirələrini bölüşüb, ilk dəfə olaraq Azərbaycanla bağlı fikirlərini ifadə edib və oxuculara öz tövsiyyələrini verib.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı həmin müsahibəni oxucularına təqdim edir.

– Atanız Corc Oruelllə bağlı ən unudulmaz xatirəniz nədir?

– Xatirələrim daha çox Jurada böyüdüyüm illərlə bağlıdır. Yadımda qalan şeylərdən biri, təxminən üç-dörd yaşımda olarkən, Jurada yaşadığımız zaman Barnhilldəki bağda köhnə bir boru tapmışdıq. Atam çox siqaret çəkən idi. Biz yemək otağında oturub nahar edərdik, o isə siqaretin uclarını kaminəyə atardı.

Fikirləşdim ki, onun arxasınca getmək üçün bu köhnə borunu tapmaq da lap yaxşı oldu. Bu köhnə borunu onun atdığı siqaret kötükləri ilə doldurdum. Daha sonra onun üsuluna uyğun olaraq yandırmaq istədim. Bundan sonra nə baş verdiyini təsəvvür edə bilərsiniz. Onu yandırmağa çalışdım və çox pis xəstələndim.

“Atamın səsini xatırlamıram”

– Təəssüf ki, səsini xatırlamıram. Mən həmişə onun 1937-ci ilin aprelində İspaniyada boynundan vurulduğu üçün bir qədər zəif səsə malik olduğunu düşünürəm. Onun səsinin çox güclü olduğunu düşünmürəm. O, nə etsəm də səsini mənə ucaltmadı. Həqiqətən də atamın səsini heç xatırlamıram.

Digər məşhur xatirəm isə Jura sahillərində az qala boğulduğumuz hadisə ilə bağlıdır. Bir həftəsonu hamımız qayıqda gəzdik. Dördümüz bir qayıqla qayıdıb gedirdik, bir bəla ilə üzləşdik. Qayığın arxasındakı matoru itirdik. Atam tez əmim oğlu Henriyə dedi ki, yaxınlıqdakı adaya tərəf kürək çəksin. Ora getməyi bacardıq. Henri bacısı Lüsi ilə birlikdə qayıdan sahilə çıxdılar və qayığı sürüşkən bir qayaya tərəf çəkdilər. Dalğalar zəifləməyə başladı. Mən atamın dizi üstə oturan zaman birdən qayıq sürüşdü və tərsinə çevirildi. Biz suya düşdük.

“Bu, onun sonu olardı!”

– Biz tez qayığın altından çıxdıq. Sahilə getdik və nəhayət xilas olduq. Əlbəttə ki, dənizdəki hər hansı bir qəza çox tez faciəyə çevrilə bilər və xəsarət alarsan, başını bir yerə vurarsan və ya axına qarışıb itərsən və s. Həmin vaxtlarda atam məhz “1984” romanını (Nineteen Eighty-Four) yazdığı üçün boğula bilərdi. Bu, onun sonu olardı.

-Müsahibə üçün sizə Azərbaycandan yazdığımızı biləndə ilk nə fikirləşdiniz?

– Mənim üçün sürpriz oldu. Bilirəm ki, atamın kitabları tərcümələrlə bütün dünyanı gəzir. İnsanların zəhmət çəkərək Oruelli oxumalarına və həqiqətən də mənimlə əlaqə saxlayıb danışmaq istəmələrinə heyranam. Xoş bir şəkildə təəccüblənirəm. Onların bunu etməsi məni çox duyğulandırdı.

– Sizcə, Corc Oruellin ən dəyərli ideaları nələrdi?

– Düşünürəm ki, onun əsas məqsədi fikir aydınlığıdır, ətrafınızda baş verənləri başa düşməyinizdən əmin olmaqdır. Hökumətlər insanlara həqiqətə uyğun olmayan şeyləri söyləməyə, arqumentləri təhrif etməyə çalışırlar. Məncə, Oruell bizi məhz bu mövzuda xəbərdar etməyə çalışır. Bu, atamın “1984”dəki işinin əsas prinsipidir.

