Nigar Həsənzadə, "Ədəbiyyat və incəsənət”

Əziz oxucularım, bu gün sizlərə dramaturgiyamızdakı ilk faciə haqqında maraqlı məlumatlar təqdim edəcəyəm. 

Söhbət Azərbaycan dramaturqu Nəcəf bəy Vəzirov tərəfindən 1896-cı ildə yazılmış “Müsibəti-Fəxrəddin" əsərindən gedir. Bu əsərdə patriarxal nizama qarşı, mülkədar təsərrüfatının transformasiyası uğrunda mübarizə aparan gənc liberal zadəgan obrazı yaradılıb. "Müsibəti-Fəxrəddin" faciəsi həm özünün ideya-məzmun dəyərinə, həm də poetik-sənətkarlıq xüsusiyyətlərinə görə mükəmməl sənət nümunəsidir. Əsər bu gün də özünün yüksək bədii əhəmiyyətini qoruyub saxlayır. Əsərdə dramaturqun azadlıq və humanizmlə bağlı ideyaları öz əksini tapmışdır. Fikrimcə, yazıçı cəhalətlə mübarizəni tək bir insana, bir ailəyə aid yox, bütün ölkənin, humanizmin mübarizəsi kimi qələmə vermişdir. Əsərdə diqqəti daha çox çəkən obrazlar Rüstəm və Fəxrəddin obrazlarıdır. 

Rüstəm bəy obrazı yeniliyə, inkşafa qarşı çıxan nadan mülkədarları təmsil edən obrazdır. Biz bu obrazın xarakterini əsərin lap əvvəlindəki monoloqdan bilə bilirik. Təəssüf ki, o hələ də cəmiyyətdə olan bəzi geri qalmış tiplərdən biridir. Bəli, o mənfi adətləri qoruyan, qan davası anlayışını əsas sayan, nəticədə nələrin olacağını düşünmədən, düşünərsə belə, nəticə nə olur olsun, öz fikrindən dönməyən bir obrazdır. Hətta o, bu qan davası nəticəsində gözünü necə qan tutubsa, nəinki davalı, qanlı  olduqları ilə,  hətta öz övladları ilə də naqiscəsinə davranır. Sonda biz onun faciəsini görürük ki, bu da tək onun yox, bütün geriliyin faciəsidir. 

Ancaq bunlarla bərabər Rüstəm bəy övladlarının təhsilinə də önəm verir, oğullarının ölümündən sarsılır, gec də olsa günahını anlayır. Bu faktlara əsasən deyə bilərik ki, Rüstəm bəy ziddiyətli obrazdır.  

Bu obrazın əksini isə nadanlıqla mübarizə aparan Fəxrəddin obrazında görürük.  O inkşaf üçün çalışır, öz büdcəsindən xəstəxana və məktəb açdırır. Bu işləri həvəslə görür. Sonda ölümü faciəli olsa da onun əkdiyi bu inkşaf toxumları gələcəkdə onu daima yaşadacaqdır. 

Eyni zamanda bu əsər bir yeniliyi də ədəbiyyatımıza gətirib. Səadət xanım obrazı ilə dramaturgiyamıza ilk maarifçi qadın obrazı yaradılıb. Bu nəcib qız Fəxrəddinlə həmfikirdir. 

Həmçinin digər Mələk xanım, Şahmar bəy, Cahangir bəy, Mahmud bəy, Əhməd, Gülbahar, Hürü nənə kimi fərdi xüsusiyyətləri ilə seçilən obrazlar olan bu əsər əminəm ki, gənclərə  köhnəliklə yenilik arasında olan çəpəri görməyə və o çəpəri yarmağa kömək edəcəkdir.

Şəkildə: Füzuli Dram Teatrının ifasında “Müsibəti-Fəxrəddin” tamaşası nümayiş edilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.03.2024)