Heyran Zöhrabova, "Ədəbiyyat və incəsənət"
Tudə təxəllüsünü
Xalq özü verdi mənə.
Mərd, fədai olmağı
Məsləhət gördü mənə.
Ötən gün siyasi, ictimai xadim, mühacir Azərbaycan şairi, Cənubi Azərbaycan demokratik ədəbiyyatının yaradıcılarından, ilk ana dili dərsliyinin müəlliflərindən biri, İran tarixində ilk dəfə olaraq Milli Filarmoniya yaratmış, əməkdar incəsənət xadimi, əmək veteranı Əli Tudənin doğum günü - 100 illiyi idi.
Əli Tudə 1924-cü il yanvarın 31-də Bakı şəhərində anadan olub. Əslən Ərdəbilin Çanaqbulaq kəndindən olan valideynləri XX əsrin əvvəllərində Bakıya köçmüşdür. Atası neft mədənində fəhləlik etmiş və buruq ustası vəzifəsinə qədər yüksəlmişdir. Kiçik yaşlarında hər iki valideynini itirən Əli nənəsinin himayəsində böyüyüb. 13 yaşında ikən Əlinin ilk şeirləri Heydər Rzazadə imzası ilə "Kommunist", "Yeni yol" qəzetlərində çap olunub, həmçinin radioda səsləndirilib.
1938-ci il represiya dövründə 7-ci sinifdə oxuyarkən Cənubi Azərbaycan mənşəli olduğu üçün şair nənəsi ilə birlikdə İrana sürgün olunur və təhsili yarımçıq qalır. İranda ata yurdu olan Savalan dağının ətəyindəki Çanaxbulaq kəndində təsərrüfat işləri ilə məşğul olur. Ərdəbildə fəhləlilik edir. Ağır həyat tərzi keçirir, lakin, bir gün belə olsun qələmini yerə qoymur, daim yazıb-yaradır.
1940-cı illərdə Cənubi Azərbaycanda başlanan milli azadlıq hərəkatının ən fəal üzvlərindən biri də Əli Tudə olur.
1945-ci il dekabrın 12-də Cənubi Azərbaycanda milli hökumət qurulur. Xalqını, millətini ürəkdən sevən Əli milli hökumətin Maarif Nazirliyində işləyir. “Ana dili” kitabının tərtibində və çap olunmasında xüsusi rol oynayır. Bundan əlavə, Əli Tudə İran tarixində ilk dəfə olaraq Təbrizdə Milli Filarmoniya yaradır.
Milli hökumət onu ali mükafatla, “21 Azər” medalı ilə təltif edir. Təbrizin "Şairlər məclisi" ndə müdriklər tərəfindən Əliyə Tudə, yəni Xalq təxəllüsü verilir.
O zaman şairin hələ sadəcə 22 yaşı var idi və ilk şeirlər kitabı da çap mərhələsində idi.
Lakin, min bir əzabla qanlar bahasına qurulan milli hökumət qısa zamanda İran dövləti tərəfindən devrilir. Şairin kitabı mətbəədəcə yandırılır. Şah tutulduğu anda məhkəməsiz flansız qətlə yetirilməsi haqqında fərman verir. Şair yenidən şimali Azərbaycana üz tutur və ömrünün sonuna qədər siyasi mühacir pasportu və vətən həsrəti ilə yaşayır.
Sovet pasportu daşımır və bir çox yüksək titul və mükafatlardan məhrum olur.
Bakıya mühacirət zamanı "Ədəbiyyat qəzeti" redaksiyasında ədəbi işçi vəzifəsində işləyir. Burada həmçinin şairə ali təhsil almaq imkanı yaranır və o Bakı Dövlət Universitetinin filologiya fakuktəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirir. Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatında redaktor, Ali Partiya Məktəbində müdavim, "Azərbaycan" qəzetində ədəbi-şöbə müdiri olur. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin İdarə Heyətinin üzvü seçilir.
Əməkdə fərqləndiyinə görə medalı ilə mükafatlandırılır, Azərbaycan Ali Soveti Rəyasət heyətinin fəxri fərmanı ilə təltif olunur.
O, həmçinin "əmək veteranı", "əməkdar incəsənət xadimi" adlarına da layiq görülmüşdür.
Şair 50 poemanın, 40-a yaxın kitabın müəllifidir. Onun əsərləri özbək, qırğız, hind, ukrayna, rus, inglis və s dillərə tərcümə olunmuşdur.
O, 1996-cı ildə fevralın 26-da Bakıda vəfat etmiş və fəxri xiyabanda dəfn olunmuşdur.
Ruhu şad olsun.
Və dünən Azərbaycan Yazıçılar Birliyi şairi andı, birliyin Cənubi Azərbaycan bölməsi şairin məzarının ziyarətini təşkil etdi, Milli Məclisin Mədəniyyət Komitəsi Əli Tudə barədə paylaşım etdi. Bunlar çox gözəldir. Demək, şair unudulmur!
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(01.02.2024)
