“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı yazıçı-publisist Zemfira Məhərrəmlinin tanınmış yazar Əkbər Qoşalının “Həsrətoğlu, yaxud uçan tabut” hekayəsindən aldığı təəssüratı sizlərlə bölüşür. 

Deyirlər, söz adamları, qələm əhli bizə əsərləri qədər yaxındır. Yazarın kitabları, gələcəyə əmanət etdiyi əsərləri onun el-obaya bağlılığı, xalqına, millətinə sədaqəti, narahat dünyası, yuxusuz gecələridir. Çağdaş poeziyamızın tanınmış simalarından biri, şair-publisist, tərcüməçi, ictimai xadim Əkbər Qoşalı da dəyərli və yaradıcılığa köklənmiş bir ömür yaşayır. 90-cılar ədəbi nəslinin tanınmış təmsilçisi, deməyə daim sözü olan, düşüncələrini şövqlə qələmə alan, yazıb-yaratmaqdan yorulmayan Ə.Qoşalı, ilk növbədə, incə ruhlu şairdir.

Onun yaradıcılığından türkçülük qırmızı xətlə keçir. Ə.Qoşalı ümumtürk ədəbi irsinin ənənələrini göz bəbəyi kimi qoruyur və yaşadır. Öz genetik türk yaddaşının hökmü, diktəsi ilə qədim türk eposlarından qaynaqlanan əsərlər yazır.

Söz adamı kimi Ə.Qoşalı nəsr əsərləri ilə də xalqın milli ruhunun diri qalmasına xidmət edir. Bu baxımdan, müəllifin "Həsrətoğlu, yaxud Uçan tabut" hekayəsi fikrimizə sübutdur. Yeri gəlmişkən qeyd edim ki, 2019-cu ildə qələmə alınmış bu hekayə qardaş Özbəkistanın nüfuzlu ədəbi nəşri olan "Kitab dünyası" qəzetində çap edilib. Hekayənin mayasında bədii təfəkkür sahibinin bənzərsiz təhlilləri var. Məna tutumu ağır olan bu nəsr nümunəsində fikrin emosional izharı ilə, maraqlı bədii təsvirlərlə qarşılaşırıq. Xalq dili və xalq ruhu əsərin qanına, canına hopub. Adı çəkilən hekayə yazı tərzi, üslubu ilə də fərqlidir.

İlk öncə, əsərin adı marağıma səbəb olmuşdu. Hekayəni diqqətlə oxuyub, müəllifin məqsəd və məramından agah olduqca, Əkbər Qoşalının Qarabağ həqiqətlərini, vəhşi xislətli, terrorçu Ermənistanın öz havadarlarından dəstək görərək başladığı qanlı savaşın xalqımıza gətirdiyi fəlakətləri dünyaya çatdırmaq missiyası göz önünə gəldi. 

Hekayənin qəhrəmanı adına Həsrətoğlu deyilən və öz həqiqi adı az qala ellikcə unudulmuş bir şəxsdir. Qarabağ müharibəsinin dəhşətlərini öz taleyində yaşayan, axar-baxarlı yurd yerindən didərgin düşmüş məcburi köçkün soydaşımız paytaxtın tanınmış "Xor" kollektivində çalışır, aldığı cüzi məvaciblə dolanırdı. Vaxtilə gözəl səsi, avazıyla oxuyurdu. Onu alqışlayır, ifasını bəyənirdilər. Solo ifası ilə daha çox tanınsa da, tale onu "xor"a gətirib çıxarmışdı. "Və indi öncələr heç oxumadığı bir mahnının sonluğundaydı elə bil; pərdə qapanmadan özündə güc tapıb gur səslə oxumalıydı. Nəyə ümidlidir, kimə inanır və haraya gedəcək? Ona elə gəlirdi Tanrı ilə arasındakı bağ qopub, rabitə kanalı pozulub..."