“Onun anti-totalitarizmi yalnız Stalinə qarşı deyildi”

– Hökumətlər insanların sizə həqiqəti söyləməsini istəmirlər. Və bunu çox diqqətlə izləyirlər. Düşünürəm ki, Oruell də bütün həyatı boyu buna qarşı mübarizə aparıb. Bir çox insanlar onun anti-totalitarizminin Stalinə qarşı olduğunu söyləyirlər. Lakin bu, mütləq Stalinə aid deyildi. Bu, öz iradəsini başqalarına da tətbiq etməyə çalışan hər kəs ola bilər. Öz iradəsini təbəələrinə tətbiq etməyə çalışan istənilən hökumət totalitarizmdir.

-Ən çox sevdiyiniz Corc Oruell romanı hansıdır?

– Güman edirəm ki, bu, “Heyvanıstan” (“Animal Farm”) romanıdır. Bu, mənim oxuduğum ilk kitabdır və oxumaq çox asandır. “Kataloniyaya məhəbbətlə” (“Homage to Catalonia”) və “Uiqan körpüsü yolu”nu (“The Road to Wigan Pier”) da sevirəm, lakin bunlar roman deyil.

Onun bütün romanlarının arxasında eyni fikir var – ayaqlar altında əzilən kiçik adam. Onlar bir az mürəkkəbdirlər, lakin yenə də yumorla yazılıblar. Bu, gündəlik həyatdır, nə olursa olsun sistemə qarşı işləyən insanın mübarizəsidir, həmişə zirvəyə çatmaq üçün mübarizə aparan əzilmiş, adi, məzlum insandır.

“Hökumət arasında mübahisə yarananda hamı “Corc Oruell- 1984” deyir”

– “1984”ün müasir siyasət və cəmiyyətlə əlaqəsi necədir?

– “1984” romanı bugünkü siyasət üçün hələ də aktualdır. Çox vaxt tam hekayənin nə olduğunu dəqiq bilmirik, hökumətlər üçün qarışıqlıq yaratmaq hər şeydən vacibdir. Bu, onların yaydıqları mülayim ifadələrdir, siz bunu birbaşa görə bilərsiniz. Bunu görmək üçün dahi olmaq lazım deyil.

Hər dəfə hökumət arasında mübahisə yarananda, demək olar ki, hamı “Corc Oruell, 1984” deyir. O, bunu yazmadı ki, hər şey belə olacaq, sadəcə dedi ki, bu, xəyali dünyada hadisələrin necə cərəyan edə biləcəyi barədə bir xəbərdarlıqdır.

-Corc Oruell haqqında ən böyük yanlış təsəvvür nədir?

– Biri budur ki, guya onun yumor hissi yox idi. Bu, yalandır. Ancaq ən böyük yanlış fikir budur ki, insanlar çox vaxt Corc Oruelli sadəcə özləri üçün başa düşürlər. İnsanlar Corc Oruelli özləri üçün, öz siyasi ideyaları üçün şərh etməyə çalışırlar, Corc Oruelli sahiblənirlər.  İnsanlar ‘Oruellian’ sözünü həddindən artıq istifadə edirlər.

– Sizcə, azadlıq nədir?

– Azadlıq 2 + 2 = 5 və ya 4 və ya 3 olduğunu söyləyə bilməkdir. “Bu baxımdan o, bir dahi idi”.

– Sizin fikirincə, Corc Oruellin dahiliyini təsdiq edən ən tutarlı fakt nədir?

– Məncə, bu, onun fikirlərinin aydınlığı, yazılarının sadəliyi, tam sağlam düşüncəsi və ətrafda baş verənləri bir çox insandan daha tez başa düşmək bacarığıdır. O, dünyada nələrin baş verdiyini başa düşə bilirdi, hökumətin bu qədər çox diktəsini və insanların nə etməyə çalışdığını görə bilirdi. O, bunu tam olaraq görə bilirdi. Bu baxımdan, Corc Oruell bir dahi idi.

-Demokratiya sizin üçün nə deməkdir?

– Demokratiya başqalarının eşitmək istəmədiyi bir şeyi söyləmək hüququ deməkdir.

– Azərbaycanda Corc Oruelli sevən insanlara nə demək istərdiniz?

– Əgər siz Azərbaycanda Corc Oruelli oxuyursunuzsa zəhmət olmasa, “Heyvanıstan”  və “1984”dən daha çoxunu oxumağa çalışın. Onun digər kitablarını və bütün esselərini oxuya bilsəniz, bu tam başqa təəssüratdır. Onun esselərini oxumaqdan həzz alacaqsınız.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.09.2024)