İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün
Abbasov Qəni Allahverdi oğlu 1884-cü ildə İrəvan quberniyasının Üşkilsə (Eçmiədzin) qəzasının Ağcaqala kəndində anadan olmuşdur. 1918-ci ildə deportasiyaya məruz qalaraq ailəlikcə qısa bir müddət Gəncədə, daha sonra Şəki rayonunun Cəyirli və Qayabaşı kəndlərində yaşamışdır. Sonralar keçmiş Vartaşen (indiki Oğuz) rayonunun Yaqublu kəndində məskunlaşmış və ömrünü burada başa vurmuşdur.
Erməni vəhşiliklərinin canlı şahidi olan Q.Abbasov əsl el ağsaqqalı, çox hazırcavab və şair təbiətli bir şəxs olmuş, öz seirlərində doğma yurd-yuvalarından qovulmuş insanların ağrı-acılarını, içtimai bəlaları və nöqsanları təsvir və tənqid etmişdir. Onun şeirlərindəreal həyat həqiqətləri əks olunur.
Qəninin şeirlərini oxuduqca biz yalnız surətləri yox, eyni zamanda yaşanmış və yadda qalan həyat lövhələrini görürük. AYB-nin üzvü mərhum yazıçı-publisist, “İncəsənət” qəzetinin naşiri və redaktoru Ə. İbrahimov Qəninin şeirlərindən bəhs edərək deyirdi: “Bu şeirlərdə həyatın mənasına dərin hörmət və heyrət özünü göstərir. Onun hər bir şeirində həyat lövhələri, sadə insanların həyatında baş verən tipik lövhələr və aktual problemlər təsvir olunur”.AYB-nin və Jurnalistlər İttifaqının üzvü tanınmış jurnalist P.Qurbanov isə deyirdi ki, Qəni əminin şeirlərində nağılvari təfəkkürün – sözün həqiqi mənasında şairanə təfəkkürün işartıları hiss olunmaqdadır.
Təəssüf ki, bu şeirlərin çoxu yazıya alınmamış və itib-batmışdır. Lakin Qəninin bəzi şeirləri və duzlu-məzəli söhbətləri bu gün də kənd sakinlərinin dilində dolaşmaqdadır.
Erməni vəhşiliklərini öz gözləri ilə görən insanlardan olan Qəninin şeirlərinin çoxunda doğma Ağcaqalanın təbiəti və insanları, adət-ənənləri, doğma ata-baba torpaqlarından qovulmuş, məhv edilmiş, döyülmüş, təhqir olunmuş, var-yoxu əlindən alınmış minlərlə soydaşımızın ah-nalələri öz əksini tapmışdır. O, qanlı hadisələri, qırğınları unutmur, faciə qurbanlarını daim anır, xatirəsini daim əziz tuturdu. Məsələn, “Sənə”, “Mən iki dünya görmüşəm”, “Bizik dedim” və digər şeirlərində Qəni baş vermiş bu hadisələrə - erməni vandalizminə öz münasibətini bildirir. O, bu şeirlərlə sanki ötən əsrin əvvəllərində erməni vəhşiliklərinin qurbanı olan, soyqırıma məruz qalan azərbaycanlıların haqq səsini dünyaya çatdırmağa çalışırdı.
Onun “Veribdi”, “Sürünəcəm”, “Məhəmməd dayı”, “Olduq”, “Çəkirəm”, “Dəlik daşa” və “Nərimanova şikayət” şeirlərində isə sonrakı haqsızlıqlara qarşı üsyan edilir.
Q.Abbasov AXC-nin maaarif və dini etiqad naziri N. Yusifbəyli ilə şəxsən tanış olmuşdur. Qəninin 1919-cu ildə N.Yusifbəyli ilə görüşdə söylədiyi “Bizik dedim” şeirindən bir parçanı oxuculara təqdim etməklə onların tarixi yaddaşlarının oyaq qalacağına və erməni daşnaklarının xalqımızın başına gətirdikləri fəlakətləri unutmayacaqlarına əmin olmaq istədik:
Dağıstan yeddi alvızdı,
Qaşqınlar yapa-yalnızdı.
Daşnak İrəvandan qalxızdı,
Yurdu talan bizik dedim.
Dağıstanın dağı qardı,
Qaçqının işi azardı.
Qaymaq yeyənlər qızardı,
Sərfə qusan bizik dedim.
Kəndin adı Qayabaşı,
Qaçqınlar qalıbdı naşı.
Yoxdu içimizdə qoçubaşı,
Başsız qalan bizik dedim
Bu görükən Bayan düzü,
Qaçqınlar kəvərə süzü.
Ya əllisi, ya da yüzü,
İsitmə olan bizik dedim
Qəninin N.Nərimanova mənzum məktubları da maraq doğurur.Bu məktublardan birində o, deportasiyaya məruz qalmış yurddaşlarının ağır həyat şəraiti və problemləri barədə N.Nərimonova məlumat verir və kömək istəyir:
Iki calğaynan burda bənd olduq,
Altmış kənd yığıldıq bircə kənd olduq.
Az qala acından məzara dolduq,
Şikayət edirəm, Nərimanov, sizə
Bu müraciətlərin nəticəsində N.Nərimanovun şəxsi tapşırığı ilə qaçqınlara əkib-becərmək üçün torpaq sahələri verilmiş və onlar su ilə təmin olunmuşlar.
Qəninin “Çəkirəm”, “Sən gələsən”, “İndi” və digər şeirlərində isə 1941 – 1945-ci illər müharibəsinin dəhşətləri təsvir olunur. 1941-ci ildə Moskvada kənd təsərrüfatı sərgisində iştirak edən Q.Abbasovun müharibə haqqında təsəvvürləri daha da genişlənir. O, öz şeirlərində müharibənin bəşəriyyətə fəlakət gətirdiyini söyləyir, insanları sülhə və əmin-amanlığa çağırır. Bu şeirlərdən müharibənin dəhşətləri barədə çox şey öyrənmək olar. O, müharibə mövzusunda olan şeirlərinin bəzilərini cəbhədə olan oğlu Əsgərə və qaynı Məmmədə həsr etmişdir. (Onların hər ikisi müharibədə həlak olmuşdur.) Belə şeirlərdə ata nisgili və kədər sezilsə də, düşmənə dərin bir nifrət və intiqam hissi hakimdir.
Q.Abbasovun öz həmyerliləri və müasirlərindən Namaz oğlu Məhəmmədə, Əliyə, Heydərə, Rüstəmə və başqalarına müraciətlə qələmə alınmış şeirləri, həmkəndliləri Məmməd, Hüseyn və Oğuzun Xaçmaz kəndindən olan usta Şirinlə deyişmələri də maraq doğurur.
Geniş dünyagörüşünə malik olan şair Qəninin dilindən söylənmiş bir sıra sözlər və ifadələr idiom, ibarə və aforizmlərə, atalar sözü, lətifə və zərbi məsəllərə çevrilmiş və bu gün də kənd sakinlərinin dilində dolaşmaqdadır.
Qeyd: verdiyimiz şeir nümunələrində şeir texnikasının şərtləri pozulsa da, biz onları aradan qaldırmağı lazım bilmədik.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(14.05.2024)