Bu sənətçinin doğulub boya-başa çatdığı dədə-baba ocağına sevgisi o qədər dərin, yurdsuzluq nisgili o qədər böyükdür ki, hamı onu Həsrətoğlu ayaması (ləqəbi) ilə çağırır. Həsrətoğlunun həyatda çox şeyə əli çatmayıb. Dünyanın ən ağır dərdlərindən sayılan köçkünlük yükünü çiyinlərində daşıyan bu soydaşımızın nə normal həyat şəraiti var, nə evi-eşiyi, nə də ailəsi. Məşqə toplaşdıqları günlərin birində darısqal dəhlizdə qarşılaşdığı həmkarı - xorda yenicə çalışmağa başlayan alyanaq qızla göz-gözə gələndə ötən günlərin unudulmaz xatirəsi yada düşür. Güllü-çiçəkli kəndin ətəyində, bulaq başında gördüyü, səhəngindən su içdiyi və sonradan unuda bilmədiyi qızla təkrar görüş səhnəsi də hekayənin təsir gücünü artırır.

Müəllif qəribə davranışı, qeyri-adi düşüncələriylə fərqlənən qəhrəmanının psixoloji sarsıntılarını da məharətlə qələmə alıb. Hekayədə oxuyuruq: "Deyəsən, həyatının qalanını daha öncələrdəki kimi yaşaya bilməyəcəkdi... İllərdi özünü, öz içini yeyib bitirən Həsrətoğlunun nə cansağlığı, nə də "cib sağlığı" buna yol açmırdı... Yuxuları qarışıq, güzəranı pərişan, gələcəyi təsəvvür olunmayan bir adamdı Həsrətoğlu. Sanki hər şeyə inadkarlığı vardı. Öz bildiyini edər, öz bildiyi kimi oxuyardı..."

Bu mistik əhval-ruhiyyəli, yarıyuxu-yarıgerçək ovqatlı hekayədə acı həsrət və böyük istəyin üz-üzə gəlməsi, toqquşması bədii cəhətdən məharətlə təsvir olunub. Əsərin sonuna yaxın daha gərgin və dramatik ovqata köklənirik. Bir gecə yuxusunda doğma kəndinə, dədə-baba torpağına "gedən" Həsrətoğlu, yaşıdı olan son eloğlusunun da Qarabağ savaşında şəhid olduğunu eşidincə, "sağlamlığım cəbhəyə getməyimə imkan verməsə də, bu yataqxana otağında fələyə can verən deyiləm, gedib öz kəndimdə tapşıracam canımı" demişdi. Səhər hamı bilmişdi ki, o, gözlərini həyata əbədi yumub. Rəhmətliyin üz-gözündə itirdiyini tapan adamın xoş təbəssümü donmuşdu.

Həsrətoğlu qarabağlıydı, ölən sənətçini Bakı ətrafındakı qaçqınlar qəbiristanlığında dəfn etməliydilər. Lakin tabut daşıyan karvan Bakıdan çıxıb üzü Qarabağa doğru yön alır. Bu zaman müəllifin yaratdığı daha bir mistik, müəmmalı lövhə ilə qarşılaşırıq. Bu mistisizm nümunəsi fövqəltəbii, hansısa ilahi qüvvənin mövcudluğuna, eləcə də insanın bu qüvvələrlə ünsiyyətinin mümkünlüyünə inam yaradır.

"Vaxt gələr, hesab dönər" deyib ulularımız. Zaman dəyişdi, o unudulmaz 44 gün ərzində müzəffər ordumuz işğalçı erməni gavurların başına od ələdi, mərmiləri dolutək yağdırdı, mənfur düşmən dabanına tüpürüb qaçdı. Yurd nisgili ilə çırpınan soydaşlarımızın, qisas yanğısı ilə yaşayan polad biləkli oğullarımızın arzusu çin oldu. Elə haqqında ədəbi mülahizələrimi bildirdiyim hekayənin qəhrəmanı Həsrətoğlunun da sağlığında həyata keçməyən istəkləri gerçəkləşdi. Əslində bu, bənzərsiz bir hekayə ərsəyə gətirmiş yazıçının da ürəyində illərdən bəri qövr eləyən gözləntinin həqiqətə çevrilməsi, ədalətin qələbəsinə inamın təzahürüdür.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.09.2023)